نوآوران آنلاین- یازدهمین برنامه چهل سال با رسانه‌ها با موضوع رسانه‌ها و مسئولیت اجتماعی ۲۵ دی ماه در فرهنگسرای رسانه برگزار شد.
در این برنامه سیدضیاء هاشمی، مدیرعامل خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، عباس سلیمی نمین، مدیر دفتر تاریخ مطالعات ایران و استاد دانشگاه؛ اکبر نصراللهی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه با اجرای فرید محمدی، موضوع مورد نظر به بحث و گفتگو پرداختند.
دکتر اکبر نصراللهی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه با اشاره به سابقه تاریخی مباحث مسئولیت رسانه‌ها در مجامع مختلف گفت؛ مسئولیت اجتماعی در اسلام با امربه معروف و نهی از منکر مرتبط است و در اسلام فرستنده پیام و مبلغ در قبال محتوای پیام و پیامدهای آن مسئول و باید در قبال عملکرد خود پاسخگو باشد.
رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه‌ها گفت: رسانه‌ها نسبت به عملکرد گذشته، کنونی و آینده خود مسئول هستند و این مسئولیت سطوح مختلفی دارد که می‌توان به مسئولیت در برابر خدا، خویش و خانواده، دیگران، طبیعت و محیط زیست باشد.
نصراللهی افزود برای مسئول و پاسخ بودن شروطی نیاز است که از جمله آن قدرت و توانایی، علم و آگاهی، اختیار و آزادی رسانه‌ها و خبرنگاران است که متأسفانه به دلایل مختلف این شرایط هم در کشور برای خبرنگاران و رسانه‌ها مهیا و مطلوب نیست.
این استاد دانشگاه با تأکید بر ضرورت پاسخگویی همه رسانه‌ها گفت زمانی که مسئولیت اجتماعی رسانه‌ها مطرح می‌شود به این معناست که رسانه‌ها تا چه اندازه در ادای وظایف و نقش‌های اطلاع‌رسانی، آموزشی، تفریحی و نظارتی و کارهای حرفه‌ای به‌ویژه دقت و سرعت و بی‌طرفی و انصاف و طرح دیدگاه‌های مختلف پاسخگو هستند.
نویسنده کتاب راهنمای پوشش خبری با تأکید بر نقش نظارتی رسانه‌ها گفت؛ رسانه‌ها باید به موازات دستگاه‌های نظارتی بر عملکرد مسئولان و تعهدات بخش‌های مختلف در تحقق اهداف چشم‌اندازها و اسناد بالادستی نظارت داشته باشند و مطالبات مردم را از آنها پیگیری کنند.
به گفته نصراللهی مسئولیت رسانه‌ها اقتضا می‌کند حتی در صورت ضرورت بر عملکرد دستگاه‌های نظارتی رسمی کشور هم نظارت کنند و انحراف و کم‌کاری احتمالی را به‌موقع به مردم اعلام کنند.
وی با تأکید بر ضرورت استقلال رسانه‌های عمومی و ملی از کنشگران سیاسی و قوای مختلف گفت: اشکالی ندارد رسانه‌های حزبی سخنگو و مدافع اهداف و سیاست‌های آن حزب و بخش باشند اما در شرایط تعارض منافع حزبی و ملی، همواره باید منافع ملی را بر منافع جناحی ترجیح دهند.
نصراللهی با اشاره به وظایف رسانه‌های عمومی گفت از رسانه‌های ملی مثل خبرگزاری جمهوری اسلامی و صداوسیما انتظار می‌رود مدافع مردم، امنیت ملی باشند.
نصراللهی با اشاره به توسعه کمی و کیفی رسانه‌ها بعد از انقلاب اسلامی و اقدامات خوبی که در چهار دهه گذشته به‌ویژه سال‌های اخیر در مورد جلب کمک‌های مردم زلزله‌های رودبار، بم، ورزقان و ازگله، طرح موضوع کودکان کار، گورخواب ها، جلب مشارکت مردم در مناسبت‌های ملی مثل راهپیمایی‌های ۲۲ بهمن، روز قدس، انتخابات، دفاع مقدس گفت: باوجود اقدامات درخور قدردانی رسانه‌ها اما همچنان رسانه‌های کشور با توجه به آرایش جدید رسانه‌های و مسئولیت‌هایی که دارند در طراز انقلاب اسلامی نیستند.
به گفته نویسنده کتاب مدیریت پوشش اخبار بحران در رسانه‌های حرفه‌ای، کشور ایران در معرض چالش‌ها، مسائل مخاطرات و بحران‌های مختلف از جمله بحران‌های زیست‌محیطی و طبیعی هستند اما رسانه‌ها به استناد آمارها و مشاهدات نتوانسته‌اند در تبدیل برخی مخاطرات قابل‌پیشگیری به بحران‌ها جلوگیری کنند.
وی با اشاره موضوع ریز گردها گفت ریزگردها از سال ۸۲ در خوزستان خودنمایی کرد اما به دلیل پوشش رسانه‌ای و توجه ناکافی در اواخر سال ۹۵ کشور بعد از تعطیلی چند شهر خوزستان و برجسته‌سازی این موضوع در فضای مجازی؛ رسانه‌های رسمی و مسئولان وارد میدان شده‌اند.
سؤال این اگر از سال ۸۲ رسانه‌ها مسئولیت خودشان را در این خصوص انجام می‌دادند امروز با این پدیده مخل امنیت ملی مواجهه می‌شدیم؟ به گفته نصراللهی اگر امروز موضوع ریزگردها اهمیت یافته به دلیل وجود شبکه‌های اجتماعی بود. رسانه‌های رسمی از مردم عقب‌تر هستند و باید خود را به روز کنند.
رئیس دانشکده علوم ارتباطات پرداخت رویدادی به موضوعات مهم ملی و راهبردی، توجه ناکافی به نامگذاری های سال و اقتصاد مقاومتی و گفتمان مقام معظم رهبری در مورد مبارزه با فقر و فساد و تبعیض و بهره‌برداری سیاسی از حوادث و بحران‌های انسانی، کم کار در پوشش و پیگیری آسیب‌های اجتماعی، طرح مشکلات کشور بدون اخذ نظرهای کارشناسی و راهکارهای رفع آن را از جمله ضعف‌های دیگر رسانه‌ها در ایفای مسئولیت‌هایشان اعلام کرد.
نصراللهی اظهار کرد: رسانه‌ها نباید فقط به طرح مشکلات اکتفا کنند بلکه مسئولیت دارند در کنار آن به راه‌حل‌های کارشناسی رفع آن هم توجه کنند تا مردم تصور نکنند که کشور با انبوهی از مشکلات غیرقابل حل روبرو هستند.
وی بیان کرد: رسانه‌ها باید مستقل باشند اما متأسفانه بسیاری از آنها مستقل از مردم شده‌اند درحالی که باید حامی آنها شوند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: رسانه‌ها حریم و حرم نظام جمهوری اسلامی و مردم هستند و مسئولان باید آنها را باور و به آنها اتکا و مشارکت آنها در حل مشکلات کشور استفاده کنند اما متأسفانه آستانه تحمل مسئولان کم است.
عباس سلیمی‌نمین؛ مدیر دفتر تاریخ مطالعات ایران، هم در این نشست با اشاره به تعریفی از مسئولیت اجتماعی اظهار کرد: قطعاً هر رسانه اعم از اینکه دارای چه گذشته‌ای باشد، تعهدی در قبال مخاطبانش به عنوان حلقه واسطه دارد. کانون‌های قدرتمند و مراکز تصمیم‌ساز نیازمند یک تغییر واسط هستند تا یک ارتباط اصولی ایجاد شود و رسالت و وظیفه اجتماعی رسانه‌ها این است که در این زمینه صادقانه عمل کنند.
وی افزود: رسانه‌ها باید قدرت انعکاس رویدادها را داشته باشد و در این زمینه صادقانه عمل کنند. این نگاه می‌تواند، تأییدی، اصلاحی و منفعتی به صاحبان قدرت باشند و تأثیر خود را بگذارند. همچنین بتوانند به حق از سوی مردم مسائل را مطرح و پیگیری کنند تا در حوزه تصمیم سازی نظرات مردم را اعمال کنند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: رسانه‌ها را به پنج دسته تقسیم می‌کنم. این تقسیم‌بندی شامل رسانه‌های دولتی هستند که بودجه عمومی دارند. رسانه‌هایی که خبری هستند. رسانه‌هایی که به کانون قدرت‌های اقتصادی پنهان وابسته هستند. رسانه‌هایی که نگاه اقتصادی دارند بدون آنکه نگاه حرفه‌ای در کارشان دخیل باشد. درواقع این رسانه‌ها نگاه کاسب‌کارانه‌ای دارند و در نهایت رسانه‌هایی که رسالت فرهنگی بر عهده دارند و رویکردشان در راستای ارتقای منزلت فرهنگی جامعه است.
وی افزود: از رسانه‌های دولتی چندان نمی‌توان انتظار یک رسانه مستقل نسبت به دولت داشته باشند. برای مثال از خبرگزاری جمهوری اسلامی انتظار برخورد حزبی را نمی‌توانیم داشته باشیم البته باید نگاه منصفانه و منطقی در این رسانه باشد ضمن آنکه دولت و مردم را باید در مراحلی راضی نگه دارد.
وی یادآور شد: رسانه‌هایی که به کانون قدرت متکی هستند، گاهی در دو طرف مردم و دولت عملکردشان کمرنگ است. چراکه به کانون قدرت‌های اقتصادی پنهان متکی هستند و نه وظیفه تبیینی دارند و نه آنکه اجراکننده وظیفه اجتماعی هستند.
مدیر دفتر تاریخ مطالعات ایران تصریح کرد: سالم‌ترین کار رسانه، رسانه‌هایی هستند که با انگیزه حمایت از حقوق جامعه و در راستای ارتقای آگاهی‌های جامعه عمل می‌کنند. این قشر از رسانه به مرور تضعیف می‌شوند و هر یک از آنها زمانی که اخبارشان در رسانه ملی بازخوانی می‌شود، باید رسانه ملی تأکید کنند که این رسانه‌ها چه جایگاهی دارند تا مردم آنها را بیشتر بشناسند.
وی بیان کرد: ما بر اساس قانون اساسی، مطبوعات برای آنکه مستقل شوند و جایگاه مناسبی داشته باشند و بتوانند در برابر رسانه‌های حزبی و کانال‌های قدرت، ادامه حیات دهند، یارانه‌هایی را تصویب کرده‌ایم که به رسانه‌های فعال اختصاص دهند. در این مسئله نقض غرض وجود دارد.
دولت از طرفی به رسانه‌ها یارانه می‌دهد تا سالم بمانند و روی پای خودشان بایستند و مستقل عمل کنند و از طرفی هم پرداخت از سوی روابط عمومی به رسانه‌ها عادی‌سازی شده است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: رسانه‌ها را باید به عنوان نهادی که میان مردم و حوزه‌های رسمی پیوند ایجاد می‌کنند، به رسمیت بشناسیم. متأسفانه این نقش هنوز به رسمیت شناخته نشده است. نه تنها رسانه‌ها را به رسمیت نمی‌شناسیم بلکه گاهی در جهت تخریب آنها قدم برمی‌داریم و حتی اعتبارات مصوب آنها را هم پرداخت نمی‌کنیم.
وی بیان کرد: آسیب‌های اجتماعی دارای سطح و عمق هستند. رسانه‌ها درباره آسیب‌های اجتماعی بسیار کوتاه‌مدت و در سطح کار کردند. برای مثال فقر یک ظاهر و باطن دارد.
سلیمی نمین اظهار کرد: گاهی اوقات برخی رسانه‌ها مدیری را اسوه می‌کنند که نگاه مناسبی به فقر و بی‌عدالتی ندارد. مدیری که فاصله‌اش با توده‌های فقیر بسیار است، دغدغه فقر را نخواهد فهمید. این نوع مدیران با آموزه‌های اسلامی و انقلابی ما درست نخواهد بود.
وی بیان کرد: رسانه‌ها نه تنها در سطح عمل می‌کنند بلکه در همین سطح، به جلب مخاطب می‌پردازند. مشکلی که جامعه امروز دارد، سطحی شدن آنها به واسطه بروز رسانه‌های نوین است. این رسانه‌های نوین ذائقه مخاطبان را سطحی کرده تا جایی که دیگر مخاطب به عمق ماجرا و مطالعه درباره آن موضوع نمی‌پردازد.
سلیمی نمین اظهار کرد: زمانی که بحث بودجه می‌شود، رسانه‌ها تنها روی مؤسساتی متمرکز می‌شوند که هیچ دلیلی برای تمرکز آن ندارد. درحالی که می‌توانند در این موضوع مسائل مهم‌تری را مورد توجه قرار دهند. اگر رسانه‌ها می‌خواهند در حل آسیب‌های اجتماعی نقش جدی ایفا کنند باید جامعه را به سمت عمیق‌تر شدن هدایت دهند و علاوه بر آن خودشان هم به عمق‌بخشی کمک کنند.
وی بیان کرد: مخاطبان را به عمیق شدن دعوت می‌کنم چراکه عوامل مختلفی دست به دست هم داده‌اند تا مردم را به سطحی بودن سوق دهند. اگر کسی وارد عمل شد تا اعتبارات حوزه علمیه را بگوید باید متوجه شویم که قصد او از فاش کردن این موضوع چیست. البته شفاف‌سازی خوب است اما باید انگیزه طرف مقابلمان را متوجه شویم.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: امروزه متأسفانه از کارشناسان انحراف ذهنی، استفاده مبسوط می‌کنند تا مردم را فریب دهند و از موضوع اصلی به دور کنند.
در ادامه سیدضیاء هاشمی، مدیرعامل خبرگزاری ایرنا با اشاره به معنای مسئولیت اجتماعی گفت: مسئولیت اجتماعی به معنای نقدپذیری است؛ چراکه رسانه حق سؤال دارد یعنی خودش هم در معرض سؤال قرار بگیرد و این یعنی رسانه نقاد باشد.
وی افزود: مسئولیت‌پذیری یعنی نقدپذیری است. رسانه چشم و گوش مردم است در عین حال که زبان مردم هم باید باشد تا مطالبات مردم را از مسئولان مطرح و پیگیری کنند. همچنین در این فرآیند رسانه‌ها باید ایمن باشند.
مدیرعامل خبرگزاری ایرنا تصریح کرد: در دنیای مدرن، رسانه‌ها کانون قدرت و ابزار است و رسانه از جمله کانال‌هایی بوده که در حوزه اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و دیگر حوزه‌ها اثرگذار است.
وی بیان کرد: رسانه‌ها در برابر تعهدات اجتماعی باید تأثیرگذار باشند بر اساس اصول علمی، صحت مطالب و تحلیل‌هایش پاسخگو باشد. همچنین رسانه‌ها باید از استقلال حرفه‌ای برخوردار باشند که این امر نیازمند مطالب دقیق و قابل ارزیابی است.
وی با اشاره به این موضوع که رسانه دولتی به معنای روابط عمومی دولت نیست، گفت: رسانه در ذات خود نیاز دارد که استقلال ملی داشته باشد و رسانه دولت مستقل از دولت است و این امکان وجود ندارد که رسانه استقلال نداشته باشد.
مدیرعامل خبرگزاری جمهوری اسلامی تصریح کرد: رسانه‌ها باید حقایق را منتشر کنند و اگر وابسته به حزب و نهاد اقتصادی باشند و تبدیل به بلندگوی آن نهاد شود، دیگر رسانه نیستد. اگر به رسانه‌ها اعتماد نباشد، رسانه اعتمادش را از دست خواهد داد.
وی بیان کرد: اگر رسانه‌ها نتوانند با مخاطبانشان ارتباط برقرار کنند، استقلال خود را از دست خواهند داد.
هاشمی اظهار کرد: اگر رسانه مرجعیت رسانه‌ای نداشته باشد، هیچ خدمتی به نظام نکرده است و جا را برای رسانه‌های بیگانه باز می‌کند. ما باید بتوانیم اصول حرفه‌ای را حفظ کنیم.
وی افزود: خبرگزاری ایرنا، صدای خبرگزاری ملت، خبرگزاری میزان صدای قوه قضاییه و دیگر رسانه‌ها که صدای نهادها و سازمان‌های مختلف هستند، باید استقلال رسانه داشته باشند. اگر یک خبرگزاری روابط عمومی یک قوه، نهاد و سازمانی باشد، نمی‌تواند رسالت خود را انجام دهد.
مدیرعامل خبرگزاری جمهوری اسلامی تصریح کرد: دانشگاه‌ها محل ایده پردازی هستند. اگر قرار نیست این ایده‌ها اجرایی شوند، پس چرا در دانشگاه‌ها مطرح می‌شود. هر رسانه‌ای از منظر خود تولید و پخش محتوا می‌کنند. هر رسانه‌ای با رسانه دیگر متفاوت بوده و این تکثر رسانه به نفع کشور است، اما رسانه‌ها باید صداقت، دقت و استقلال حرفه‌ای داشته باشند.
وی بیان کرد: خبرگزاری ایرنا، رسانه نظام است اما عملکردش با روابط عمومی متفاوت است.
وی افزود:. همه رسانه‌ها اعم از حوزه‌های علمیه، مجموعه‌های فرهنگی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و دیگر نهادها باید پاسخگوی مسائل و مشکلات کشور باشند.
مدیرعامل خبرگزاری جمهوری اسلامی تصریح کرد: رسانه‌ها باید مسائل کشور را از مسئولان مطالبه کنند تا آنها پاسخگو باشند. ما باید تکلیف را روشن کنیم و استقلال حرفه‌ای داشته باشیم تا بتوانیم رسانه‌ای در تراز انقلاب داشته باشیم.
وی بیان کرد: رسانه مسئولیت اجتماعی دارد و نقدپذیر است. ما نیاز به رسانه‌های مستقل هستیم. به نفع نظام است که رسانه‌ها نقاد و نقدپذیر باشند. به هرحال این عوامل مهم‌ترین رکن رسانه‌های مستقل هستند. ما باید از رسانه‌های مستقل حمایت کنیم و آنها را به رسمیت بشناسیم.
هاشمی با اشاره به نقش مهم رسانه‌ها در حوزه اجتماعی گفت: دنیای امروز بر اساس اصل ارتباطات است و رسانه‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در تحولات اجتماعی جامعه دارند. آنها طی چند دهه اخیر عملکرد موفقی داشته‌اند تا جایی که امروزه بیش از ۱۰ هزار رسانه فعال هستند و نقش‌آفرینی می‌کنند. در عین حال باید شاهد حرکت‌های جدید در عملکرد رسانه‌ها باشیم که این حرکت‌ها در شأن انقلاب باشد.
وی افزود: رسانه مطلوب رسانه‌ای است که آگاهی‌بخش و شفافیت داشته باشد تا بتواند مشارکت و اعتماد مخاطب را جلب کند. بحث کارتن خوابی را رسانه‌ها آغاز کردند و پس مدیران وارد عمل شدند و یا در مسائل فقر و مناطق محروم، نقش رسانه‌ها بسیار مهم بود.
مدیرعامل خبرگزاری ایرنا تصریح کرد: رسانه‌ها باید در بحث نظارتی شجاعانه‌تر و خلاقانه‌تر باشد تا اعتماد مخاطب را جلب کند و رسانه به عنوان یک مرجع باشد. رسانه‌ها باید در مسئولیت اجتماعی با مخاطبانش باشد؛ چراکه رسانه بدون مخاطب وجود ندارد. رسانه‌ها باید شجاعانه واقعیت را مطرح کنند چراکه آنها چشم و گوش و زبان گویای مردم هستند.
وی ادامه داد: رسانه قرار نیست که باور همه را به دوش بکشد و حوزه‌های نظارتی باید کارشان را به درستی انجام دهند؛ همچنین حوزه فرهنگ باید کارآمدی داشته باشند. رسانه‌ها نباید به دلیل منافع خودشان از واقعیات چشم‌پوشی کنند. اگر ظلمی وجود دارد حتماً رسانه‌ها باید وارد میدان شوند.
وی بیان کرد: عدالت امر شریفی است که بدون آن نظام و جامعه بها پیدا نمی‌کند. به تعبیر حضرت علی (ع)؛ خدمت بدون عدالت معنا ندارد. عدالت در عمل سخت است و باید برای تحقق آن تلاش کنیم. امروز رسانه‌ها باید با مسئله پول‌شویی مقابله کنند و از مسئولان مربوطه پرسش‌های خود را جویا شوند.
مدیرعامل خبرگزاری ایرنا تصریح کرد: وقتی اتفاقی در دانشگاه رخ می‌دهد، مقامات باید پاسخگو باشد. شهردار امروز و گذشته هم باید پاسخگوی بسیاری از مشکلات و مسائل باشد. همه این‌ها حق‌الناس است. مبنای دینی رسانه‌های کشور امر به معروف و نهی از منکر بوده و ما باید همراه با این رویکرد اشکالات را ببینیم.