بی‌خوابی و بیماری‌های خودایمنی

مترجم: آرزو قادری

بی‌خوابی، چه در قالب کم‌خوابی مزمن و چه به صورت بی‌خوابی‌های پراکنده شبانه، اثرات عمیق و گسترده‌ای بر سلامت جسمی و روانی انسان دارد. یکی از مهم‌ترین و در عین حال کمتر مورد توجه قرار گرفته‌شده‌ترین این اثرات، تضعیف عملکرد سیستم ایمنی بدن است. بدن انسان برای حفظ تعادل ایمنی، مبارزه با ویروس‌ها و باکتری‌ها، و جلوگیری از بروز واکنش‌های خودایمنی به خواب کافی نیازمند است. پژوهش‌های علمی در سال‌های اخیر رابطه‌ای قوی میان کیفیت و مدت خواب با عملکرد صحیح سلول‌های ایمنی نشان داده‌اند.

*تأثیر بی‌خوابی بر تنظیم پاسخ‌های ایمنی
یکی از اصلی‌ترین یافته‌های پژوهشگران آن است که کمبود خواب موجب افزایش سطوح فاکتورهای التهابی مانند اینترلوکین-6 (IL-6) و پروتئین واکنشی C (CRP) در بدن می‌شود. در یک مطالعه منتشرشده در ژورنال پزشکی خواب، مشخص شد افرادی که تنها ۴ ساعت در شب می‌خوابند، در مقایسه با کسانی که ۸ ساعت خواب دارند، سطوح IL-6 و CRP به طرز قابل توجهی بالاتر است. این وضعیت زمینه را برای ابتلا به بیماری‌های التهابی مزمن مانند آترواسکلروز، دیابت نوع دو، و حتی افسردگی فراهم می‌کند.

*اختلال در عملکرد سلول‌های کشنده طبیعی
سلول‌های کشنده طبیعی یا NK نقش مهمی در شناسایی سلول‌های آلوده به ویروس و سلول‌های توموری ایفا می‌کنند. مطالعاتی که در دانشگاه کالیفرنیا انجام شده‌اند، نشان داده‌اند که تنها یک شب بی‌خوابی می‌تواند فعالیت سلول‌های NK را تا ۷۰ درصد کاهش دهد. این کاهش فعالیت موجب می‌شود بدن توانایی کمتری برای مقابله با سلول‌های مهاجم داشته باشد. این یافته‌ها به ویژه در دوره‌های پاندمی مانند کووید-19 اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند، چرا که پاسخ ایمنی قوی در برابر ویروس‌ها، نقش حیاتی در بقا و بهبودی دارد.

*خواب و حافظه ایمنی
یکی از جالب‌ترین کشفیات دهه اخیر در حوزه ایمنی‌شناسی و علوم اعصاب، تأثیر خواب بر شکل‌گیری حافظه ایمنی است. وقتی بدن با پاتوژن جدیدی روبه‌رو می‌شود یا واکسن دریافت می‌کند، سیستم ایمنی باید حافظه‌ای از آن شکل دهد تا در مواجهه بعدی، واکنشی سریع‌تر و مؤثرتر نشان دهد. خواب، به ویژه مرحله خواب عمیق (non-REM)، نقش مهمی در سازماندهی و تقویت این حافظه دارد. افرادی که خواب کافی پس از واکسیناسیون ندارند، پاسخ ایمنی ضعیف‌تری از خود نشان می‌دهند. به‌عنوان نمونه، در مطالعه‌ای که در ژورنال JAMA منتشر شد، شرکت‌کنندگانی که بعد از واکسن آنفلوآنزا دچار بی‌خوابی بودند، سطح آنتی‌بادی کمتری نسبت به گروه کنترل تولید کردند.
تعادل بین سلول‌های T تنظیمی (Treg) و سلول‌های التهابی از ارکان مهم پیشگیری از بروز بیماری‌های خودایمنی است. بی‌خوابی مکرر و طولانی‌مدت می‌تواند این تعادل را بر هم زند. کاهش تعداد و کارایی سلول‌های Treg منجر به فعال شدن بیش از حد سیستم ایمنی علیه بافت‌های بدن خود فرد می‌شود. این مکانیزم در بروز بیماری‌هایی نظیر لوپوس، ام‌اس و آرتریت روماتوئید نقش دارد. یافته‌های پژوهشی در دانشگاه آکسفورد حاکی از آن است که افرادی با سابقه بی‌خوابی در بلندمدت، ۲ تا ۳ برابر بیشتر در معرض خطر بیماری‌های خودایمنی قرار دارند.

*بی‌خوابی و تغییرات هورمونی مرتبط با ایمنی
بی‌خوابی همچنین بر محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) اثر می‌گذارد. این محور تنظیم‌کننده ترشح کورتیزول است، هورمونی که نقش مهمی در سرکوب التهاب دارد. در وضعیت خواب ناکافی، ترشح کورتیزول به‌صورت مزمن بالا می‌رود که نه تنها سیستم ایمنی را دچار اختلال می‌کند، بلکه ممکن است منجر به تضعیف سد دفاعی دستگاه گوارش و افزایش نفوذپذیری روده شود. این وضعیت به نوبه خود می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های التهابی روده و سایر مشکلات خودایمنی شود.

*خواب و سلامت کلی بدن
بی‌خوابی مزمن نه‌تنها سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند بلکه با افزایش فشار خون، افزایش وزن، افزایش خطر بیماری‌های قلبی و حتی ابتلا به سرطان در ارتباط است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند افرادی که کمتر از ۵ ساعت در شب می‌خوابند، نسبت به افرادی با خواب منظم ۷ تا ۸ ساعت، نرخ بالاتری از مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های مزمن دارند.

*راهکارهای پیشنهادی برای تقویت سیستم ایمنی از طریق بهبود خواب
ـداشتن برنامه خواب منظم (رفتن به رختخواب و بیدار شدن در زمان ثابت)
ـ اجتناب از نور آبی دستگاه‌های الکترونیکی در ساعات پایانی شب
ـ مصرف نکردن کافئین بعد از ظهر
ـ انجام تمرینات تنفسی و مدیتیشن پیش از خواب
ـ اجتناب از مصرف الکل و نیکوتین که کیفیت خواب را پایین می‌آورند
بی‌خوابی دیگر تنها یک مشکل مربوط به خستگی روزانه یا کاهش تمرکز محسوب نمی‌شود. مطالعات علمی طی دو دهه اخیر به‌وضوح نشان داده‌اند که خواب یک مؤلفه حیاتی در عملکرد صحیح سیستم ایمنی است. خواب منظم، عمیق و با کیفیت نه‌تنها بدن را در برابر بیماری‌های عفونی مقاوم می‌کند، بلکه از التهاب مزمن و ابتلا به بیماری‌های خودایمنی نیز جلوگیری می‌کند. بنابراین، توجه به بهداشت خواب باید به‌عنوان یکی از اصول بنیادین سلامت عمومی و پیشگیری از بیماری‌ها در نظر گرفته شود.