آپنه خواب چگونه سلامت ما را تهدید می‌کند؟

سارا امیری

آپنه خواب را می‌توان یکی از شایع‌ترین، اما در عین حال یکی از کم‌شناخته‌شده‌ترین اختلالات خواب دانست. در این بیماری، تنفس فرد در طول خواب به‌طور مکرر برای چند ثانیه تا چند دقیقه قطع می‌شود و سپس به‌طور ناگهانی از سر گرفته می‌شود. این اختلال، بسته به شدت آن، ممکن است ده‌ها تا صدها بار در یک شب اتفاق بیفتد. نکته خطرناک ماجرا در این است که بسیاری از افراد مبتلا حتی نمی‌دانند دچار این مشکل هستند، چرا که این توقف‌های تنفسی اغلب بی‌صدا یا با خرناس‌هایی گذرا همراه‌اند و تنها با علائم غیرمستقیمی چون خستگی مزمن، خواب‌آلودگی در طول روز، یا بیدار شدن‌های مکرر شبانه خود را نشان می‌دهند.
آپنه خواب به سه دسته کلی تقسیم می‌شود: نوع انسدادی، نوع مرکزی، و نوع مختلط. نوع انسدادی آن که شایع‌ترین نوع این بیماری است، زمانی رخ می‌دهد که ماهیچه‌های پشت گلو در هنگام خواب بیش از حد شل شده و راه عبور هوا از حلق را به‌طور کامل یا ناقص می‌بندند. در نتیجه، بافت‌های نرم گلو فرو می‌ریزند و راه هوا را سد می‌کنند. در این حالت، فرد با توقف تنفس مواجه می‌شود و مغز بلافاصله احساس خطر کرده و او را از خواب عمیق بیرون می‌کشد تا تنفس دوباره آغاز شود. معمولاً این بیداری‌ها آن‌قدر کوتاه‌اند که فرد به یادشان نمی‌آورد، اما کافی‌اند تا چرخه طبیعی خواب را مختل کنند. نوع مرکزی آپنه خواب اما منشأ عصبی دارد؛ در این حالت مغز توانایی ارسال سیگنال‌های لازم برای تنفس را در زمان خواب از دست می‌دهد. به‌عبارت دیگر، راه هوا باز است اما فرمان تنفس صادر نمی‌شود. نوع مختلط نیز ترکیبی از هر دو حالت است که معمولاً در موارد شدید و پیچیده دیده می‌شود.
علت‌های آپنه خواب بسیار متنوع‌اند. چاقی بدون شک یکی از عوامل اصلی در ایجاد آپنه انسدادی خواب به شمار می‌رود. بافت‌های چربی اضافی اطراف گردن می‌توانند فشار زیادی بر راه هوایی وارد کرده و انسداد آن را در هنگام خواب تسهیل کنند. علاوه بر آن، ساختارهای غیرطبیعی دهان و گلو، مانند زبان بزرگ، لوزه‌های متورم یا فک عقب‌رفته نیز می‌توانند زمینه‌ساز این اختلال شوند. مصرف الکل و داروهای آرام‌بخش که ماهیچه‌های بدن از جمله عضلات گلو را شل می‌کنند، نیز یکی از دلایل بروز آپنه در برخی افراد است. از سوی دیگر، آپنه مرکزی بیشتر در افرادی دیده می‌شود که دچار مشکلات نورولوژیک، نارسایی قلبی یا مصرف‌کننده داروهای خاصی مانند مخدرها هستند.
با این حال، آن‌چه بیش از همه باید مورد توجه قرار گیرد، پیامدهای خاموش اما فراگیر این اختلال است. خواب، برای بدن همانند تنفس و تغذیه، یک نیاز حیاتی است. هنگامی‌که خواب مدام قطع و وصل می‌شود، بدن فرصت نمی‌یابد تا وارد مراحل عمیق‌تر خواب شود؛ مراحلی که برای بازسازی بافت‌ها، تنظیم هورمون‌ها و تثبیت حافظه ضروری‌اند. در نتیجه، افراد مبتلا به آپنه خواب، حتی اگر ظاهراً هفت یا هشت ساعت خوابیده باشند، همچنان احساس خستگی، گیجی، یا زودرنجي می‌کنند. خواب‌آلودگی مفرط در طول روز نه تنها بر کیفیت زندگی اثر می‌گذارد، بلکه خطر حوادث رانندگی، خطاهای شغلی و اختلال در روابط اجتماعی را نیز افزایش می‌دهد.
از منظر جسمانی، آپنه خواب می‌تواند منجر به عوارض جدی‌تری شود. کاهش مکرر سطح اکسیژن خون در شب باعث فشار بیشتر بر قلب می‌شود. در نتیجه، بیماران مبتلا به آپنه در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و حتی دیابت نوع ۲ هستند. همچنین، اختلال در خواب می‌تواند تعادل هورمونی بدن را برهم زده و زمینه‌ساز چاقی، اختلالات تیروئید و مشکلات جنسی شود. سردردهای صبحگاهی، خشکی دهان، گلودرد یا حتی تکرر ادرار شبانه، از دیگر پیامدهای ثانویه این بیماری هستند.
تشخیص آپنه خواب نیاز به بررسی تخصصی دارد. پزشک ممکن است با گرفتن شرح‌حال دقیق، از وجود علائم اولیه مطمئن شود و سپس فرد را برای انجام تست خواب شبانه، موسوم به پلی‌سومنوگرافی، به آزمایشگاه خواب ارجاع دهد. در این تست، فعالیت مغز، حرکت چشم‌ها، تنفس، سطح اکسیژن، ضربان قلب و حتی حرکات عضلات بدن در طول شب بررسی می‌شود تا الگوی اختلال خواب مشخص گردد. گاهی نیز می‌توان از دستگاه‌های پرتابل مخصوصی استفاده کرد که فرد در خانه از آن‌ها بهره می‌گیرد و اطلاعات مورد نیاز توسط پزشک تحلیل می‌شود.
درمان آپنه خواب بسته به شدت و علت آن متفاوت است. در موارد خفیف، تغییر در سبک زندگی می‌تواند تأثیر زیادی در بهبود علائم داشته باشد. کاهش وزن، ترک الکل، پرهیز از خوابیدن به پشت و اصلاح وضعیت خواب از جمله اقدامات ابتدایی و موثر به شمار می‌آیند. با این حال، در موارد متوسط تا شدید، اغلب نیاز به استفاده از تجهیزات پزشکی وجود دارد.
یکی از اصلی‌ترین ابزارهای درمانی در این زمینه، دستگاه CPAP یا فشار مثبت پیوسته هواست. این دستگاه از طریق یک ماسک، هوا را با فشاری ثابت به داخل راه‌های هوایی پمپاژ می‌کند و از بسته شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند. هرچند استفاده از این دستگاه در ابتدا ممکن است ناراحت‌کننده به نظر برسد، اما اکثر بیماران پس از مدتی به آن عادت می‌کنند و با استفاده مداوم، کیفیت خواب و زندگی‌شان به طرز چشمگیری بهبود می‌یابد. در برخی بیماران، مخصوصاً آن‌هایی که تحمل CPAP را ندارند، استفاده از دستگاه‌های BPAP یا اپلاینس‌های دهانی که فک را جلو می‌کشند، پیشنهاد می‌شود. همچنین، در مواردی که علت آپنه به مشکلات ساختاری دهان و گلو بازمی‌گردد، جراحی ممکن است راه‌حل نهایی باشد.
در سال‌های اخیر، روش‌های نوینی مانند تحریک عصبی زیرپوستی برای درمان آپنه مرکزی یا مختلط معرفی شده‌اند که در آن‌ها یک دستگاه مشابه ضربان‌ساز قلب، سیگنال‌هایی به عضلات مسئول تنفس ارسال می‌کند تا در طول خواب فعالیت داشته باشند. این روش‌ها هنوز در حال تحقیق و توسعه هستند اما نویدبخش آینده‌ای روشن‌تر در درمان آپنه‌اند.
در نهایت، نباید از بُعد روانی آپنه خواب غافل شد. افرادی که سال‌ها با خستگی، بدخوابی، بی‌حوصلگی و کاهش عملکرد روزانه زندگی کرده‌اند، پس از درمان متوجه می‌شوند چقدر کیفیت زندگی‌شان کاهش یافته بوده است. بسیاری از آن‌ها از افسردگی یا اضطراب رنج می‌برند، در حالی‌که نمی‌دانستند منشأ اصلی این احساسات ممکن است یک اختلال ساده اما مهم خواب باشد.
شناخت آپنه خواب، همانند بیدار شدن از خواب عمیق است. وقتی فرد بداند که ریشه بسیاری از مشکلات جسمی و روانی‌اش در اختلال خواب است، می‌تواند با تصمیمی آگاهانه به سمت درمان و بهبود حرکت کند. این بیماری اگرچه خاموش و پنهان است، اما صدایش در سکوت خواب شبانه می‌پیچد و با درمان، می‌توان دوباره به خوابی آرام، روزی پرانرژی و حیاتی بهتر بازگشت.