در حال حاضر شاهد ظهور نسل‌هایی هستیم که نه‌تنها در شیوه زندگی، بلکه در نحوه تفکر، ارتباط‌گیری و درک جهان با والدین خود تفاوت‌هایی بنیادین دارند. از دل دنیای دیجیتال و فناوری‌های نوظهور، نسلی نو زاده شده است به نام نسل "آلفا"؛ نسلی که از سال ۲۰۱۰ به بعد متولد شده و نخستین گروه انسانی در تاریخ به‌شمار می‌آید که از بدو تولد در بستر تکنولوژی، اینترنت، هوش مصنوعی و رسانه‌های نوین پرورش یافته است.
آرزو قادری
روزنامه نگار
در حال حاضر شاهد ظهور نسل‌هایی هستیم که نه‌تنها در شیوه زندگی، بلکه در نحوه تفکر، ارتباط‌گیری و درک جهان با والدین خود تفاوت‌هایی بنیادین دارند. از دل دنیای دیجیتال و فناوری‌های نوظهور، نسلی نو زاده شده است به نام نسل “آلفا”؛ نسلی که از سال ۲۰۱۰ به بعد متولد شده و نخستین گروه انسانی در تاریخ به‌شمار می‌آید که از بدو تولد در بستر تکنولوژی، اینترنت، هوش مصنوعی و رسانه‌های نوین پرورش یافته است.
پیش از آن، نسل زدZ یعنی متولدین حدود ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۰ با توسعه اینترنت رشد کرد، اما با دنیای پیشاداده‌ای نیز آشنا بود. آن چه نسل آلفا را متمایز می‌سازد، نه صرفاً مواجهه، بلکه زیست تمام‌عیار در جهان دیجیتال است.
کودک امروز، برخلاف والدینی که عموماً متعلق به نسل X یا Y هستند، جهانی بدون اینترنت را تجربه نکرده است. او با فناوری نفس می‌کشد، با هوش مصنوعی بازی می‌کند و بسیاری از ابزارهای روزمره زندگی را زودتر از والدینش می‌آموزد. درک زمان و مکان، نوع یادگیری، سبک ارتباطی و حتی هویت شخصی در این نسل دستخوش دگرگونی‌هایی جدی شده است.
در چنین شرایطی، شکاف میان والدینی با تجارب سنتی و فرزندانی با الگوهای دیجیتالی، روزبه‌روز عمیق‌تر می‌شود. بسیاری از والدین اظهار سردرگمی می‌کنند که چگونه باید با فرزندی تعامل کنند که زبان گفت‌وگویش، زبان الگوریتم، تصویر، تعامل‌های سریع و دنیای بدون مرز اینترنت است؟ نظام تربیتی سنتی دیگر پاسخگو نیست و همین امر، بر پیچیدگی نقش والدین در عصر جدید افزوده است.
در این میان، شناخت ویژگی‌های نسل آلفا، درک تفاوت‌های رفتاری آن با نسل‌های پیشین و آموزش مهارت‌های ارتباطی نوین به والدین، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
برای بررسی این موضوع، به گفت‌وگو با دکتر مارال خدنگ، مدرس دانشگاه، عضو سازمان نظام روان شناسی و مشاوره ایران و مشاور خانواده پرداختیم. در این گفت‌وگو ابعاد مختلف تربیت نسل آلفا و تفاوت‌های آن با نسل Z را از منظر روان‌شناسی خانواده بررسی می‌کنیم.
* خانم دکتر، از نظر روان‌شناسی بارزترین ویژگی‌های نسل آلفا چیست و والدین باید نسبت به چه مسائلی آگاه باشند؟
نسل آلفا نسلی است که از ابتدا در فضای دیجیتال رشد می‌کند. این کودکان به‌شدت تصویری، چندوظیفه‌ای و وابسته به فناوری هستند. ذهن آن‌ها با اطلاعات سریع، بازی‌های دیجیتال و محتوای چندرسانه‌ای شکل می‌گیرد. تمرکز کوتاه‌مدت، میل به استقلال و ارتباط غیرکلامی از ویژگی‌های برجسته این نسل است. والدین باید بدانند فرزندان شان با دنیایی کاملاً متفاوت از جهان کودکی آن‌ها روبه‌رو هستند.
* آیا تربیت نسل آلفا با همان الگوهایی که در مورد نسل Z به‌کار می‌رفت، امکان‌پذیر است؟
قطعاً خیر. نسل Z هنوز گذار از دنیای آفلاین به آنلاین را تجربه کرده بود، اما نسل آلفا فقط دنیای آنلاین را می‌شناسد. در مورد نسل Z ، کنترل و محدودیت ابزارهای دیجیتال ممکن بود کارآمد باشد، ولی در مورد نسل آلفا چنین رویکردی نه‌تنها جواب نمی‌دهد، بلکه ممکن است باعث قطع ارتباط عاطفی بین والد و فرزند شود. والدین باید به جای حذف، رویکرد مشارکتی و هدایتگرانه داشته باشند.
*والدین بسیاری از بی‌حوصلگی یا اعتیاد فرزندشان به صفحه‌نمایش‌ها شکایت دارند. چگونه می‌توان این وضعیت را مدیریت کرد؟
مهم‌ترین اقدام، ایجاد زبان مشترک با کودک است. والدینی که تنها نقش ناظر یا ناهی دارند، از دنیای فرزندشان حذف می‌شوند. مشارکت در بازی‌های دیجیتال، گفت‌وگو درباره محتواهایی که کودک می‌بیند و تعیین چارچوب استفاده از تکنولوژی، راهکارهایی مؤثر هستند. نباید فراموش کرد که محدودیت باید با همدلی و دلیل همراه باشد، نه با اجبار و تنبیه.
*والدین چگونه می‌توانند درک و آگاهی خود را نسبت به این نسل افزایش دهند؟
آگاهی و آموختن مداوم ضروری است. والدین باید کتاب بخوانند، در کارگاه‌های فرزندپروری شرکت کنند، منابع علمی را دنبال کنند و از گفت‌وگوی مستقیم با فرزند خود غافل نشوند. همچنین، مراجعه به مشاوران تربیتی و متخصصان حوزه کودک می‌تواند درک عمیق‌تری نسبت به رفتارها و نیازهای این نسل ایجاد کند.
*انعطاف‌پذیری که تأکید می‌کنید، در عمل به چه معناست؟
یعنی والدین بپذیرند که برخی ارزش‌ها یا سبک‌های تربیتی سنتی دیگر کارآمد نیست. البته انعطاف‌پذیری به‌معنای رها کردن اصول نیست، بلکه به معنای تغییر شیوه‌هاست. مثلاً اصولی مانند ادب، احترام، صداقت هنوز معتبرند، اما نحوه آموزش آن‌ها باید مطابق با ذهنیت نسل جدید باشد. رویکرد دستوری باید جای خود را به رویکرد مشارکتی بدهد.
*برخی والدین عنوان می‌کنند که فرزندشان زود خسته می‌شود یا تمرکز لازم را ندارد. آیا این بخشی از ویژگی‌های نسلی است؟
بله. کودکان نسل آلفا با محرک‌های سریع و متعدد رشد می‌کنند و همین باعث می‌شود آستانه تحمل آن‌ها در برابر کسالت یا تأخیر پایین باشد. یکی از بهترین راه‌ها برای مقابله با این وضعیت، آموزش تدریجی صبر، تمرکز و مدیریت هیجانات از طریق هنر، ورزش و بازی‌های تعاملی است.
*در پایان اگر بخواهید چند توصیه کلیدی به والدین داشته باشید، چه نکاتی را ضروری می‌دانید؟
یادگیرنده بمانید. دنیای فرزندتان را بشناسید و خود را با آن به‌روز نگه دارید.
شنونده فعال باشید. قضاوت را کنار بگذارید و ابتدا گوش دهید.
همراه باشید، نه ناظر. در دنیای دیجیتال و علایق فرزندتان مشارکت کنید.
قانون بگذارید، اما توضیح دهید. چارچوب باید قابل درک و قابل گفت‌وگو باشد.
گذشته را معیار ندانید. جمله «ما که این‌طور نبودیم» دیگر کارایی ندارد.
این نکته را باید مورد توجه قرار دهیم که نسل آلفا نه دشمن والدین است و نه محصولی از آینده ناشناخته. اگر زبانش را بفهمیم، اگر دنیایش را بشناسیم و اگر از تربیت سنتی فاصله بگیریم، می‌توانیم دوباره پل ارتباطی میان والد و فرزند بسازیم. دنیای امروز، بیش از همیشه به والدینی آگاه، منعطف و همدل نیاز دارد.
