بومی شدن کرونا؛ واقعیت یا خوش‌بینی؟

سا را امیری

چند سال از نخستین ظهور ویروس کرونا در جهان می‌گذرد. بیماری‌ای که در اواخر سال ۲۰۱۹ از ووهان چین سربرآورد، با سرعتی حیرت‌آور به پاندمی جهانی بدل شد و نظم زندگی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روانی میلیون‌ها انسان را دستخوش تحولاتی بنیادین کرد. اکنون در سال ۲۰۲۵، جهان در ظاهر آرام‌تر به نظر می‌رسد، اما پرسشی اساسی در ذهن بسیاری شکل گرفته است؛ آیا کرونا دیگر یک بیماری بومی و کنترل‌شده است یا همچنان خطری جهانی باقی مانده که با هر جهش جدید، می‌تواند زندگی بشر را دوباره به آشوب بکشاند؟ و مهم‌تر از همه، سویه جدیدی که اخیراً در برخی کشورها شناسایی شده، چقدر خطرناک است؟
در ادبیات علمی، وقتی می‌گوییم یک بیماری «بومی» شده، به این معناست که حضور آن در جامعه پذیرفته‌شده و پایدار است؛ یعنی هرچند بیماری همچنان وجود دارد، اما با شدت کم، تحت کنترل است و موج‌های بزرگ و نگران‌کننده ایجاد نمی‌کند. بسیاری از ویروس‌شناسان و اپیدمیولوژیست‌ها معتقدند که کرونا در بسیاری از نقاط جهان ـ به‌ویژه در کشورهای با سطح بالای واکسیناسیون و ایمنی طبیعی ـ اکنون به وضعیت بومی رسیده است.
شواهد میدانی این ادعا را تا حدی تأیید می‌کنند؛ نرخ بستری‌شدن و مرگ‌ومیر ناشی از کووید ۱۹ در سال ۲۰۲۵ نسبت به سال‌های اول پاندمی به‌طرز چشمگیری کاهش یافته است. بیشتر مردم یا واکسن زده‌اند، یا قبلاً مبتلا شده‌اند، یا هر دو، و بدنشان نسبت به سویه‌های قبلی ایمنی نسبی دارد.
با این حال، نباید فراموش کرد که بومی شدن به معنای پایان خطر نیست. ویروس کرونا، مانند آنفلوآنزا، به جهش ادامه می‌دهد و ممکن است سویه‌هایی پدید آورد که سیستم ایمنی انسان در برابر آن‌ها آمادگی کافی نداشته باشد.

*سویه جدید ۲۰۲۵؛ چه می‌دانیم و چه نمی‌دانیم؟
در هفته‌های اخیر، گزارش‌هایی از شناسایی یک سویه جدید کرونا در برخی کشورهای آسیایی و اروپایی منتشر شده است. این سویه که هنوز نام رسمی و طبقه‌بندی نهایی از سوی سازمان جهانی بهداشت (WHO) دریافت نکرده، دارای تغییراتی در ناحیه پروتئین اسپایک (Spike Protein) است؛ بخشی که مسئول اتصال ویروس به سلول‌های انسانی و کلید ورود به بدن محسوب می‌شود.
ویژگی‌های این سویه جدید، دست‌کم بر اساس داده‌های اولیه، شامل موارد زیر است:
سرایت‌پذیری بالا: همانند سویه‌های اومیکرون، این ویروس نیز به‌نظر می‌رسد توانایی بالایی در انتقال فرد به فرد دارد.
فرار نسبی از ایمنی قبلی: جهش‌های خاص در پروتئین اسپایک ممکن است سبب کاهش کارایی آنتی‌بادی‌های ناشی از واکسن یا ابتلای قبلی شوند.
علائم نسبتاً خفیف‌تر (در بیشتر موارد): تاکنون شواهدی از افزایش شدید مرگ‌ومیر وجود ندارد، اما همچنان برای قضاوت زود است.
افزایش بستری در برخی کشورها: در مناطقی که واکسیناسیون تقویتی به‌روزرسانی نشده، نشانه‌هایی از افزایش مراجعه به بیمارستان مشاهده شده است.
به‌طور کلی، دانشمندان هنوز در حال بررسی ژنتیکی، بالینی و اپیدمیولوژیک این سویه هستند. آنچه اکنون روشن است، این است که «سویه جدید» هنوز به سطح خطر سویه دلتا یا اوایل اومیکرون نرسیده، اما بی‌توجهی به آن می‌تواند تبعاتی جبران‌ناپذیر داشته باشد.

*آیا باید دوباره نگران باشیم؟
باید آگاه بود اما نه وحشت‌زده. جهان امروز با جهان ۲۰۲۰ تفاوت‌های زیادی دارد. اکنون زیرساخت‌های آزمایشگاهی برای شناسایی سریع سویه‌های جدید وجود دارد. سیستم‌های بهداشتی، با وجود خستگی، تجربه بیشتری در مقابله با موج‌های ناگهانی دارند. فناوری واکسن‌سازی و دیگر پلتفرم‌ها به قدری پیشرفت کرده که می‌تواند در عرض چند هفته واکسن‌های به‌روزشده علیه سویه‌های جدید تولید کند. آگاهی عمومی نسبت به اقدامات پیشگیرانه مانند ماسک، تهویه، فاصله‌گذاری اجتماعی و واکسیناسیون بیشتر شده است. با این حال، اگر سویه جدید توانایی فرار گسترده از ایمنی جمعی را داشته باشد، یا در آینده جهش‌هایی رخ دهد که آن را کشنده‌تر کند، خطر واقعی دوباره ظهور خواهد کرد.

*تهدید جهانی یا تهدید محلی؟
یکی از واقعیت‌های اپیدمی‌های ویروسی، این است که مرز نمی‌شناسند. آنچه در یک کشور آغاز می‌شود، می‌تواند ظرف چند هفته به همه‌جا برسد. اما شدت تأثیرگذاری، بستگی زیادی به شرایط خاص هر منطقه دارد: میزان پوشش واکسیناسیون، سن جمعیت، آمادگی نظام سلامت و رفتارهای اجتماعی.
در کشورهای با واکسیناسیون پایین، زیرساخت بهداشتی ضعیف یا مناطق درگیر بحران، احتمال وقوع موج‌های خطرناک‌تر بیشتر است. اگر سویه جدید در چنین مناطقی شیوع گسترده پیدا کند، نه‌تنها برای همان کشور، بلکه برای کل جهان تهدید محسوب می‌شود، چراکه فرصت بیشتری برای جهش مجدد ویروس فراهم می‌شود.

*آیا کرونا تمام می‌شود؟
سؤال کلیدی که همچنان ذهن بشر را مشغول کرده این است: آیا کرونا روزی به‌طور کامل محو خواهد شد؟ پاسخ متخصصان این است: به‌احتمال بسیار زیاد خیر. مانند آنفلوآنزا، کرونا نیز در میان ما باقی خواهد ماند، اما با گذشت زمان، خطر آن کمتر و کنترل آن ساده‌تر خواهد شد، به شرطی که روند نظارت ژنتیکی ادامه یابد. واکسن‌ها به‌روز شوند و دسترسی جهانی به آن‌ها تضمین شود. شفافیت اطلاعات و همکاری بین‌المللی حفظ شود. بهداشت فردی و اجتماعی به عنوان فرهنگ عمومی تقویت شود.

* آینده‌ای همراه با هشیاری
در پایان، اگر بخواهیم وضعیت کرونا در سال ۲۰۲۵ را توصیف کنیم، باید بگوییم جهان اکنون در مرحله‌ای قرار دارد که کرونا را نه به‌عنوان «وحشت جهانی»، بلکه به‌عنوان یک تهدید پایدار و قابل‌کنترل می‌شناسد. سویه جدیدی که اخیراً شناسایی شده، زنگ خطری است برای یادآوری این حقیقت که ویروس هنوز زنده است و در حال تکامل.
اما این زنگ خطر نباید به‌معنای هراس باشد، بلکه دعوتی است به بازگشت به اصول ساده اما مؤثر بهداشت عمومی، به‌روزرسانی واکسن‌ها و تقویت زیرساخت‌های سلامت. در این مسیر، آگاهی عمومی، علم، سیاست‌گذاری هوشمندانه و همکاری بین‌المللی، سلاح‌های اصلی ما خواهند بود.