در حال حاضر اقتصاد ایران بیش از هر زمان دیگر نیازمند تاب‌آوری است. جنگ اخیر میان ایران و رژیم صهیونیستی هر چند با آتش‌بس پایان یافت، اما لرزش‌های آن در بازار ارز، سرمایه‌گذاری، صادرات، تورم و روان عمومی جامعه، بار دیگر نشان داد که زیرساخت‌های اقتصادی ما برای تحمل بحران‌ها، هنوز مقاوم و آماده نیستند.
سمیرا حسین پور
روزنامه نگار
در حال حاضر اقتصاد ایران بیش از هر زمان دیگر نیازمند تاب‌آوری است. جنگ اخیر میان ایران و رژیم صهیونیستی هر چند با آتش‌بس پایان یافت، اما لرزش‌های آن در بازار ارز، سرمایه‌گذاری، صادرات، تورم و روان عمومی جامعه، بار دیگر نشان داد که زیرساخت‌های اقتصادی ما برای تحمل بحران‌ها، هنوز مقاوم و آماده نیستند.
شوک‌های نظامی، مالی، سیاسی و حتی اقلیمی دیگر پدیده‌هایی نادر نیستند. در جهانی به هم‌پیوسته، وقوع یک بحران در مرزهای یک کشور می‌تواند پیامدهای سنگینی برای اقتصاد تمام منطقه داشته باشد. ایران، با سابقه‌ای طولانی در رویارویی با تحریم‌های اقتصادی و فشارهای خارجی، اکنون باید گام بعدی را بردارد و آن ساختن اقتصادی مقاوم، منعطف، چندلایه و با قابلیت بازیابی بالاست.
در چنین شرایطی، سؤال اصلی این جاست که چگونه می‌توان اقتصاد ایران را به نقطه‌ای از تاب‌آوری رساند که در برابر شوک‌های داخلی و خارجی فرو نپاشد و مهم‌تر، چه نقشی برای بخش خصوصی در این مسیر قابل تصور است؟
در همین خصوص به گفت و گو با محمدرضا نجفی منش، عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران پرداختیم.
* آقای نجفی منش، تاب‌آوری اقتصادی دقیقاً به چه معناست و چرا باید در اولویت قرار بگیرد؟
تاب‌آوری یعنی اقتصاد شما بتواند در شرایط بحرانی، از جمله جنگ، تحریم، رکود جهانی یا شوک‌های زیست‌محیطی، سقوط نکند و سریع‌تر بازسازی شود. این موضوع فقط به بعد مالی مربوط نیست، بلکه به زیرساخت‌ها، سیاست‌گذاری، شفافیت و تعاملات خارجی نیز مرتبط است. وقتی یک بحران خارجی مانند جنگ رخ می‌دهد و اقتصاد فرو می‌ریزد، یعنی ما نیاز به تقویت زیرساخت ها و تاب آوری هستیم.
* راهکار عملی برای افزایش این تاب‌آوری چیست؟ آیا نسخه‌ای مشخص برای ایران وجود دارد؟
بله. اول باید ساختارهای اقتصادی ناکارآمد را اصلاح کنیم. اقتصاد ما گرفتار وابستگی شدید به درآمدهای نفتی، فساد سیستمی، ضعف شفافیت و دولتی بودن افراطی است. تا زمانی که این ساختارها اصلاح نشود، تاب‌آوری یک رؤیا خواهد ماند. دوم، باید بخش خصوصی را فعال و توانمند کنیم. این بخش، اگر از قید مجوزها، موانع و بروکراسی فربه رها شود، می‌تواند اقتصاد را حتی در بحران سرپا نگه دارد.
* مشخصاً چه نقش‌هایی را می‌توان به بخش خصوصی واقعی در این زمینه سپرد؟
بخش خصوصی توانمند می‌تواند تولید را پایدار نگه دارد، صادرات غیرنفتی را افزایش دهد، اشتغال ایجاد کند و سرمایه داخلی را به حرکت درآورد. در شرایطی که دولت‌ها دچار کسری بودجه و تحریم‌اند، این بخش خصوصی است که می‌تواند موتور محرکه اقتصاد باشد. اما لازمه‌اش این است که به او اعتماد شود، نه آن‌که در رقابت با نهادهای خصولتی له شود.
* به نقش سرمایه‌گذاری خارجی و دیپلماسی اقتصادی هم اشاره کردید. این ها چه تأثیری دارند؟
دیپلماسی اقتصادی قوی، همزاد تاب‌آوری اقتصادی است. کشوری که با دنیا تعامل ندارد، نمی‌تواند زنجیره تأمین ایجاد کند یا بازار صادراتی داشته باشد. ما نیاز داریم که به پیمان‌های منطقه‌ای بپیوندیم، بازارهای جدید پیدا کنیم و روابط تجاری باثبات با کشورهای همسایه، آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین برقرار کنیم. اگر اقتصاد ایران در دنیا منزوی بماند، هر بحران کوچک داخلی می‌تواند ضربه‌ای بزرگ وارد کند.
* درباره زیرساخت‌ها چطور؟ این مورد چقدر اهمیت دارد؟
بسیار زیاد. زیرساخت‌هایی مانند برق، اینترنت، حمل‌ونقل، آموزش و بهداشت اگر در زمان بحران تاب نیاورند، مردم و اقتصاد به‌شدت آسیب می‌بیند. امروز در دنیا مفهومی به نام تاب‌آوری دیجیتال و تاب‌آوری زیرساختی داریم. ایران باید بودجه‌ریزی خود را به سمتی ببرد که سرمایه‌گذاری روی این حوزه‌ها افزایش پیدا کند.
* برخی معتقدند اصلاحات ساختاری ممکن نیست مگر با اجماع سیاسی و اعتماد عمومی. نظر شما چیست؟
دقیقاً همین‌طور است. اصلاحات اقتصادی بدون اجماع نخبگان سیاسی و اعتماد مردم ممکن نیست. باید با مردم صادقانه سخن گفت، واقعیت‌ها را بیان کرد، از شعار دست برداشت و برنامه ارائه داد. همچنین باید از جوانان، نخبگان، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع خلاق حمایت کرد. اقتصاد تاب‌آور، اقتصادی مردمی است، نه دولتی.
* و سخن پایانی؟
اگر از بحران‌ها درس نگیریم، بحران‌های بعدی ما را زمین‌گیر خواهند کرد. اقتصاد ایران باید از حالت فعلی به وضعیتی تغییر یابد که شاهد تقویت زیرساخت ها به واسطه رشد بخش خصوصی باشیم که راه آن، تکیه بر توان داخلی، بها دادن به بخش خصوصی، تعامل جهانی و اصلاح سیاست‌گذاری است. این وظیفه همه ماست.
