نوآوران آنلاین- به اندازه‌ی عمر دو دولت از زمان طرح موضوع «تغییر وضعیت تقاطع موسوم به چهارراه شوش» و «احداث زیرگذر» در دولت دهم می‌گذرد. این طرح که جزو طرح‌های هیجانی دولت قبل توصیف می‌شود که معمولا بدون پشتوانه کارشناسی و برای نوعی عوام‌گرایی در ایجاد و افزایش حس رضایت عمومی تصویب می‌شدند، به دلیل مشکلات منظری برای شهر باستانی شوش و خطرزا بودن برای تردد شهروندان، از سوی مسئولان محلی و بویژه نماینده مردم شوش در مجلس شورای اسلامی، تحت عنوان مطالبه عمومی مطرح و پیگیری شد.
این طرح با وجود رایزنی‌های گسترده، از نکات بنیادین و مهمی غفلت کرده بود؛ یعنی نخست به ماهیت محلِ پل روگذر «شوش – اندیمشک» که در درون عرصه‌ی ثبت جهانی شهر باستانی شوش قرار داشت بی اعتنا بود، و از سوی دیگر به این امر توجه نداشت که تبدیل پل روگذر به «زیرگذر» عملاً پیشرفتی در توسعه شهری شوش به دنبال ندارد، و -ضمن خطرزا بودن- نه تنها در درازمدت مشکلات شهری شوش را کم نمی‌کند، بلکه مانند مرهمی موقتی عمل می‌کند.
در این رایزنی‌ها وضعیت عرصه‌ی فرهنگی و تاریخی شهر باستانی شوش در جلسه‌های متعدد شهرستانی و استانی اعلام شدند، همچنین پیشنهاد ایجاد جاده کمربندی در این شهر تاریخی در طرح جامع شوش به‌عنوان منطقی‌ترین راهِ‌حل کاهش ترافیک و حفظ ایمنی شهروندان مطرح شد اما متاسفانه با اصرار مطرح کنندگان فقط گزینه «احداث فوری زیرگذر» آن هم در همین منطقه مواجه شد.
در عین حال، اگرچه میراث فرهنگی یک راه حل، یعنی ایجاد جاده‌ی کمربندی را مطرح کرد اما همین راه حل نیز در حد طرح باقی ماند و فقط به وزارت راه و شهرسازی پیشنهاد شد. از سوی دیگر، پیگیری کنندگان ایده‌ی «زیرگذر» یکی از دلایل عامه‌پسند برای اجرایی کردن طرح‌شان را این طور بیان کردند که «اگر آثاری هم در محدوده جاده ترانزیت کنونی وجود داشته، در دهه‌های گذشته بخاطر زیرسازی‌های جاده و احداث پل روگذر موجود ازبین رفته یا آشفته شده است».
این اتفاق باعث شد تا پس از بررسی در جلسه‌های مشورتی در سطح استان و پژوهشکده‌ی باستان‌شناسی برای مطالعه‌ی بستر ابتدا از روش‌های غیرمخرب مانند ژئوفیزیک، ژئورادار و امثال آن استفاده شود که با حضور متخصصان مربوطه مشخص شد به دلیل آلودگی محل، دستیابی به نتایج مفید و قابل بهره‌برداری ممکن نیست.
به همین دلیل، در مرحله بعد قرار شد تا با هدایت و نظارت پژوهشکده باستان‌شناسی و انجام گمانه‌زنی برای شناختِ بیشترِ بسترِ موجود، نظر نهایی مبتنی بر دستاوردهای این مطالعات اعلام شود، در همان زمان با وجود ایجاد چند گمانه، اما هیچ اعتباری برای انجام بررسی‌های میدانی و مطالعات باستان‌شناسی پرداخت نشد.
عرصه شهر باستانی شوش، یک گورستان از صدر اسلام است
محمدتقی عطایی، باستان‌شناس، که سرپرستی گروه پژوهشی تعیین عرصه‌ی محدوده‌ی شهر باستانی شوش را در سال ۱۳۸۷ بر عهده داشته است، به ایسنا می‌گوید: سال ۱۳۸۷ در بررسی و تعیین عرصه و حریم شهر باستانی شوش، مشخص شد آن منطقه باستانی و فرهنگی است و باید جزء عرصه‌ی ملّی و جهانی مورد حفاظت قرار گیرد. بنابراین، هر نوع اقدامی باید براساس ضوابط محوطه های ثبت در میراث ملی انجام شود. چند سال بعد که شوش در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید، اهمیت حفاظت از عرصه های باستانی شوش حتی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت.
او با بیان این‌که سال گذشته با درخواست معاون میراث فرهنگی، وی نقشه‌های طرح «تعویض پل روگذر شوش ـ اندیمشک و تبدیل آن به زیرگذر» را بررسی می‌کند تا وضعیت نهایی را در مورد تاریخی بودن این منطقه اعلام کند، می‌گوید: با بررسی نقشه‌های تهیه شده مشخص شد این طرح ۱۹۰۰ متر طول و ۱۵ متر در عمیق‌ترین نقاط در عرصه‌ی شهر باستانی شوش باید اجرائی شود، بنابراین آن را قبول نکردم. برای این مطالعات حدود ۵۰۰ میلیون تومان اعتبار در نظر گرفته شده بود، اما حتی اگر چند برابر آن هم بودجه اختصاص می یافت حاصل آن منطبق با موازین علمی نبود و با ضوابط ملّی و جهانی حفاظتِ میراث فرهنگی تعارض داشت.
به گفته‌ی وی، «زیر گذر شوش براساس برآورد اولیه در عمیق‌ترین قسمت ۱۵ متر و به شکل چهارراهی است که جبهه‌ی شمالی آن به طول تقریبی ۱۲۰۰ متر در محدوده‌ی حریم درجه ۱ و ۲ شهر باستانی شوش قرار دارد، همچنین دو جبهه شرقی و غربی این چهارراه با طول تقریبی ۸۰۰ متر درست در مرز بین عرصه و حریم درجه‌ی یک شهر باستانی شوش قرار دارد. جبهه‌ی جنوبی این چهارراه به طول تقریبی ۷۰۰ متر به تمامی درون عرصه شهر باستانی شوش قرار دارد.»
وی با بیان این‌که در این طرح باید تعداد زیادی گمانه زده می‌شد تا بتوانیم آثار موجود را بشناسیم و بعد از آن با انداختن لودر و برداشتن آثار بتوانند طرحِ حذف روگذر و ایجاد زیرگذر را اجرائی کنند، ادامه می‌دهد: کار مطالعات به آقای امیدفر - باستان شناس - سپرده شد و او نیز بعد از انجام مطالعات باستان‌شناسی خود اعلام کرد که این منطقه باستانی و فرهنگی است و از جمله حاوی بقایای معماری و «گورستانی از صدر اسلام» است. در واقع، بار دیگر عرصه بودن این بخش از شهر باستانی شوش برای محوطه‌ی میراث جهانی شوش تأئید شد.
میراث‌فرهنگی شوش چه می‌کند؟
پس از آن با اصرارهای بیش از حد برخی از مسئولان شهری شوش، احتمال تعرض به شهر باستانی شوش رسانه‌ای شد و ۲۱ اسفند سال قبل محمد سعید ایزدی، معاون وزیر راه و شهرسازی خبر داد: با پیشنهاد شورای شورای عالی شهرسازی و تایید ضمنی وزیر راه و شهرسازی، طرح احداث زیرگذر شوش متوقف و احداث جاده کمربندی جایگزین آن می‌شود.
شواهد حاکی از آن است که چشم‌پوشی از احداث جاده کمربندی شوش و بسنده کردن به راهکارهای آنی و فوری -نظیر احداث «زیرگذر»- آن هم درون عرصه فرهنگی و تاریخی شهر، نه تنها قابلیت‌های شوش را برای رسیدن به توسعه پایدار و ارتقاء کیفی خدمات شهری نادیده می گیرد، بلکه موجب خواهد شد مشکلات شهری شوش همچنان لاینحل باقی مانده و شهروندان از توسعه واقعی و اصولی محروم بمانند. آسان ترین کار الزاماً بهترین راه حل نیست.
پس از آن با اصرارهای بیش از حد مسئولان شهری شوش، احتمال تعرض به شهر باستانی شوش رسانه‌ای شد و ۲۱ اسفند سال قبل محمد سعید ایزدی، معاون وزیر راه و شهرسازی خبر داد: با پیشنهاد شورای شورای عالی شهرسازی و تایید ضمنی وزیر راه و شهرسازی، طرح احداث زیرگذر شوش متوقف و کمربندی جایگزین آن می‌شود.
تا دو روز قبل یعنی ساعات پایانی ششم دی ماه، که این بار با مصوبه‌ی پنهانی شورای تامین شهر شوش، لودرها و تجهیزات مکانیکی مسئولان شهری شوش، سراغ عرصه‌ی باستانی این شهر جهانی رفتند و لودرها حدود شش ساعت کار کردند، تا خسته از کار روزانه نیمه بامداد استراحت کنند، حدود ۱۲ ساعت بعد، معاون میراث فرهنگی سازمان، مدیر کل دفتر شکایات سازمان، مدیر پژوهشکده باستان‌شناسی و یکی دو کارشناس دیگربا درخواست مستقیم رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به شوش رفتند تا وضعیت را بررسی کنند.
از سوی دیگر در تصاویر جدیدی که - جمعه هفتم دی ۹۷ - به دست خبرنگار ایسنا رسید، یک کوتاهی دیگر از سوی میراث فرهنگی را نشان می‌دهد. تاریخ ثبت تصاویر ارسال شده و یک فیلم به دو ماه قبل یعنی دهم آبان ماه برمی‌گردد. آن زمان وقتی که بحث اعتراضات کارگران هفت تپه رسانه‌ای می‌شود، یکی دو روز لایه‌های باستانی شوش در ورودی شهر از حضور لودرهای شهری ملتهب می‌شوند، اما هیچ خبری به مسئولان سازمان میراث فرهنگی نمی‌رسد، که به دلیل همین شلوغی‌ها در شوش، کار را متوقف می‌کنند.
حتی رسانه‌ها از ساعات ابتدایی هفتم دی، در تلاش برای تائید یا تکذیب آغاز کار لودرها در این محوطه‌ی باستانی بودند، اما حمت‌الله موسوی سرپرست اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان اخرین مسئولی بود که حاضر شد تلفن خود را به روی خبرنگاران باز کند.
با این وجود حضور تیمِ سازمان میراث فرهنگی کشور در شوش، اتفاقات جالب دیگری را رقم زد.
شکایت از تخلف مشهود مدیریت شهری شوش به دادستان کل کشور
رحمت‌الله رئوف - مدیر کل دفتر بررسی عملکرد، بازرسی و رسیدگی به شکایات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری - که همراه طالبیان - معاون میراث فرهنگی - از محوطه‌ی ورودی شهر باستانی شوش بازدید می‌کند، به ایسنا می‌گوید: تعدادی افراد معلوم و از پیش تعیین شده به محض ورود ما به محل حفاری در اطراف معاون میراث فرهنگی تجمع کردند و رسانه محلی و ملی نیز همراه با تجمع‌کنندگان، از آقای طالبیان، سوالاتی را پرسیدند و او را مانع فعالیت‌های شوش قلمداد کردند.
او با بیان این‌که موضوع شوش، امروز یک موضوع ملی و جهانی است، نه منطقه‌ای که کسی بخواهد در حد منطقه‌ای برای آن تصمیم بگیرد، اظهار می‌کند: آثار تاریخی فرهنگی کشور، متعلق به گروه خاصی نیست. سازمان میراث فرهنگی نیز به عنوان متولی حفاظت از آثار تاریخی کشور، موظف هستند که در هر نقطه‌ای که به آثار تاریخی فرهنگی کشور آسیب وارد می‌شود، ورود کنند و مراجع انتظامی کشور هم موظف به جلوگیری از این اتفاقات است.
وی با تاکید بر این‌که مردم شوش حق دارند که تقاضای یک مسیر راحت برای رفت‌وآمد را داشته باشند، گفت: اما این مسیرپیش از این توسط وزارت راه و شهرسازی و شورای‌شهر تعیین و درباره‌ی آن صحبت شده است، آن کار با درنظر گرفتن آثار و تبعاتِ اقدامات و رفتاری که وزارت راه و شهرسازی می‌کند، مدنظر قرارگرفته که نباید مغایر با ضوابط سازمان میراث فرهنگی باشد.
او با بیان این‌که مسیر جایگزین و راهکار بحث «ایجاد جاده‌ی کمربندی» توسط وزیر راه وشهرسازی سابق مطرح شده بود، ادامه می‌دهد: اما به نظر می‌رسد چون ذی‌نفعان این افراد از این موضوع خوششان نیامده، دوست دارند حتما در این بخش زیرگذر اجرایی شود؛ در حالی که براساس شواهد، به نظر می‌رسد در این نقطه یک تمدن وجود دارد، بنابراین روح‌الله شیرازی - رییس پژوهشکده باستان‌شناسی - خود شخصا در منطقه مستقر می‌شود تا لایه‌های موجود در این منطقه را بررسی کند.
وی که مجری آیین‌نامه حفاظت از میراث فرهنگی مصوب شورای امنیت کشور نیز هست، بیان می‌کند: اگر لایه‌های تاریخی در این نقطه مشاهده نشوند، سازمان میراث‌فرهنگی درباره آن تصمیم می‌گیرد.
او با اشاره به جو به وجود آمده در این منطقه از شهر شوش در شب گذشته – جمعه هفتم دی - ادامه می‌دهد: متاسفم که فرمانداری و شورای تامین شهرستان شوش، نتوانستند فضایی را ایجاد کنند که معاون میراث فرهنگی کشور به موقع و به درستی از محل بازدید کند.
وی که دبیر انجمن‌های میراث فرهنگی کشور براساس موضوع ماده بیست و یک قانون اساسنامه میراث فرهنگی کشور نیز هست، با تاکید بر دستور رییس سازمان میراث فرهنگی مبنی بر پیگیری و مقابله از طریق اقدامات قانونی این سازمان با تجمعات و تخریب‌ها علیه میراث فرهنگی، ادامه می‌دهد: تشکل‌های میراث فرهنگی و ائین‌نامه حفاظت از میراث‌فرهنگی حامی میراث فرهنگی و قوانین باز دارنده تجاوز به عرصه و حریم اثار تاریخی - فرهنگی است.
رئوف با بیان این‌که میراث فرهنگی و اثار تمدنی کشور را نمی‌توان حَسَبِ امیال فردی مراقبت و پاسداری کرد، بلکه باید تابع ضوابط خاصی که توسط پژوهشگاه سازمان تعیین می‌شود، از آثار صیانت کرد، بیان می‌کند: استاندار خوزستان و فرماندار شوش اگر این قوانین و مصوبات را بررسی کنند، به عمق فاجعه ی در حال رخ دادن در عرصه‌ی شهر باستانی شوش پی می‌برند.
وی با تاکید بر این‌که هیچ مقامی در هیچ‌یک از دستگاه‌های دولتی، عمومی و خصوصی با هیچ مصوبه‌ای اجازه ندارد، قانون را نقض کند، اقدامات شبانه و نقض قوانین با جوسازی توسط تعدادی افراد بدون بینش فرهنگی علیه مقامات سازمان متبوع خود را بی احترامی به حقوق ملت ایران می‌داند و می‌گوید: موضوع این تخلف مشهود به دادستان کل کشور منعکس و از طریق اداره کل حقوقی سازمان میراث فرهنگی پیگیری می‌شود و با مرتکبان این تخلف برخورد قضایی می‌شود.
او می‌گوید: مقامات سازمان برای رفع مشکل ترافیکی محل مورد نظر در شهرستان شوش باهمکاری وزارت راه و شهر سازی و شورای‌عالی شهرسازی پیشنهادات سازنده ای داده‌اند و همکاران پژوهشگاه میراث فرهنگی نیز در حال بررسی محل مذکور هستند، دغدغه سازمان میراث فرهنگی رعایت حقوق شهروندی ایران در هر نقطه از کشور است.
به گزارش ایسنا، به گفته‌ی دوستداران میراث فرهنگی شهر شوش، شب گذشته برای یکی دو ساعت لودرها بار دیگر در این منطقه فعالیت می‌کنند، که رحمت‌الله رئوف، مدیر کل دفتر بررسی عملکرد، بازرسی و رسیدگی به شکایات سازمان میراث فرهنگی از استانداری و فرمانداری شکایت می‌کند، از سوی دیگر صبح امروز - شنبه هشتم دی- نیز حدود ۵۰ نفر از مردم شوش به تحریک چند نفر، در ورودی شهر و درهمان نقطه با در دست گرفتن پلاکاردهایی راه را بسته بودند، اما بعد از یکی دو ساعت تجمع آن‌ها متوقف می‌شود.
همه‌ی این صحبت‌ها در حالی مطرح می‌شوند که هیچ کدام از مسئولان میراث فرهنگی هنوز حتی به این نکته اشاره هم نکرده‌اند که از زمان مطرح شدن طرح و توجه به تاکیدهای مسئولان شهری شوش برای اجرائی شدن آن، میراث فرهنگی برای برحق نشان دادن حرف علمی خود، چه کاری انجام داده است؟ آن هم در شرایطی بعد از آغاز دوباره‌ی طرح از سال قبل و توجه بیشتر رسانه‌ها به آن، چه کاری انجام شد تا با کمک گرفتن از وزارت راه وشهرسازی و کارشناسان باستان‌شناس‌اش راهی جایگزین را به مردم شوش که تمایل به توسعه شهر باستانی‌شان دارند، معرفی کند.