راهکار افزایش قیمت بنزین بدون تنش اجتماعی

علی غفوری

مقدمه:
مصرف بنزین در کشور با رشد سرسام آور 38 درصدی تنها ظرف دو سال به 122 میلیون لیتر در روز رسیده که این رقم از نظر ارزشی معادل 50 میلیون دلار در روز و حدود 17 میلیارد دلار در سال است.
جدای از فشار اقتصادی چنین حجم مصرفی، یک سیستم عظیم حمل و نقل لازم است تا این میزان سوخت را به هزاران جایگاه توزیع در سراسر ایران برساند. از سویی، این بنزین به دلیل آن که یارانه ای است و قرار است با قیمت ارزان به دست مردم برسد، از کیفیت مناسبی نیز برخوردار نیست. روندی که سبب آلودگی شهرها به ویژه شهرهای بزرگ کشور شده تا آنجا که سهم آن از آلایندگی بین 60 تا 70 درصد تخمین زده می شود.
بنزین ارزان لیتری 1500 تا 3000 تومان هر گونه تعویض یا تعمیر سامانه های سوخت خودروها و موتوسیکلت ها را غیر اقتصادی کرده و مردم ترجیح می دهند هزینه ای برای چنین تغییراتی نکنند. پیش بینی می شود سال آینده کشور به 4 میلیارد دلار منابع برای واردات بنزین نیاز داشته باشد. به عبارتی ایران که به شدت دچار کسری منابع ارزی است، باید حدود 15 درصد درآمدهای نفت خود را تنها بابت واردات بنزین هزینه کند.

تنها راه حل ممکن:
این روند تا کی قابل ادامه است و چاره چیست؟ طبیعتاً تنها راه کاهش مصرف بنزین، آزاد سازی قیمت بنزین و نزدیک کردن آن به قیمت های فوب خلیج فارس است. رقمی که در حدود 45 سنت معادل حدود 35 هزار تومان (بدون احتساب هزینه حمل) تخمین زده می شود. اما آیا مسئولی در ایران شجاعت اجرای چنین رشد جهشی قیمت بنزین را دارد؟ اگر قرار باشد چنین رقمی از مردم گرفته شود، چه تعداد افراد فعال در بخش حمل و نقل مسافر با افزایش هزینه مواجه می شوند و چه تعداد از آن ها حاشیه سودشان باز هم کاهش می یابد؟

نحوه اجرای کم دردسرتر افزایش قیمت بنزین:
اما آیا واقعاً قضیه بنزین غیر قابل حل است؟ واقعیت این است که مسئولان سال هاست که طرحی جامع و مانع برای سامان بخشیدن به قیمت بنزین ارائه نمی دهند. مردم نیز طبیعی است که به هر اقدام دولت ها در چنین جراحی های اقتصادی ای به دیده شک نگاه کنند. در نیم قرن اخیر ده ها بار بنزین گران شده است؛ اما مشکلات حل نشده و تنها هزینه های زندگی مردم افزایش یافته است. پس این بار چه چیزی می تواند مردم را مطمئن کند که اقدام دولت در گران کردن احتمالی بنزین می تواند کار ساز باشد و در کنار کاهش مصرف، بهبود محیط زیست و ثبات معیشت آن ها را هم در پی داشته باشد؟
نگارنده معتقد است قیمت بنزین را می توان اضافه کرد به شرطی که ابتدا دولت صداقت و برنامه ریزی دقیق خود را اثبات کند. اگر دولت این بار از ابتدا مردم را از مزیت مالی این طرح بهره مند کند، چنین چیزی شدنی است. شیوه ای صحیح که پس از انجام و سیر آن، می توان ملت را با رشد چند صد درصدی بنزین مواجه کرد. چنین اقدام به جا و شدنی ای – هر چند به لحاظ اقتصادی بس دشوار – احتمالاً کمترین میزان نا رضایتی را در سطح کشور در بر خواهد داشت.

مراحل حساس آزاد سازی قیمت بنزین:
۱) فرصتی چند ماهه برای آماده سازی جامعه: تجربه سال 98 و گرانی یک شبه قیمت بنزین نشان داد که در این مورد خاص سرعت عمل جواب نمی دهد، بلکه اقناع لازم است. دولت باید حتماً طرح های کارشناسی شده را در جامعه به بحث بگذارد و با بازخوردهایی که می گیرد، در نهایت یکی را انتخاب کند و پس از ۲ یا 3 ماه آن را ابلاغ کند.
۲) به دلیل شرایط بد مالی عمده مصرف کنندگان، دولت از این طرح افزایش قیمت نباید به دنبال درآمد باشد، بلکه هدف باید کاهش مصرف در سال 1404، کاهش آلودگی هوا و در نهایت رساندن مصرف بنزین به زیر 90 میلیون لیتر در روز در سال های آتی باشد.
۳) ناوگان حمل و نقل: توسعه حمل و نقل عمومی طی 10 سال اخیر فراموش شده و صدها هزار تاکسی فرسوده و اتوبوس هایی که نای حرکت ندارند و متروهای انباشته از جمعیت، قطارهای محدود و هواپیماهای از رده خارج همه سبب می شوند که تعداد زیادی از مردم ترجیح دهند با خودروی شخصی در شهرها و جاده ها جا به جا شوند. باید حتماً دولت فکری به حال این بخش کند.با بنزین گران میلیون ها نفر به سمت استفاده از وسایل نقلیه عمومی خواهند رفت. باید حتماً از قبل فکری به حال آن ها شود.
۴) سهمیه بنزین: حتماً باید سهمیه 60 لیتری خودروها حفظ شود و از آن طرف سهمیه تاکسی ها و خودروهای اینترنتی به میزان مکفی بماند تا شاهد جهش در قیمت کرایه خودروهای عمومی نباشیم. هم چنین دولت نباید برای این نوع وسایل به هیچ عنوان قیمت گذاری کند و به جای آن با توسعه اتوبوس و مترو، رقبایی قوی در این بخش مقابل سواری ها و تاکسی ها ایجاد کند که شاهد رشد بی دلیل قیمت ها نباشیم.
۵) بهتر است برای اولین بار ابتدا دولت پولی به حساب مردم واریز کند و بعد قیمت ها را گران کند.
احتمال واردات 4 میلیارد دلار بنزین در سال 1404 وجود دارد که این رقم معادل 320 هزار میلیارد تومان است. به عبارت دیگر سال آینده دولت به ازای هر ایرانی معادل 3.8 میلیون تومان بنزین وارد می کند. این رقم را دولت به جای آن که در طول سال به باک خودروها بریزد، می تواند ماهانه 313 هزار تومان به هر ایرانی بدهد که می تواند برای یک خانواده 3 نفره حدود یک میلیون تومان در ماه بشود. حتی بد نیست که دولت قبلاً از بانک مرکزی استقراض کند تا این معضل بزرگ را از پیش رو بردارد.

سخن آخر:
افزایش قیمت بنزین نه تنها مفید، بلکه ضروری است و اگر انجام نشود دولت مجبور است هم چنان به واردات ادامه دهد و برای کسری بودجه دست به دامن راه هایی مانند افزایش قیمت ارز و استقراض شود. اما این افزایش قیمت باید حتماً با در نظر گرفتن روزگار سخت زندگی مردم انجام شود و همه چیز طبق برنامه پیش برود.