رسول خدا - صلّي الله عليه وآله – فرموده اند:«مَنْ تَرَكَ صَلَاتَهُ مُتَعَمِّداً فقد كفر»[1]؛«هركس عمدا نمازش را ترك كند، كفر ورزيده است.» و در روايت ديگري كه از امام صادق - عليه السّلام – نقل شده ايشان بيان داشته اند:«إِنَّ تَارِكَ الصَّلَاةِ كَافِر»[2]؛«همانا ترك كننده نماز واجب، كافر است.»
البته بايد دانست كفر در فرهنگ قرآن كريم و روايات معصومين ( عليهم السّلام )به پنج معنا آمده است:
1- كسي كه اعتقاد به خدا و رسول و معاد ندارد مانند مشركان.
2- كسي كه حق را مي پوشاند.
3- كفر نعمت ( كفران نعمت )
4- كفر به معناي ترك دستور خداوند و مخالفت كردن با او.
5- كفر به معناي برائت و بيزاري جستن
مرحوم مجلسي بزرگ (ره) مي فرمايد:«كفر» در روايات نماز به معناي چهارم - يعني ترك دستور خداوند و مخالفت با اوست - مي باشد و بقيه گناهان نيز كفر است؛ ولي نماز شديدتر است.[3]
به عبارت ديگر دو نوع كفر مطرح است؛ يكي كفر اعتقادي و ديگري كفر عملي. با اين تفاوت كه در شرك و كفر اعتقادي، كافر به طور كلي از دايره دين الهي و مسلماني خارج است و از نظر فقهي نجس مي باشد اما در كفر عملي، برخي رفتارهاي او مانند مشركان است مثل ترك كنندگان نماز كه رفتار او شبيه كافران است. اما اعتقاد به خدا دارد در نتيجه مشرك و نجس نيست. به همين جهت، از لحاظ فقهي«كافر، كسى است خدا را منكر شود يا براى خدا شريك قرار دهد يا پيغمبرىِ حضرت خاتم الأنبياء محمدبن‌عبدالله(صلّى الله عليه وآله) را قبول نداشته باشد. هم چنين اگر در يكى از اين ها شك داشته باشد و نيز كسى كه ضرورى دين، يعنى چيزى را كه مثل نماز و روزه، مسلمانان جزء دين اسلام مى دانند، منكر شود كافر و نجس است، البته اگر چنان چه بداند آن چيز ضرورى دين است و انكار آن چيز به انكار خدا يا توحيد يا نبوّت برگردد، نجس است و اگر نداند، احتياطا بايد از او اجتناب كرد....»[4]
با توجّه به آن چه آمد در مورد كفر كسي كه نماز را ترك نموده بايد گفت: ترك نماز چند قسم است:
1. ترك نماز به طور كلي از روي انكار دين؛ به طوري كه معتقد به خدا نيست و با لجاجت مي گويد: اگر چه خدا گفته امّا من انجام نمي دهم! در اين صورت منكر ضروري دين شده و كافر است و از لحاظ فقهي نيز محكوم به نجاست مي باشد و چنين فردي به عذاب ابدي دچار مي گردد.
2- ترك نماز به دليل مسامحه كاري و كم اعتنايي به امور اخروي و اشتغال به سرگرمي هاي دنيوي. اين قسم از ترك نماز موجب فسق است و گناه كبيره شمرده مي شود امّا چنين فردي مسلمان مي باشد و از لحاظ فقهي نيز حكم به طهارت چنين فردي مي شود.
3. ترك نماز در برخي اوقات: فردي در اثر ضعف ايمان و كم اعتنايي به امر آخرت گاهي نماز مي خواند و گاهي ترك مي كند و يا در اثر اهميت ندادن به اوقات نماز، گاهي آن را در وقتش ترك مي كند به خيال آن كه در خارج وقت آن را قضا كند.
اين قسم سوم هر چند مانند دو قسم قبل نيست ولي چنين فردي از ضايع كنندگان نماز و سبك شمارندگان آن است و در روايات آمده است كه چنين كسي مشمول شفاعت اهل بيت(ع) قرار نمي گيرد و به شفاعت محمّد و آل محمّد(ع) نائل نمي گردد هر چند تارك الصلاة شمرده نمي شود و از سبك شمرندگان نماز به حساب مي آيند.

پي نوشت :
[1]- عوالي‏ اللآلي، ج2، ص 224
[2]- وسائل‏ الشيعة، ج4، ص 42
[3]- محمد وحيدي، دانستني هاي لازم از نماز، قم، موسسه بوستان كتاب (مركز چاپ و نشر دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1387ش، چهارم،ص 33
[4]- توضيح المسائل مراجع، مطابق با فتاواى دوازده نفر از مراجع معظّم تقليد، ج1، ص84، مسئله 106 از رساله امام1
كتاب پرسش ها و پاسخ هاي نماز، سيد حسن موسوي (مركز تخصصي نماز)