سرویس اجتماعی
نوآوران آنلاین- اوتیسم در لغت به معنای فروهشتن و فرو رفتن در خود است؛ کودکان مبتلا به این اختلال به جای برقراری ارتباط با دیگر افراد در لاک خود فرو می‌روند و اصطلاحاً خانواده‌ها در چنین مواقعی می‌گویند که کودکشان اجتماعی نیست. بی‌توجهی و صداهای محیطی و عدم توجه به اتفاقات محیط پیرامون توسط کودکان مبتلا به اوتیسم موجب شده تا بسیاری از والدین چنین تصور کنند که کودکشان ناشنواست در حالی‌که بی‌توجهی به کنش‌های محیطی بخشی از ویژگی‌های شخصیتی این کودکان است. متأسفانه این کودکان در بزرگسالی با مشکلات بسیاری در برقراری روابط اجتماعی مواجه خواهند بود. از این‌رو ضروری است که والدین از همان کودکی با مراجعه به روان‌شناس و مراکز درمانی که در این زمینه خدمات ارائه می‌دهند، نسبت به بهبود وضعیت این کودکان اقدام نمایند. در همین خصوص به گفت‌و‌گو با دکتر سیما فردوسی، روان‌شناس برجسته کشورمان و همچنین عضو هیات علمی دانشگاه پرداختیم که مشروح آن تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود. ابتدا بپردازیم به این‌که اوتیسم بیماری است یا خیر و از بروز چه علائمی در کود‌ک‌مان پی به این ببریم که او مبتلا به اوتیسم است؟ آیا این علائم از بدو تولد قابل رؤیت است یا این‌که والدین در سال‌های بعدی زندگی شاهد آن خواهند بود؟ اوتیسم، اختلالی است که در یک طیف قرار دارد؛ وقتی می‌گوییم طیف یعنی روی پیوستار باید آن را مورد بررسی قرار دهیم. چراکه از حالت خفیف و متوسط تا شدید را می‌توان برای این اختلال متصور شد. علائم اوتیسم قبل از سی ماهگی قابل ملاحظه و تشخیص است. یعنی در دو سال نخست زندگی کودک، والدین از بررسی رفتارش می‌توانند متوجه ابتلای فرزندشان به اوتیسم شوند. کودک مبتلا به اوتیسم در برقراری رابطه با دیگران دچار اختلال است؛ به این معنا که در ارتباط با دیگران اصلاً نگاه نمی‌کنند و هیچ عملکرد و واکنشی از خود نشان نمی‌دهند. البته حالت برعکس نیز وجود دارد و برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم عملکرد بالایی از خود نشان می‌دهند اما در برقراری رابطه و بازی با سایر بچه‌ها مشکل خواهند داشت و از این‌رو بیشتر با خود به صورت انفرادی بازی می‌کنند و با دیگر بچه‌ها بازی نمی‌کنند. گاهی اوقات در تکلم نیز این افراد دچار مشکل می‌شوند؛ به این صورت که تا حدی صحبت کنند و سپس پس‌روی می‌کنند. برخی نیز رفتارهای تکانه‌ای دارند و ممکن است دیگر دوستان‌شان را مورد اذیت و آزار خود قرار دهند. تکلم و برقراری ارتباط، مشکل اصلی این کودکان است و در بسیاری از موارد همچون ناشنوایان عمل می‌کنند و پاسخ نمی‌دهند. بسیاری از کودکان در حالت عادی تمایل دارند که مادران‌شان آن‌ها را در آغوش بگیرند و مورد ناز و نوازش و محبت قرار دهند اما کودکان اوتیسم این تمایل را ندارند ازاینرو می‌توان گفت یک مادر از همان ابتدای تولد با دیدن این علامت می‌تواند به ارتباط مخدوش فرزندش و ممانعت او از عدم تماس چشمی و همچنین عدم واکنش به کنش‌ها پی ببرد. در بسیاری از موارد والدین این کودکان تصور می‌کنند که کودکشان ناشنواست اما این‌طور نیست و فقط کودکشان همچون ناشنوایان عمل می‌کند. علاوه بر این‌که این کودکان باید مورد بررسی قرار گیرند، به والدین‌شان نیز باید آموزش‌های لازم داده شود. وجه تسمیه نامگذاری این اختلال روانی به نام «اوتیسم» چیست؟ کلمه اوتیسم به معنای در خود ماندن و در درون خود فرو رفتن است؛ به این معنا که کودکان مبتلا به اوتیسم در درون خود هستند و به‌عبارتی در لاک خود فرو می‌روند و قادر به برقراری ارتباط مؤثر با محیط بیرون نیستند و به محرک‌های بیرونی پاسخی نمی‌دهند و این محرک‌ها قدرت برانگیزندگی آن‌ها را ندارد. در برخی موارد نیز مطرح شده است که کودکان مبتلا به اوتیسم نسبت به افراد و اشیاء دیدی یکسان دارند و قدرت تفکیک شیء و یا یک انسان را ندارند. علت اصلی بروز اختلال اوتیسم در کودکان چیست؟ متأسفانه علت اصلی این اختلال هنوز مشخص نیست که در مسیر رشد چه اتفاقی می‌افتد و این سؤال مطرح است که این اختلال در زمان بارداری و یا بعد از تولد در ابتدای زندگی کودک ایجاد می‌شود. درخصوص بروز این اختلال روانی، تئوری‌های مختلفی عنوان شده است اما هنوز به نتیجه مشخصی به عنوان علت اصلی دست نیافته‌اند. برخی تئوری مادران‌یخچالی را علت بروز این اختلال عنوان می‌کنند. تئوری مادران یخچالی چنین توجیه می‌کند که مادران کودکان مبتلا به اوتیسم از ابتدای تولد، مادران گرم و صمیمی با فرزندان‌شان نبودند و علت ابتلای کودکان به اوتیسم را در رفتار سرد این مادران می‌دانند. تئوری دیگر بر گیرنده‌های حسی تأکید و چنین عنوان می‌کند که از همان ابتدا به دلایل نورولوژیک و یا بیولوژیک گیرنده‌های حسی کودکان مبتلا به اوتیسم چندان قوی عمل نمی‌کرد و قادر به دریافت‌های حسی نبودند. به این معنا که گیرنده‌های حسی در این بچه‌ها مشکل دارد و فاقد اطلاعات حسی هستند. هنوز مشخص نیست که چرا کودکان مبتلا به اوتیسم به صداها پاسخ نمی‌دهند و در برخی موارد نیز گاهی اوقات کودکان اوتیسم دست‌های‌شان را روی گوش‌شان می‌گیرند که صداها را نشوند. متأسفانه مشخص نبودن علت اصلی بروز اختلال اوتیسم موجب شده تا اکنون امکان پیشگیری از بروز این اختلال وجود نداشته باشد. باوری رایج شده مبنی بر این‌که کودکانی که مبتلا به اوتیسم هستند، از نبوغ و هوش برخوردار نیستند. آیا این باور صحیح است؟ نبوغی که در افراد سالم دیده می‌شود در افراد مبتلا به اوتیسم دیده نشده است و از سوی دیگر شاهد الگوی عجیب‌و‌غریب رفتاری از سوی آن‌ها هستیم؛ برای نمونه دیده شده که کودک مبتلا به اوتیسم نُت‌های موسیقی پیچیده را به خوبی یاد می‌گیرد که این امر نشان از آن دارد که در این زمینه از هوش بسیار قوی برخوردار است. در برخی از کتاب‌های روان‌شناسی واژه «دانشمندان تُهی‌مغز» را به این کودکان نسبت می‌دهند. یکی از مشکلاتی که تشخصی اوتیسم را دشوار می‌کند این است که ممکن است کودک مبتلا به اوتیسم، اختلال‌های روانی دیگری را نیز دیگر داشته باشد که در چنین شرایطی الگو پیچیده‌تر می‌شود. برای نمونه ممکن است اوتیسم و اختلال بیش‌فعالی را کودک به طور همزمان داشته باشد. در مجموع باید گفت هوش خیلی بالا در کودکان مبتلا به اوتیسم دیده نمی‌شود و شاید به ندرت پیش آید که کودکی از هوش بالایی برخوردار باشد. از فرمایشات حضرتعالی این‌طور برداشت می‌شود که کودکان مبتلا به اوتیسم در آینده با مشکلات ارتباطی بسیاری در جامعه مواجه می‌شوند، از این‌رو تا چه حد ضروری می‌دانید که خانواده‌ها از همان ابتدا که متوجه وجود علائم اوتیسم در فرزندشان شدند، در راستای رفع این اختلال فرزندشان گام بردارند؟ والدین باید به مراکزی که مخصوص کودکان مبتلا به اوتیسم است، مراجعه و نسبت به رفتاردرمانی اقدام نمایند چراکه این افراد در آینده در محیط‌های شغلی و تحصیلی با مشکل مواجه می‌شوند. ازاینرو ضروری است که آموزش و مراقبت قرار گیرند. ممکن است برخی از این افراد رفتارهای پرخاشگرانه داشته باشند و به خود و یا دیگران آسیب بزنند به همین دلیل توصیه می‌شود که والدین با مراجعه به مؤسسات روان‌شناسی از سنین کودکی مانع آسیب این کودکان به خود و دیگران شوند. به نظر شما این اختلال همچون سایر اختلال‌های روانی قابل درمان است؟ این‌که بگوییم اختلال اوتیسم درمان صد درصدی دارد و پس از طی مراحل درمان فرد به حالت عادی خود بازمی‌گردد، خیر این‌طور نیست. اما اکنون تکنیک‌های درمانی بسیاری وجود دارد که شرایط این کودکان را بهبود می‌بخشد. درحقیقت در قالب تکنیک‌ها به کودک می‌آموزند که چطور به دیگران نگاه کند و در جامعه رابطه برقرار تا روابط اجتماعی بهتری را تجربه نماید. علاوه بر این آموزش‌ها والدین باید از طریق در پیش گرفتن سیاست‌های تشویقی مناسب، رفتار مثبت فرزندشان را تقویت نمایند. مبتلایان بسیاری به این ترتیب وضعیت‌شان بهبود یافته‌اند اما تا درمان قطعی این اختلال روانی فاصله زیادی داریم. گاهی اوقات چنین بچه‌هایی در مدارس دچار مشکل می‌شوند چراکه قادر به برقراری ارتباط مؤثر نیستند و نمی‌توانند قوانین و مقررات را رعایت کنند و همین امر موجب فاصله گرفتن گروه همسالان از آن‌ها می‌شود. به قوانین و مقررات اشاره کردید که توسط کودکان مبتلا به اوتیسم رعایت نمی‌شود، آیا به این معناست که این کودکان قادر به رعایت هنجارهای جامعه نیستند؟ بله. متأسفانه شاهد هستیم که کودکان مبتلا به اوتیسم در اجتماع در زمینه رعایت هنجارهای جامعه با مشکل مواجه خواهند بود از سوی دیگر در کودکی نیز این افراد قادر به رعایت قوانین و مقررات حاکم بر نظام آموزشی نیستند و به این ترتیب با مشکل مواجه می‌شوند. همچنین کودکان مبتلا به اوتیسم در قانون بازی مشکل دارند و ممکن است نتوانند به خوبی عمل کنند و به این ترتیب گروه همسالان آن‌ها را نمی‌پذیرند؛ به‌ویژه برخی از این کودکان که سایر همبازی‌های‌شان را مورد برخورد فیزیکی قرار می‌دهند و به این ترتیب از نظر ارتباطی و اجتماعی محبوبیتی در میان همسالان نخواهند داشت. پس می‌توان گفت که اختلال اوتیسم، درمان صد درصد قطعی ندارد، اما هرچه سریع‌تر از پیشرفت این اختلال جلوگیری گردد، کمک بزرگی به کاهش مشکلات درمان این کودکان خواهد شد. غیر از خانواده، اولیای مدرسه چه نقشی در بهبود وضعیت این کودکان می‌توانند ایفا کنند؟ اولیای مدرسه و آموزگاران باید با این اختلال آشنایی کافی داشته باشند و برای آن‌ها باید در این زمینه دوره‌های آموزشی برگزار شود. متأسفانه اطلاع‌رسانی در زمینه این اختلال بسیار کم است. بسیاری از اقشار تحصیلکرده جامعه نیز به خوبی با علائم این اختلال که شیوع آن در کودکان اکنون رو به افزایش است، آشنا نیستند. ریشه ناشناس بودن اختلال اوتیسم در چیست؟ چرا اطلاعات کافی در زمینه شناخت این بیماری وجود ندارد؟ اطلاع‌رسانی در این خصوص به سیاست‌های آموزشی هر کشوری بستگی دارد. به نظر من آشنایی خانواده‌ها با این اختلال امر مهمی است که باید در این زمینه اطلاع‌رسانی صورت گیرد و سطح آگاهی افراد ارتقا یابد. رسانه‌ها از جمله صداوسیما باید بیشتر به این موضوع بپردازند و برنامه‌هایی در این خصوص ساخته شود.
خبرنگار: آرزو قادری