جمهوری اسلامی ایران، با توجه به شرایط ژئوپلتیکی، اقتصادی و ایدئولوژیک خود، همواره بر دیپلماسی به عنوان مسیر اصلی حل‌وفصل منازعات و دستیابی به منافع و امنیت ملی تأکید داشته و عملکرد آن در عرصه سیاست خارجی، در اغلب موارد، بر مدار گفت‌وگو، تعامل، و استفاده از ظرفیت‌های حقوقی و دیپلماتیک حرکت کرده است.
مریم احمدی
روزنامه نگار
دیپلماسی به عنوان ابزار اساسی تعامل کشورها در عرصه بین‌الملل، در جهان امروز جایگاهی تعیین‌کننده یافته است.
جمهوری اسلامی ایران، با توجه به شرایط ژئوپلتیکی، اقتصادی و ایدئولوژیک خود، همواره بر دیپلماسی به عنوان مسیر اصلی حل‌وفصل منازعات و دستیابی به منافع و امنیت ملی تأکید داشته و عملکرد آن در عرصه سیاست خارجی، در اغلب موارد، بر مدار گفت‌وگو، تعامل، و استفاده از ظرفیت‌های حقوقی و دیپلماتیک حرکت کرده است.
موقعیت خاص ایران در قلب خاورمیانه، هم‌جواری با بحران‌های ساختاری در غرب آسیا، مجاورت با آبراه‌های استراتژیک، و بهره‌مندی از منابع طبیعی عظیم، کشور را به یکی از بازیگران کلیدی منطقه تبدیل کرده است. از سوی دیگر، فشارهای بین‌المللی و تحریم‌های اقتصادی، ایران را در معرض چالش‌های مکرر قرار داده‌اند. در چنین فضایی ایران همواره در مسیر دیپلماسی گام برداشته است.
اصول سیاست خارجی کشورمان، بر پایه قانون اساسی، به‌ویژه اصل ۱۵۲، بر نفی هرگونه سلطه‌پذیری و سلطه‌گری، حفظ استقلال، دفاع از حقوق ملت‌ها، و تعامل سازنده با جهان مبتنی است. ایران همواره بر اصل «تعامل عزتمندانه» و «مقاومت هوشمندانه» تأکید داشته است. به‌طور مشخص، استفاده از دیپلماسی در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی در مقاطع مختلف تاریخی، گواهی است بر پایبندی ایران به مسیر گفت‌وگو و تعامل.
*پایبندی به مذاکرات هسته‌ای
یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های دیپلماسی ایرانی، حضور فعال و مبتنی بر منطق در مذاکرات مربوط به برنامه هسته‌ای بود. ایران با ورود به گفت‌وگوهای چندجانبه با گروه 5+1، به‌ویژه در جریان توافق برجام، نشان داد که آمادگی دارد اختلافات پیچیده را از طریق گفت‌وگو حل‌وفصل کند؛ در حالی‌که برخی قدرت‌های جهانی مسیر تهدید و فشار را برگزیدند، ایران مسیر گفت‌وگو، شفاف‌سازی و اعتمادسازی را در پیش گرفت. هرچند ایالات متحده از توافق خارج شد، اما ایران در چندین نوبت، فرصت‌های بازگشت به تعهدات را از طریق دیپلماسی باز گذاشت.
*نقش‌آفرینی منطقه‌ای مبتنی بر گفت‌وگو
برخلاف تصویری که برخی رسانه‌ها از سیاست خارجی ایران ترسیم می‌کنند، ایران همواره در پی ایجاد سازوکارهای گفت‌وگو محور در منطقه بوده است.
ایران همواره تلاش کرده با کشورهای همسایه روابط دیپلماتیک گسترده‌ای داشته باشد.
اولویت ایران، ثبات منطقه‌ای و بهره‌گیری از ظرفیت‌های دیپلماسی منطقه‌ای بوده است. در واقع، سیاست “همسایه‌محور” یکی از اصول کلیدی سیاست خارجی در سال‌های اخیر بوده است.
*دیپلماسی مقاومت؛ ترکیب هوشمندانه از ایستادگی و تعامل
یکی از ویژگی‌های خاص سیاست خارجی ایران، استفاده از مفهوم «دیپلماسی مقاومت» است؛ بدین معنا که ایران در عین ایستادگی بر اصول خود و مخالفت با سلطه‌طلبی، از ابزارهای دیپلماتیک برای پیشبرد اهداف خود بهره می‌گیرد. این رویکرد ترکیبی، به ایران اجازه داده تا از یک‌سو، استقلال سیاسی خود را حفظ کرده و از سوی دیگر، در نظام بین‌الملل مشارکت فعالی داشته باشد.
حرکت مستمر در مسیر دیپلماسی، برای ایران با دستاوردهای مهمی همراه بوده است:
کاهش فشارهای بین‌المللی: هر بار که ایران وارد گفت‌وگوهای دیپلماتیک شده، شاهد کاهش نسبی فشارها و تقویت جایگاه حقوقی خود بوده است. نمونه بارز آن، پس از برجام بود که بسیاری از قطعنامه‌های شورای امنیت لغو یا تعلیق شدند.
افزایش مشروعیت بین‌المللی: رفتار دیپلماتیک ایران، به‌ویژه در برابر رفتارهای بی‌ثبات‌کننده برخی قدرت‌ها، باعث شده که بسیاری از کشورها، موضع ایران را منطقی و مشروع بدانند.
ایجاد فضای تنفسی اقتصادی: دیپلماسی می‌تواند گشایش‌هایی برای تجارت خارجی، دسترسی به منابع مالی و جذب سرمایه‌گذاری ایجاد کند؛ مسئله‌ای که برای اقتصاد ایران بسیار حائز اهمیت است.
*موانع پیش روی دیپلماسی ایران
با این حال، باید اذعان کرد که مسیر دیپلماسی همواره هموار نبوده است. کارشکنی برخی قدرت‌های خارجی، بی‌اعتمادی متقابل، سوءاستفاده از دیپلماسی برای وقت‌کشی یا فشار، و همچنین برخی ناهماهنگی‌ها در داخل کشور، از جمله موانع مهم بوده‌اند. با این وجود، ایران در اکثر مواقع تلاش کرده حتی در شرایط دشوار نیز دریچه‌های گفت‌وگو را باز نگه دارد.
دیپلماسی، هم ابزار استراتژیک تأمین منافع ملی ایران است و هم سازوکاری ضروری برای حفظ امنیت ملی در برابر تهدیدات خارجی. جمهوری اسلامی ایران، برخلاف تبلیغات منفی برخی رسانه‌ها، همواره در مدار دیپلماسی حرکت کرده و از گفت‌وگو برای حل‌وفصل اختلافات استقبال کرده است. از حضور فعال در نهادهای بین‌المللی تا مشارکت در روندهای منطقه‌ای و مذاکرات دوجانبه، همگی نشان‌دهنده پایبندی تهران به منطق دیپلماسی و تعامل سازنده است.
در دنیای امروز، کشوری که دیپلماسی را به‌طور مستمر و هوشمندانه در دستور کار خود قرار دهد، می‌تواند تهدیدات را کاهش داده و فرصت‌ها را افزایش دهد. ایران نیز، با تداوم این رویکرد و تقویت ظرفیت‌های دیپلماتیک، قادر خواهد بود جایگاه واقعی خود را در نظم منطقه‌ای و جهانی تثبیت کند و از منافع و امنیت ملی خود به شکلی پایدار دفاع نماید.
