نوآوران آنلاین- محسین غفوریان (معاون برنامه‌ریزی و توانبخشی سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور) در گفت‌وگویی با ایلنا به بیان مشکلات و چالش‌های معلمان مدارس استثنایی پرداخت و به اقداماتی که برای رفع آنها انجام شده، اشاره کرد. او معتقد است؛ میزان سختی کاری که به معلمان مدارس استثنایی تعلق می‌گیرد به نسبت کاری که آنها انجام می‌دهند، بسیار اندک است و این در حالی است که به گفته او معلمان مدارس استثنایی در مقایسه با معلمان مدارس عادی علم بالاتری در حیطه آموزش و تربیت دانش‌آموز دارند. متن این گفت‌وگو در پی می‌آید:
پرداخت سنوات ارفاقی از جمله مطالبات معلمان مدارس استثنایی است که مدت‌ها مغفول مانده است، بررسی این مسئله به کجا رسید و تاکنون چه کارهایی برای حل این مساله کرده‌اید؟
براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی در اساسنامه سازمان، هر پنج سال خدمت در سازمان آموزش و پرورش استثنایی از جمله بازنشستگی، شش سال محسوب می‌شود و این به واسطه شرایط سختی کار معلمان و کارکنان خدوم مدارس استثنائی است. بعد از تصویب این قانون، در شورای سازمان آموزش و پرورش استثنایی، مصوب شد؛ در پایان هر پنج سال، شش سال سنوات محاسبه و همچنین به ازای هر سال ۷۲ روز به سنوات معلمان و کارکنان این مدارس اضافه شود. این مصوبه تا اجرای قانون خدمات کشوری استمرار داشت و بدون تغییر باقی ماند، اما با اجرای قانون خدمات کشوری وقفه‌ای به وجود آمد. پس از آن با پیگیری‌هایی که صورت پذیرفت، برنامه سنوات ارفاقی به جریان افتاد، در سال ۹۴ بر اساس رای دیوان عدالت اداری احکام همکاران ما بابت سنوات ارفاقی ۸۷ تا ۸۸ که پرداخت نشده بود، صادر شد، اما متاسفانه مطالباتی که همکاران ما از این یک سال دارند، هنوز پرداخت نشده و این موضوع یکی از درخواست‌های به حق همکاران ما در مدارس استثنائی است.
وقفه دیگری در مورد پرداخت سنوات ارفاقی از سال ۸۸ تا ۹۱ وجود دارد که آن هم هنوز مغفول مانده، برای پراخت آن چه کارهایی انجام شده است؟
علاوه بر این یک سال وقفه که از سال ۸۷ تا ۸۸ ایجاد شده و هنوز سنوات آن پرداخت نشده، وقفه‌هایی هم از سال ۸۸ تا ۹۱ در سنوات ارفاقی همکاران به وجود آمده بود، اما سنوات ارفاقی این افراد قبل از سال ۸۸ و بعد از سال ۹۱ محاسبه شده بود. سازمان در سال‌های ۹۵ و ۹۶ به طور جدی این موضوع را پیگیری کرد و مصوبه‌ای را از هیئت محترم دولت دریافت کرد که احکام کارکنان در این سه سال صادر شود. سال گذشته هم وزارت آموزش و پرورش دستور صدور احکام را به ادارات کل آموزش و پرورش استان‌ها صادر کرد. اگرچه این احکام صادر شده، اما هنوز سهم کسورات بازنشستگی آن پرداخت نشده است. بالطبع وزارت آموزش و پرورش با همکاری سازمان برنامه و بودجه باید کسورات سهم دولت و سهم کارمند را در سه سال فوق به حساب سازمان بازنشستگی و تامین اجتماعی واریز کند تا همکاران ما از آن سنوات ارفاقی بهره‌مند شده و در مراحل صدور احکام بازنشستگی آنان وقفه‌ای به وجود نیاید.
اقدامی در این راستا انجام شده‌است؟
در حال حاضر تمام کارها توسط وزارت آموزش و پرورش انجام شده، اما چیزی که در حال حاضر نیاز است؛ بودجه لازم برای کسورات این ایام است که بخشی از این بودجه به عهده سازمان بازنشستگی کشوری و بخشی بر عهده سازمان تامین اجتماعی است. این دو دستگاه معتقدند که هر زمان دولت سهم کسورات را به حساب‌شان واریز کند، سنوات خدمت همکاران ما را محاسبه خواهند کرد که در حال حاضر این موضوع در حال پیگیری است.
از سال ۸۰ که قانون تجمیع در کشور اجرا شده، کلیه وظایف و اختیارات سازمان آموزش و پرورش استثنایی در مورد مسائل پرسنلی، اداری و مالی کارکنان به ادارات کل آموزش و پرورش استان‌ها واگذار شده است. یعنی عملا کار امور در حوزه پرسنلی و حوزه اداری و مالی کارکنان مدارس استثنایی کل کشور، در اختیار ادارات کل آموزش وپرورش استان‌ها است. وظیفه سازمان ما در حوزه‌های تخصصی آموزشی، پرورشی و توانبخشی و پیگیری‌هایی است که از طرف رئیس سازمان ابلاغ شده است.
سختی کار معلمان استثنایی بسیار ناچیز است، تصمیمی برای افزایش مبلغ آن اخذ نشده‌است؟
معلمان ما نسبت به معلمان مدارس عادی از مزایای سختی کار بهره‌مند می‌شوند که البته همانطور که اشاره کردید؛ رقم خیلی بالایی نیست و نیاز است که در این مورد تجدیدنظر شود. چون واقعا شرایط کار در مدارس استثنایی بسیار سخت است و میزان سختی کاری هم که داده می‌شود، رقم قابل ملاحظه‌ای نیست. نظر سازمان هم این است که آن رقم باید تغییر کند، ولی محدودیت‌هایی از نظر اقتصادی در کشور وجود دارد که کار را سخت می‌کند.
معلمان استثنایی به غیر از مبلغ ناچیز سختی کار، چرا از هیچ مزایای دیگری با توجه به شرایط کاری‌شان برخوردار نیستند؟
قبل از اجرای قانون خدمات کشوری، معلمان ما از کمک هزینه مسکن، کمک هزینه خواروبار و حق فوق‌العاده ویژه استثنایی در احکام‌شان استفاده می‌کردند که بعد از اجرای قانون خدمات کشوری این مزایا قطع شد و تنها چیزی که در احکام این عزیزان مانده، سختی کار است که به نظر ما کافی نیست. چیزی که درآموزش و پرورش استثنایی انگیزه معلمان ما را بالا برده در حقیقت عشق خدمت به کودکانی است که به نوعی دارای محدودیت و معلولیت هستند. یعنی اگر آن رابطه عاطفی و عشق و علاقه‌ای که بین معلمان ما و دانش آموزان برقرار می‌شود، نبود شاید کار خیلی سخت می‌شد. البته حتی اگر مبالغ بیشتری هم به سختی کارمعلمان اضافه شود، با توجه به شرایط کار با گروه‌های مختلف افراد دارای معلولیت باز هم زحمات همکاران ما را جبران نمی‌کند.
انتقاد وارده به معلمان مدارس استثنایی مبنی بر اینکه چون دانش‌آموزان این مدارس توانایی ذهنی بالایی ندارند، معلمان خود را درگیر چالش مسائل علمی نمی‌کنند و معلم به نوعی در یک سطح علمی متوقف می‌شود، چقدر قبول دارید؟
من موافق این نظر نیستم. کار در مدارس استثنایی مبنای علمی دارد، یعنی اگر کسی تخصص این موضوع را نداشته باشد، کار کردن در مدارس استثنایی برای او غیرممکن می‌شود. به عنوان مثال در یک مدرسه عادی معلمی که ریاضی درس می‌دهد، باید تخصص لازم در درس ریاضی را داشته باشد، اما در مدارس استثنایی معلم علاوه بر اینکه باید تخصص علمی خودش را در حیطه درس تخصصی بالا ببرد، باید نسبت به علوم رفتاری و علوم توانبخشی آشنایی داشته باشد. یعنی روانشناسی رشد و روانشناسی کودکان استثنایی را بشناسد و در مواردی از گفتار درمانی، کار درمانی و مشاوره ..... استفاده کند، همچنین در حیطه‌های شنوایی‌شناسی باید به تربیت شنیداری بپردازد، به زبان اشاره و خط بریل هم آشنایی داشته باشد. همه این موارد یعنی علم و تخصص که هیچکدام از معلمان مدارس عادی در حال حاضر لازمه کارشان نیست. پس داشتن و افزایش توان علمی شرط کار در مدارس استثنایی است.
سطح علمی و مدرک معلمان مدارس استثنایی در مقایسه با مدارس عادی چگونه است؟
سازمان آموزش و پرورش استثنائی این افتخار را دارد که اعلام کند، تراز مدارک تحصیلی در سطوح لیسانس، فوق لیسانس و دکترا در مدارس استثنایی بسیار بالاتر از مدارس عادی است. یعنی رشد علم در این مدارس نه تنها متوقف نیست که پیشرو نیز هست. سیاست سازمانی ما این است که اطلاعات، علم و توان فنی همکاران ما باید دائما به روز شود. بر این اساس هرساله بالغ بر ۶۵ دوره تخصصی را در تهران به صورت متمرکز برای معلمان مدارس استثنایی کشور برگزار می‌کنیم. در کنار این دوره‌ها مطالب علمی و آخرین پژوهش‌های انجام شده در حوزه آموزش و پرورش استثنایی را در قالب نشریه علمی – ترویجی به صورت دوماهنامه نیز به مدارس ارسال می‌کنیم. همچنین نرم‌افزارها و جلسات گروه‌های آموزشی، جشنواره الگوهای برتر تدریس که در سطح سازمان درحال انجام است، مبین این است که معلمان ما نه تنها تراز علمی‌شان نسبت به معلمان مدارس عادی کمتر نیست، بلکه ادعا می‌کنم، بیشتر هم هست.
یکی دیگر از دغدغه‌های معلمان مدارس استثنایی ارتقای مدرک تحصیلی است، شرایط برای ادامه تحصیل آنان چگونه است؟
از سال ۸۸ مراکز تربیت معلم به دانشگاه فرهنگیان تبدیل شد، یعنی از آن سال به بعد هیچ ورودی فوق دیپلمی در وزارت آموزش و پرورش نداریم. الان در دانشگاه فرهنگیان رشته علوم تربیتی با گرایش آموزش و پرورش استثنائی دایر است که در آن دانشجویان از طریق کنکور سراسری وارد می‌شوند. این دانشجو معلمان چهار سال دوره می‌بینند، مدرک لیسانس دریافت و وارد مدارس استثنایی می‌شوند، پس ورود نیرو و جذب نیرو به گونه‌ایست که زیر لیسانس پذیرفته نمی‌شود. ممکن است در بین همکاران ما کسانی باشند که با مدرک فوق دیپلم مشغول به کارند که البته تعداد آنها بسیار اندک است. دانشگاه فرهنگیان علاوه بر دوره‌های کارشناسی پیوسته، دوره‌های کارشناسی ناپیوسته هم دارد که ظرف چند سال گذشته بسیاری از همکاران ما که دارای مدرک فوق دیپلم بودند، لیسانس‌شان را اخذ کردند. حتی در رشته کودکان استثنائی برای دوره کارشناسی ناپیوسته و به صورت بدون آزمون، شرایطی ایجاد شده که همکاران ما در یک سطح بالاتر تحصیل کنند.امروزه تحصیل در سطح دانشگاه‌ها با وجود تعداد مراکز آموزش عالی محدودیتی ندارد.
پس معلمان مدارس استثنایی می‌توانند مدرک بالاتری بگیرند و آن مدرک نیز در پرونده‌شان لحاظ شود...
بله، البته یک قانون وجود دارد که برای کل معلمان وزارت آموزش و پرورش است و فقط مختص معلمان مدارس استثنایی نیست، آن هم اینکه همکاران در طول خدمت‌شان فقط می‌توانند مدرک‌شان را یک سطح ارتقاء دهند، اما برای بار دوم نمی‌توانند این کار را انجام دهند.به همین دلیل بر اساس اعلام وزارت آموزش و پرورش هر یک از همکاران ما که تمایل به ادامه تحصیل دارند، باید در رشته‌های مورد نیاز آموزش و پرورش تحصیل کنند، از این رو باید از امور اداری منطقه فعالیت خود مجوز بگیرد. در صورت صدور مجوز، معلمان می‌توانند ادامه تحصیل داده و از مزایای مدرک بالاتر هم بهره‌مند شوند. با این حال توصیه می‌کنم، همکاران ما در صورتی که مایل به ادامه تحصیل هستند، حتما برای گرفتن مجوز به اداره منطقه خود مراجعه کرده تا بعد از فارغ‌التحصیلی برای اعمال مدرک‌شان دچار مشکل نشوند.
چالشی که آموزش و پرورش با آن درگیر است، بحث کمبود نیروست، این وضعیت در مدارس استثنایی چگونه است؟ معلمان چقدر خواهان جذب در این مدارس هستند؟
همانطور که گفتید، کمبود نیرو مسئله‌ای است که در کل وزارت آموزش و پرورش وجود دارد و این به دلیل سونامی بازنشستگی است که در حال رخ دادن است. برای ما هم چنین چیزی وجود دارد. در مدارس استثنایی که در مجموع حدود ۲۴ هزار نیرو داریم، سالانه حدود ۶۰۰ نفر بازنشسته می‌شوند که این ما را دچار مشکل می‌کند.البته مشکل کمبود نیرو را از چند طریق رفع می‌کنیم؛ یکی از طریق فارغ التحصیلان دانشگاه فرهنگیان در این رشته‌ها و دوم با استفاده از نیروهای باتجربه و بعضا بازنشسته از طریق اضافه تدریس. همچنین می‌توانیم کمبود نیرو را از طریق طرح نیروی انسانی که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دارد، رفع کنیم. مذاکرات و مکاتباتی هم با سازمان امور اداری و استخدامی داریم تا بتوانیم ردیف‌های مجزا و خاص برای مدارس استثنایی دریافت کنیم و امیدوارم که بتوانیم این مشکل را رفع کنیم. خوشبختانه امسال با همه مشکلاتی که وجود داشت، با ساماندهی خوبی که توسط ادارات آموزش و پرورش استثنایی استان‌ها صورت گرفت و نظارتی که سازمان داشت، سال تحصیلی خوبی را شروع کردیم و کمبودهایمان را تقریبا از همان مبادی که عرض کردم رفع کردیم و امیدواریم که برای سال آینده بتوانیم از ظرفیت‌هایی که برای جذب و استخدام در وزارت آموزش و پرورش وجود دارد، استفاده کنیم.
تا زمانی که عنوان اضافه تدریس داریم، یعنی با کمبود نیرو مواجه هستیم، ولی در هر حال نمی‌گذاریم؛ هیچ کلاسی بدون معلم بماند. آموزش افراد دارای معلولیت یکی از حقوق اساسی آنهاست و سازمان آموزش و پرورش استثنایی به عنوان متولی تمام تلاش خود را می‌کند که نه فقط در سال تحصیلی جاری، بلکه در هیچ سال تحصیلی هیچ دانش‌آموزی دارای معلولیتی از آموزش جا نماند.
اوضاع کمبود نیرو امسال به حدی بود که برخی از مدارس در شهرستان‌ها معلم نداشتند، شما با این مشکل مواجه نبودید؟
ما هم این مشکلات را داریم، ولی در حال حاضر هیچ کلاسِ بدون معلمی نداریم و تقریبا همه ساماندهی شدند. ما همیشه یادمان هست سالانه حدود ۶۰۰ نفر بازنشسته داریم، پس همه تلاش‌مان را می‌کنیم تا به جایی برسیم که مدارس ما برابر استانداردها نیروی آموزشی متخصص داشته باشند. البته سیاست ما در آموزش و پرورش استثنایی سیاست فراگیرسازی است، یعنی به دنبال این هستیم که زمینه‌هایی را فراهم کنیم تا آن دسته از دانش‌آموزان ما با ایجاد فرصت‌های لازم و مناسب سازی‌هایی که باید صورت بگیرد، در نزدیک‌ترین محل آموزشی به محل سکونت‌شان تحصیل کنند.
چه تعداد از دانش‌آموزان استثنایی در مدارس عادی تحصیل می‌کنند؟
در حال حاضر حدود ۷۰ هزار نفر از دانش‌آموزان ما در مدارس عادی تحصیل می‌کنند. در همین راستا در سال‌های ۹۵، ۹۶ و ۹۷ آموزش معلمان مدارس عادی را هم در دستور کار قرار دادیم و حالا از طریق آموزش‌های حضوری و غیرحضوری سعی بر این داریم که جایگاه دانش‌آموزان با نیازهای ویژه را با مناسب‌سازی مدارس عادی تثبیت کنیم.