تبعات احتمال فعال سازی مکانیزم ماشه

سید سجاد موسوی
روزنامه نگار

نوآوران | “مکانیسم ماشه”ًیا “اسنپ‌بک” به سازوکاری اشاره دارد که به اعضای امضا کننده برجام اجازه می‌دهد در صورت ادعای نقض تعهدات توسط ایران، تحریم‌های بین‌المللی سازمان ملل را که پیش از برجام علیه ایران اعمال شده بودند، به‌سرعت بازگردانند. این سازوکار در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام يا همان قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت گنجانده شده است و به دلیل ویژگی‌های خاص خود – از جمله غیر قابل وتو بودن – به‌ عنوان ابزاری قدرتمند برای فشار بر ایران شناخته می‌شود. فعال شدن مکانیسم ماشه می تواند تبعات سنگینی مانند سقوط ارزش ریال، توقف تجارت بین‌المللی و افزایش تنش‌های سیاسی در پی داشته باشد.
در حال حاضر، گرچه تنش‌ها بالا گرفته؛ اما هنوز قطعنامه‌ای برای ارجاع رسمی پرونده ایران به شورای امنیت صادر نشده است. با این حال، در صورت تداوم اختلافات و عدم تبعیت تهران، کشور‌های غربی ممکن است در گام بعدی به سمت فعال‌سازی این مکانیسم حرکت کنند.
دکتر محمود جامساز، در این خصوص به نوآوران می گوید: در صورت فعال سازی مكانيسم ماشه، تحريم های شورای امنيت به طور خودكار ظرف ٣٠ روز باز خواهد گشت و كشورهای روسيه و چين هم قادر به جلوگيری از آن نخواهند بود؛ زيرا اين تصميم وتو پذير نيست، مگر آن كه شورای امنيت قطعنامه ای برای جلوگيری از آن تصويب كند كه به احتمال زياد آن هم با وتوی تروئيكای اروپا مواجه خواهد شد.
این اقتصاددان برجسته کشورمان، افزود: چنان چه مکانیزم ماشه فعال شود، زنجیر تحریم ها به دست و پای ایران بسته خواهد شد؛ چرا که 193 کشور الزام قانونی برای اجرای آن دارند و حتی کشوری مانند چین که بیش از سایر کشورها با ما ارتباط اقتصادی داشته و دارد، ملزم به اجرای آن خواهد بود که در این صورت باید منتظر افزایش انزوا در سطح جهان باشيم.
دکتر جامساز یادآور شد: در زمان ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد همين تحریم های فلج کننده تحت ٦ قطعنامه سازمان ملل از جمله ١٧٣٧ و ١٩٢٩ بر کشورمان اعمال می شد كه نتيجه آن تضعیف اقتصاد؛ از جمله رشد اقتصادی منفی، نرخ بيكاری دو رقمی و سه برابر شدن بهای دلار بود؛ البته بعدها با اجرای برجام و برداشتن تحریم ها حتی اقتصاد ما به رشد دو رقمی رسید.
ایشان با بیان این مطلب که‌ وضعیت کنونی اقتصاد کشور با توجه به بحران ها، ناترازی های چند وجهی و فزونی مطالبات اقتصادی اقشار مختلف به مراتب با وضعيت وخیم تری نسبت به دوران ریاست جمهوری آقای احمدی روبه رو است و لذا تاب آوری اقتصاد در برابر اين تحريم ها كمتر از گذشته است، خاطرنشان‌ ساخت: افزایش تحریم های کشتیرانی و ریسک بالای بیمه، تنزل فروش نفت، محدودیت های بانکی، بالا رفتن چشمگیر نرخ ارز و حتی محدودیت های تهاتری از ابتدایی ترین عواقب فعال شدن مکانیزم ماشه به شمار می روند.
دکتر جامساز در عین حال به تأثیرات سیاسی فعال شدن مکانیزم ماشه اشاره نمود‌ و تصریح کرد: از منظر سیاسی “اسنپ‌بک” قدرت چانه زنی را در مذاکرات هسته ای کاهش داده و مجوز حمله نظامی را به عناوین مختلف برای کشورهایی مانند اسرائیل و آمریکا فراهم می سازد و این در حالی است که جنگ 12 روزه تاب آوری اقتصاد ایران را کاهش داده است.
این اقتصاد دان با اشاره به شرایط اقتصادی کشور و احتمالاً فعال شدن مکانیسم ماشه، پیش بینی کرد: قطع دسترسی به منابع ارزی، کاهش کالاهای اساسی مانند دارو، کسری شدید بودجه، چاپ رو به تزاید پول، تورم بالای 60 درصد و دلار بیش از 110 هزار تومانی و رشد اقتصادی 4- درصد در کشور ظرف چند ماه می تواند از تبعات فعال سازی مکانیسم ماشه باشد.
ایشان با اشاره به وضعیت بورس اوراق بهادار در صورت تحریم های شورای امنیت، تأکید کرد: با فعال شدن مکانیزم ماشه، قطعاً شاهد افت ناگهانی بورس و خروج سهامداران خرد از این بازار و سرازیر شدن پول ها به بازارهای غیر مولد مانند طلا و ارز خواهيم بود؛ همچنین افت شدید درآمد صنایع صادرات محور مانند پتروشیمی ها و صنایع فلزی و معدنی و كاهش ارزش سهام آن ها در بورس امری غیر قابل اجتناب خواهد بود.
این اقتصاددان با اشاره به ایجاد وضعیت بی اعتمادی در اقتصاد و اجتناب تمامی کشورها از مبادلات تجاری و حتی تهاتر با ایران در صورت اجرای مکانیزم ماشه گفت: ورشکستگی صنایع کوچک و متوسط به دلیل فقدان دسترسی به مواد اولیه، فشار هزينه ناشى از تورم، نرخ بیکاری را در خوشبینانه ترین حالت به 16 درصد خواهد رساند و در چنین شرایطی ضروری است مسئولان برنامه هایی برای حمایت از دهک های ضعیف تر جامعه ارائه كنند؛ چرا که با توجه به کسری بودجه های روز افزون و تمسك دولت به چاپ اسكناس و افزايش نقدينگی و تورم، زندگی بر اقشار ضعيف بيش از پيش سخت تر خواهد شد و احتمالاً دامنه اعتراضات گسترش خواهد يافت؛ لذا جلوگیری از وخامت اوضاع زندگی این دهک ها از چالش های بزرگ دولت خواهد بود.
دکتر جامساز در پاسخ به این سؤال خبرنگار نوآوران مبنی بر این که مسئولان برای جلوگیری از اعمال مکانیزم ماشه باید چه اقداماتی را در دستور کار قرار دهند، اظهار داشت: متأسفانه برخی مسئولان ما در چنین شرایطی صحبت از بستن تنگه هرمز و ارسال سيكنال های تقابلی می کنند، به گونه ای که حتی شاهد هشتگ هایی در فضای مجازی در جمع آوری پول برای ترور برخی افراد هستیم؛ بنابراین شعارها با قبل از جنگ تفاوت چندانی ندارد و به نظر می رسد مسئولان ما بین عقلانیت و جنگ، گزینه دوم را انتخاب کرده اند.
اين اقتصاددان در پاسخ به اين پرسش كه جمهوری اسلامی ادعای سه كشور اروپايی را ناوارد دانسته و اسنپ بك را غير قانونی می داند، عنوان داشت: طبق اظهارات تروئيكای اروپا، مفاهیم کلیدی قطعامه 2231 که قبلاً در شورای امنیت بر علیه ایران به تصویب رسید و با توافق برجام متوقف شد، کاملاً مشخص است و امروز بر خلاف نظر دولتمردان جمهوری اسلامی، آژانس معتقد است از سال 2016 (پس از اجرای برجام) تا سال2020 كه پايان تحريم تسليحاتی بوده و همچنین تا 2023 یعنی پايان ضرب الاجل محدوديت های موشكی، بر خلاف مفاد برجام رفتار شده و ایران هم تسليحات به کشورهای دیگر صادر کرده و هم اقدام به ساخت موشک و غنی سازی در سطح 60 درصد کرده است.
دکتر جامساز با بیان این مهم که آبان ماه زمان پایان توافق برجام است و اگر کشورهای اروپایی ششم شهریور درخواست فعال شدن مکانیزم ماشه را به شورای امنیت ارائه کنند، اجرایی خواهد شد و ایران نیز قطعاً به این مدت زمان اشراف دارد، ادامه داد: به رغم این موارد، وجود اخباری از ارسال تسليحات موشکی به حوثی ها شنیده می شود که به نظر من قصد مقامات از این اقدام بهره برداری از آن به عنوان یک اهرم قدرت و فشار در مذاکرات آتی است.
این اقتصاددان در پایان با اشاره به این که امروز زمان برخوردهای احساسی و ايدئولوژيك با مسأله جنگ و اقتصاد نیست، متذکر شد: کشورها به واسطه قدرت اقتصادی در جهان ارزیابی می شوند و کسی موشک سازی را نشانه اقتدار نمی داند؛ همچنان که امروز کره شمالی دارای بمب اتمی است، اما جایی در مناسبات بین المللی ندارد.