در دوران قاجار در چهارشنبه سوری مراسم آتش بازی به عمل می آمد افروخته شدن آتش و سرو صدای آن باعث می شد که اسب ها طناب ها را پاره کرده و میخ طویله ها را کنده و بدون آنکه به چادرها توجه داشته باشند به این طرف و آن طرف می گریختند.
این گو نه اعمال بیانگر ارزش و والای آتش در میان اقوام ایرانی است که حتی سوابق خود این چهار شنبه سوری را می توان همگام با کشف آتش دانست. آخرین سه شنبه آخر سال را شب چهارشنبه می گفتند شبی که امروزه فقط بته سوزانی آن مانده است و به واسطه مواد محترقه و منفرجه جدید نیز به آتش سوزی تبدیل شده است.
امروزه چهارشنبه سوری تاحدود زیادی از سنت های معمول آن فاصله گرفته و اکثر این سنن فراموش شده اند و بجای آن شاهد بکارگیری مواد منفجره و آتش بازی به سبک چینی ها می باشیم که علت این امر را می توان به گسست فرهنگی جامعه امروز از سنن گذشته خود و فراموشی آیین های کهن دانست.
اسماعیل اسعدی مدرس دانشگاه و کارشناس میراث فرهنگی کردستان در رابطه با فلسفه چهار شنبه سوری و علل فاصله گرفتن امروزی این جشن از آیین سنتی خود اظهار کرد: چهارشنبه سوری به دو معنای خاص در نظر گرفته شده است .سور به معنی جشن و سور به معنی سرخ یعنی چهارشنبه جشن و یا چهارشنبه سرخ، باتوجه به برپایی جشن و سرور در این روز و همچنین رسم برپایی آتش این وجه تسمیه ها به این روز داده شده است.
وی افزود: برخی منابع معتقدند که جشن چهارشنبه سوری مربوط به دوران بعد از اسلام بوده و دارای پیشینه باستانی نیست، اما آنچه که از شواهد و قرائن برمی آید این آیین از پیشینه بسیار کهنی برخوردار بوده و حتی قبل از ظهور زردشتیگری در ایران برگزار می شد.
این مدرس دانشگاه بیان کرد: اما در ایران باستان چون هفته وجود نداشت و هر روز ماه دارای اسم خاصی بود این مراسم در روز چهارشنبه برگزار نمی شد و زمان آن در فاصله 10 روز پایانی سال بود و به این 10 روز فروردیگان می گفتند.
اسعدی عنوان کرد: در قرون اولیه اسلامی برگزاری مراسم در چهارشنبه آخر سال تثبیت شد و یکی از علل آن را نحس دانستن روز چهارشنبه نزد اعراب ذکر می کنند، چون یکی از مراسمات این روز رفع نحسی و بلا بود.
وی تصریح کرد: فلسفه برگزاری این جشن گریز از سرما و فراخوانی گرما، راهنمایی ارواح مردگان با برافروختن آتش بر بام خانه ها و تطهیر و پاکسازی خود به وسیله آتش بود که نزد آریایی ها آتش نقش پاک کننده داشت.
اسعدی در رابطه با ریشه چهارشنبه سوری در میان کردها، عنوان کرد: باتوجه به تغییرات انجام شده در برگزاری این مراسم که بویژه در سال های اخیر انجام یافته است این شبهه ایجاد شده که اساسا چهارشنبه سوری ارتباطی با کردها نداشته و در پنجاه سال اخیر تحت تاثیر سایر بخش های ایران در مناطق کردنشین نیز مرسوم شده است.اما با توجه به مرسوم بودن آن در برخی مناطق کردنشین ترکیه، سوریه و عراق و همچنین دقت در احوال و اقوال گذشتگان این شبهه رد می شود.
وی بیان کرد: این مراسم از دیرباز در مناطق کردنشین انجام شده و معمولا از بعدازظهر سه شنبه تا طلوع روز چهارشنبه زمان اجرای آن بوده است.در مناطق کردنشین این مراسم بصورت افروختن آتش بر بلندی کوه ها و اجرای سرودهای ملی و رقص کردی در پیرامون آن انجام می گرفت.
این مدرس دانشگاه عنوان کرد: علاوه بر آن مراسماتی همچون اسپند دود کردن، زاج سوزی، جارو سوزی و پرتاب آن به بیرون خانه، سفال شکنی: جهت رفع چشم زخم، دفع بلا و رفع نحوست انجام می شد.
وی ادامه داد: در برخی شهرها در این روز دختران در کنار رود به شکستن تخم مرغ و ریختن سفیده آن در آب و خوردن زرده آن اقدام و در نهایت با پوست شکسته تخم مرغ مقداری آب بر روی خود می پاشیدند تا رفع بلا شده و تطهیر شوند.
اسعدی عنوان کرد: امروزه چهارشنبه سوری تاحدود زیادی از سنت های معمول آن فاصله گرفته و اکثر این سنن فراموش شده اند و بجای آن شاهد بکارگیری مواد منفجره و آتش بازی به سبک چینی ها می باشیم که علت این امر را می توان به گسست فرهنگی جامعه امروز از سنن گذشته خود و فراموشی آیین های کهن دانست.
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: جهت جلوگیری از آسیب های اجتماعی، مالی و جانی که در سال های اخیر در این مراسم به وقوع می پیوندد بنظر می رسد بجای مقابله با انجام مراسم چهارشنبه سوری باید نسل جدید را با فلسفه و اصل رسومات این روز آشنا کرده و در این میان نقش مسئولین دولتی، رسانه ها و سازمان های مردم نهاد در آگاهی بخشی جامعه بارز می باشد.
وی با اشاره به اینکه اگر مکان های مشخصی جهت برپایی چهارشنبه سوری بصورت سنتی آن در هر شهر در نظر گرفته شده و سازمان های دولتی مرتبط با همکاری سازمان های مردم نهاد اقدام به برگزاری و نشان دادن شکل واقعی این آیین به مردم کنند یادآور شد: قطعا بسترهای لازم برای رفع مشکلات موجود و نهادینه شدن رسومات اصیل این آیین فراهم می شود.