نوآوران آنلاین-ساعت ۲۳:۲۷:۳۷ پنجشنبه شب مصادف با 29 آذرماه بود که زلزله‌ای به بزرگی 5/2 ملارد و استان‌های البرز و تهران را لرزاند. این حادثه موجی از دلهره را در بین شهروندان تهرانی ایجاد کرد، تاجاییکه بخش اعظمی از جمعیت این شهر به طرفة‌العینی خانه و کاشانه خود را به قصد عزیمت به دیگر شهرها ترک کردند. البته پیش از این وقوع زلزله ای حتی بزرگتر از هفت ریشتر برای تهران پیش‌بینی شده بود و کارشناسان بر این مهم تاکید کرده بودند که فرونشست زمین، معابر باریک که شرایط دشواری را برای امدادرسانی فراهم کرده و وضعیت فاضلاب شهری و کانال‌های گازرسان بر عمق خسارات ناشی از زلزله در پایتخت خواهد افزود.
زیرساخت‌های تهران دچار مشکل قابل‌‌توجهی است
محمد سالاری رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر تهران دراین مورد گفته:« در صورت وقوع این زلزله وسعت و عمق تخریب آنچنان گسترده خواهد بود که تصور آن هم برای ما سخت است. زیرساخت‌های تهران دچار مشکل قابل‌‌توجهی است. کانال‌های تاسیسات شهری در تهران نداریم، به‌طوری که تمام شبکه‌های توزیع نیروی ما به صورت سنتی - دفنی است که سیستم را آسیب‌پذیر می‌کند. میزان بافت فرسوده در تهران با بیش از 3700 هکتار بسیار گسترده است و در کنار آن هم ١٤ هزار هکتار بافت ناپایدار وجود دارد. متاسفانه در آنجا برای این موضوع به خوبی عمل نشده، لذا شاهدیم ظرف دو سال و نیم گذشته بعضا ساختمان‌هایی ایجاد شده همانند قبل از نمای تمام شیشه و یا تمام کامپوزیت استفاده کرده‌اند که هیچ سنخیتی با اصول و مبانی معماری شهرسازی ایرانی و اسلامی ندارند.»
زندگی 50 تا 70 میلیون موش در تهران
اما یکی از مهمترین معضلاتی که در این مورد مغفول باقی مانده و در عین حال یکی از فجیع‌ترین بخشهای داستان زلزله تهران خواهد بود، وجود جمعیت 50 تا 70 میلیونی موشهای مهاجم و زنده خوار ساکن در لایه‌های زیرین زمین پایتخت بوده که پس از آلودگی هوا به عنوان دومین معضل زیست‌محیطی این شهر شناخته می‌شود. موضوعی که به تازگی به یکی از دغدغه‌های مهم برخی مسئولان مدیریت بحران تبدیل شده است.
زندگی موش های 25 سانتی و یک کیلویی زیر پوست شهر تهران
موشهای قهوه‌ای می‌توانند تا 25 سانتی‌متر بزرگ شوند، وزن نوع نرشان به 300 گرم هم می‌رسد؛ هر چند نمونه‌هایی از آنها هستند که تا 900 گرم سنگین شده‌اند وحتی به یک کیلوگرم هم رسیده‌اند. این موشها هم حس بویایی بسیار تکامل یافته‌ای دارند و هم شنوایی‌شان بسیار قوی است.
چرخه غذایی موشها بیشتر شامل آن چیزهایی است که پیدا می‌کنند؛ باقی‌مانده غذای آدم‌ها، دانه‌ها و مانند آن، با این حال دیده شده است موشهای قهوه‌ای که در حاشیه رودها زندگی می کنند ماهی‌های کوچک را هم شکار می‌کنند و می‌خورند.
بی‌تردید با فرونشست زمین همزمان با وقوع زلزله که با پیش‌بینی جمعی از کارشناسان به دلیل وجود چاه‌های عمیق، ممکن است زلزله‌زدگان را تا هزاران متر به زیر زمین بکشد، آنها را با موجی از حمله این موجودات موذی مواجه خواهد ساخت.
وجود این مشکل در حالی به نگرانی‌های موجود دامن می‌زند که تاکنون اجرای هیچ کدام از طرح‌ها و برنامه‌های شهرداری در جهت مبارزه با افزایش جمعیت موشهای پایتخت موفقیت‌آمیز نبوده است.
سیاست ناکارآمد شهرداری در کنترل جمعیت موشهای زیرزمینی
هرچند این اقدامات بیشتر در قالب طعمه‌گذاری، سمپاشی، موش‌گیری با تفنگ بادی و مسدود کردن کلونی موشها با رزین وارداتی صورت گرفته، که نه تنها موشها را از بین نبرده است، بلکه بدن آنها را در مقابل مواد تشکیل دهنده سم‌ها نیز مقاوم ساخته است.
از طرف دیگر در زمان زلزله یکی از مهمترین دغدغه های مسئولان و متولیان مقابله با بحران، کنترل بیماری های واگیردار هستند، حال این موضوع بسیار قابل توجه و اهمیت است که بیرون آمدن جمعیت میلیونی موش ها در تهران همزمان با زلزله، زمینه ساز بروز بیماری هایی از جمله طاعون خواهد شد که همین مسئله جان هزاران نفر از شهروندان را تهدید خواهد کرد.
زلزله زمینه را برای طغیان موشها فراهم می‌کند
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست استان تهران در مورد سرنوشت موشها بعد از وقوع بحران‌ها و خطراتشان برای مردم زلزله‌زده گفته است: «قطعا اگر بحرانی رخ دهد، این موجودات می‌توانند از عوامل تشدیدکننده خسارات باشند و حتی می‌توانند برای افرادی که زیر آوار مانده و زخمی می‌شوند، مشکلات بسیاری را به وجود آورند.»
در این رابطه مسئولان سازمان محیط زیست استان تهران اعلام کرده اند که در حال حاضر موشها عامل انتقال خیلی از بیماری‌ها هستند و بر اساس اعلام وزارت بهداشت و درمان در این رابطه حدود 20الی 30بیماری هست.
جمعیت گسترده موش در پایتخت یکی از مهمترین عوامل شیوع بیماری‌ها
«مهرداد بائوج لاهوتی، با تاکید بر اینکه وجود جمعیت گسترده موش در پایتخت یکی از مهمترین معضلات آشکار این شهر است، گفت: موشها در سطح شهر تهران به طور گسترده پراکنده بوده و به صورت مداوم نیز در حال زاد و ولد هستند که این امر نه تنها در زمان وقوع زلزله بلکه در سایر برهه‌های زمانی هم می‌تواند به عنوان عامل شیوع بیماری‌ها برای مردم مشکلاتی را ایجاد کند.»
وجود موشها دومین ابرچالش کلان شهر تهران است
«سیده فاطمه ذوالقدر، در مورد وجود این معضل در پایتخت گفت: تهران به عنوان یک کلان شهر با معضلات زیست محیطی متعددی درگیر است که متاسفانه به دلیل نبود مدیریت یکپارچه شهری نه تنها از حجم مشکلات آن کاسته نشده است، بلکه روز به روز عمیق‌تر و فجیع‌تر نیز می‌گردد.
نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی، ادامه داد: در کنار موضوع آلودگی هوای تهران به عنوان یک بحران زیست محیطی، وجود حیوانات موذی همچون موشها دومین ابرچالش کلان شهر تهران است.»
انستیتو پاستور؛ مرجع علمی ارائه راهکار مقابله با موشها
محمد حقانی، بارها طی تذکر و هشدار درباره معضل موشهای پایتخت به مدیران شهرداری تهران گفته است:« موشها بیشتر در سوراخ‌ها و حفره‌های تاریک زندگی می‌کنند و برای تامین غذای روزانه خود از این حفره‌ها خارج می‌شوند. آنها معمولا در فضاهای تاریک و مرطوب که دسترسی آسان به مواد‌غذایی دارند، زندگی می‌کنند. فراهم بودن تمامی این عوامل، موجب افزایش زاد و ولد آنها شده است. موشهای تهران از نوع نروژی هستند و هر جفت موش، سالانه قدرت زایش 700 تا 800 موش را دارند. به همین دلیل کنترل جمعیت آنها مهم است. یکی از راه‌های مقابله با موشها ریختن سم در جوی آب است که این مساله آلودگی زیست‌محیطی و خطرات دیگری نیز دارد، روش منسوخی که شهرداری همچنان اصرار به اجرای آن دارد. و این در حالی است که انستیتو پاستور استفاده از برخی سموم مجاز، طعمه‌گذاری مسموم و عقیم‌کردن موشها را توصیه کرده است. ما معضل موشهای تهران را بارها در صحن شورا مطرح کرده‌ایم اما نتیجه‌ای حاصل نشده است. البته در برخی زمان‌ها، شهرداری به صورت مقطعی طرح‌هایی را برای مقابله با موشها اجرا کرده است، اما دردی از این مشکل درمان نکرده است، چرا که آنها به طور ریشه‌ای به رفع این معضل نپرداخته‌اند.»
کاهش خسارات زلزله در پی مشارکت مردم و شهرداری برای دفع موشها
بائوج لاهوتی با بیان اینکه از بین بردن موشها کار مشکلی نیست، گفت: «شهرداری باید با شناسایی مرکز تجمع موشها از طریق سمپاشی یا استفاده از سایر اهرم‌های دفع موجودات موذی در جهت رفع این معضل اقدام کند.
رئیس فراکسیون مدیریت شهری و روستایی مجلس شورای اسلامی، با تاکید بر اینکه مردم در کنار شهرداری می‌توانند به طور منسجم‌تر به دفع حیوانات موذی از سطح شهر بپردازند، تصریح کرد: مردم نیز باید در جهت از بین بردن موشها به کمک شهرداری آمده و مشاهدات خود را در هر نقطه از شهر به این نهاد انتقال دهند، چراکه این شهر متعلق به همه شهروندان است، بنابراین هر فردی باید با رعایت نظافت در فضای اطراف محل سکونت خود و سمپاشی در نقاطی که مرکز تجمع این موجودات بوده، به تسریع روند دفع موشها کمک کند.
این نماینده مردم در مجلس دهم، خاطرنشان کرد: شهرداری موظف است در هر شرایطی با برقراری نظم از سلامت شهروندان صیانت کند، با این حال در شرایط بحرانی باید با انسجام بیشتری در این زمینه وارد عمل شود.»
نیاز به ضرب‌العجل ساماندهی امور شهری قبل از وقوع زلزله پایتخت
ذوالقدر با یادآوری اینکه به استناد قوانین موجود، متولی ساماندهی معضل وجود حیوانات موذی همچون موش و گربه در سطح شهرها، شهرداری‌ها هستند، خاطرنشان کرد: «شهرداری در برهه‌ای از زمان با استفاده از سمپاشی که خود آسیب زیست محیطی مضاعفی به همراه دارد، اقدام به از بین بردن موشها کرده که هم به محیط زیست آسیب وارد کرد و هم بر اساس اظهارنظر مسئولان و متخصصان امر استمرار در بکارگیری این روش سبب مقاوم‌سازی این گونه‌های موذی در برابر سموم شده است، بنابراین این راه حل عملیاتی و مناسبی نبوده و لازم بود که قبل از انجام این قبیل اقدامات، بررسی‌های همه جانبه‌ای صورت بگیرد.
این نماینده مردم در مجلس دهم، تصریح کرد: با توجه به شرایط موجود در شهر تهران برای کاهش آسیب‌های برخواسته از حیوانات موذی در زمان رخدادی همچون زلزله، نیازمند تدوین ساز و کارهای اجرایی و لحاظ یک ضرب‌العجل در رسیدگی و ساماندهی امور از جمله مدیریت پسماند، فاضلاب شهری، بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری، تامین زیرساخت‌های شهری و ارتقای فرهنگ شهروندی برای زندگی در کلان شهر تهران است که تحقق این امور به تخصیص اعتبارات مالی و انجام آموزش‌های همگانی برای شهروندان نیاز دارد، تا بتوان به میزان قابل توجهی آسیب‌های زیست محیطی ناشی از آن را کنترل کرده و کاهش داد.
عضو مجمع نمایندگان استان تهران، یادآورشد: زلزله 29 آذرماه تهران تلنگری برای بدنه مدیریت شهری و مسئولان مربوطه بود، تا ضرورت تدوین مدیریت یکپارچه شهری را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهند، از سوی دیگر آنچه که در رسیدگی به امور شهری بیش از هر موضوع دیگری حائز اهمیت است، تدوین یک پلان برای مدیریت شهری است که ضمن بازنگری وضعیت موجود، برنامه‌ریزی‌ها در سه فاز کوتاه، میان و بلند مدت در جامعه شهری را بر مبنای میزان شیوع آسیب‌ها در هر منطقه، با لحاظ اولویت‌بندی و در قالب کمیته‌های تخصصی در دستورکار قرار دهد، به نحوی که اتخاذ راهکارها به شکلی نباشد که آسیب مضاعفی به شهر و زندگی شهروندان وارد کند.»
مدیریت پسماند و عدم تخلیه زباله در معابر روش مناسب مبارزه با موش
شهرام امیر شریفی رئیس انجمن دیده‌بان حقوق حیوانات با اشاره به روشهای مختلف برای از بین بردن موشها در سطح شهر می گوید: گام اول کنترل زباله هاست چرا که این موضوع اثبات شده و کم هزینه ترین روش است. به طوری که 80 درصد از جمعیت موشها را می توان با کنترل زباله ها حذف کرد، بنابراین باید به موشها شوک غذایی داد تا افزایش زاد و ولد نداشته باشند.
شریفی افزایش آگاهی مردم توسط مسئولان را گام دوم کنترل موشها و جانوران تصریح می کند: نکته دوم آشنا کردن مردم است و کار فرهنگی هزینه عملیاتی ندارد و این توجیه شهرداری که موشها طاعون و وبا می آورند مدتهاست که دیگر اثربخش نیست. زیرا در سالهای اخیر اگر مشاهده کنیم می بینیم که کسی از گزش موش دچار بیماری طاعون نشده است.
رئیس انجمن دیده بان حقوق حیوانات ادامه می دهد: سومین گام بزرگ عقیم سازی جانوران است که البته این موضوع برای موشها قابلیت اجرا ندارد چرا که جمعیت آنها تصاعدی بالا می رود.
آنچه مسلم است یکی از حلقه‌های مفقوده مدیریت بحران در کشور، عدم آمادگی برای مقابله با بلایای طبیعی قبل از وقوع آنهاست، کمااینکه در هر برهه از زمان که با پدیده‌های مشابه روبرو شده‌ایم، به طور مداوم با اظهارنظرهای شعاری مسئولان مبنی بر پیشگیری بهتر از درمان است، مواجه می‌شویم که هیچ زمان تجربه نشده و برای عملیاتی کردن آن تدابیر لازم اتخاذ نمی‌شود.