بسیاری بر این باورند که بیماران قبل از اوایل قرن بیستم باید دندان کشیدن های دردناک یا جراحی های عمومی مختلف را تنها با نوشیدن نوشیدنی های الکلی تحمل می کردند. اما تحقیقات و کشفیات باستان شناسی چنین باوری را مردود دانسته و مشخص شده که دستکم افراد خاصی مجبور نبوده اند چنین دردهایی را تحمل کنند. برخی از نیاکان باستانی ما بسیار خلاق بوده و از این خلاقیت خود در حوزه درمانی و دارویی نیز استفاده کرده اند. اگر چه هنوز هیچ اطلاعاتی در مورد نحوه بدست آوردن این دانش و باورهای علمی نداریم اما می دانیم که آن ها با استفاده از منابع طبیعی و محدودی که در اختیار داشتند بهترین استفاده را برای کاهش درد و بیهوش کردن بیماران کرده اند. در ادامه این مطلب شما را با تعدادی از موثرترین داروهای تسکین دهنده درد و بیهوشی دوران باستان آشنا خواهیم کرد.

 

۱۰- تریاک

 

تا جایی که می دانیم حتی ۳۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نیز گیاه خشخاش را در قسمت های جنوبی بین النهرین می کاشته اند. سومری ها گیاه خشخاش را «هول گیل» به معنای «گیاه شادی» می نامیدند که نشان می دهد از تاثیر بی حس کننده و نشئه آور آن اطلاع داشته اند. دانش جمع آوری گیاه خشخاش و گرفتن شیره تریاک از آن از سومریان به آشوریان منتقل شده و سپس به بابلی ها و از آن جا نیز به مصریان باستان رسید. در حدود سال ۱۳۰۰ قبل از میلاد مسیح مصریان باستان خود خشخاش می کاشتند. تجارت تریاک در زمان حکومت فرعون های ثوتموس چهارم، آخناتون و توتانخامن رونق زیادی گرفته بود.

 

در سال ۳۳۰ قبل از میلاد مسیح اسکندر کبیر تریاک را با خود به ایران و هندوستان آورد. در حدود سال ۱۳۰۰ پس از میلاد مسیح استفاده از تریاک در اروپا کاری شیطانی تلقی شد اما در حدود سال ۱۵۲۷ بار دیگر به خاطر ویژگی های دارویی استفاده از آن رواج یافت. تریاک به عنوان یک داروی بیهوش کننده و بی حس کننده مورد استفاده قرار گرفت. البته بعدها از آن برای لذت شخصی بردن نیز استفاده شده و اسم آن با قاچاق و دیگر جرم های خطرناک مترادف گردید و هنوز هم در جامعه دیدگاه منفی خاصی نسبت به آن وجود دارد.

 

۹- بنگ دانه

 

مانند بسیاری دیگر از گل ها و گیاهان دارویی که برای اهداف پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد گیاه بنگ دانه نیز تاثیرات روانگردانی دارد اما از دوران باستان از آن برای کاهش درد و به عنوان داروی بیحس کننده استفاده شده است. بنگ دانه حاوی آتروپین (سمی که در گیاهان تاجریزی یافت شده و برای ریلکس و شل کردن عضله مورد استفاده قرار می گیرد) و اسکوپولامین (آلکالوئیدی سمی که برای جلوگیری از استفراغ کردن، آرام کردن اشخاص و یا به خواب رفتن مورد استفاده قرار می گیرد) است و در قرن اول پس از میلاد مسیح برای کاهش درد مورد استفاده قرار گرفت.

 

در ترکیه دوران باستان از بنگ دانه که به آن بنگ گفته می شد به شکل قرص یا به صورت سیگاری استفاده می شد تا بدین ترتیب درد دندان، درد گوش یا دیگر دردهای ناشی از بیماری های مختلف تسکین داده شود. به عنوان دارویی برای کاهش درد دندان، بنگ دانه به صورت بخور وارد دهان فرد می شد. بعد از این که فرد با استفاده از آب گرم دهانش را آب می کشید، دانه های بنگ دانه را روی زغال های افروخته می پاشیدند و دودی که از آن متصاعد می شد وارد دهان شده و درد دندان را کاهش می داد.

 

 

 

۸- طب سوزنی

 

در دستنامه ای که متعلق به ۱۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است به طب سوزنی به عنوان یک سیستم سازمان یافته برای تشخیص و درمان بیماری ها اشاره شده است. این دستنامه که بیشتر به صورت پرسش و پاسخ نوشته شده است شامل سوالاتی از امپراطور چین است که وزیر او چی پو به آن ها پاسخ می داده است. این دستنامه بر اساس آداب و تعالیم پزشکی فلسفه تائو که قرن ها قدمت داشته نوشته شده است. در این دستنامه به کانال های نیروی زندگی اشاره شده است که برای درمان بیماری های مختلف و از طریق وارد کردن سوزن هایی در مکان های خاصی که به این کانال ها مربوط می شود اهمیت بالایی داشته اند. این سبک درمانی در قرن هفدهم مورد بی مهری قرار گرفته و انجام آن در سال ۱۹۲۹ ممنوع گردید.

 

اما بار دیگر در سال ۱۹۴۹ استفاده از آن رونق گرفته و قانونی اعلام شد. از آن سال به بعد استفاده از طب سوزنی به ژاپن و کشورهایی اروپایی گسترش یافته و به ایالات متحده نیز رسید. با این وجود مطالعات محدودی در زمینه موثر بودن این روش درمانی انجام شده که البته نشان از تاثیر داشتن آن در برخی از موارد بوده است.

 

۷- مهر گیاه

 

یکی از اولین داروهای بیحس کننده که بیماران را برای مدتی بیهوش می کرد مهر گیاه نام داشت. دیوسکوردیس، پزشک یونانی (۴۰ تا ۹۰ پس از میلاد مسیح) در قرن اول میلادی از تاثیرات این گیاه و به خصوص نوشیدنی آن سخن گفته است. در واقع نوشیدنی بدست آمده از این گیاه، بیمار را به خوابی عمیق فرو می برد که در این مدت جراحی های مختلف روی او انجام می گرفت. وی این حالت خواب عمیق را «بیهوشی» نامیده است. در قرن سیزدهم میلادی در ایتالیا، اوگو بورگوگنونی برای اولین بار از اسفنج خواب آور برای به خواب بردنی که شبیه بیهوشی بود استفاده کرد. در این روش وی اسفنج را در محلول تریاک، مهر گیاه، شوکران و برخی داروهای دیگر فرو می برد و بعد از خیس شدن روی بینی بیمار نگه داشته می شد تا این که بخار تولید شده از آن باعث می شد فرد بیهوش شود.

 

۶- تاتوره

 

اگر چه این گیاه یک گیاه سمی بود اما عصاره آن در دوران باستان به عنوان یک مُسکن و داروی خواب آور مورد استفاده قرار می گرفت. در کتب پزشکی نوشته شده توسط دیوسکوریدس، تئوفاراستوس و سلسوس و البته پلینی پیر از خواص بیهوش کننده این گیاه یاد شده است. البته این گیاه تاثیرات جانبی خطرناکی نیز دارد. استفاده بیش از سه گرم از این گیاه همراه با شراب باعث می شد که فرد وارد دنیای توهمی شود و دو برابر این میزان می توانست باعث دیوانگی فرد به مدت بیش از سه روز نیز بشود. مقادیر بیشتر از این نیز دیوانگی همیشگی و حتی مرگ را در پی داشت. اگر چه تاتوره در کاهش درد بیماران در دوران باستان و در جراحی های متعدد بسیار موثر بود اما در صورتی که به درستی مورد استفاده قرار نمی گرفت مرگ بیمار را در پی داشت. به همین دلیل این گیاه را بیشتر با نام «سیب شیطان» می شناختند.

 

 

 

 

۵- اتیلن

 

در معبد دلفی، موبدان آپولو بعد از بالا کشیدن گازهایی که از زیر معبد خدای خورشید بیرون می آمد پیشگویی هایی انجام می دادند. این گازها حاوی مقداری اتیلن بودند، یک ماده بیهوش کننده که از طریق استنشاق کردن وارد بدن می شد. در سال ۱۹۳۰ اتیلن به عنوان یک داروی بیهوش کننده جدید جایگزین کلروفورم شد. در آن زمان کلروفورم به دلیل تاثیرات جانبی پس از عمل جراحی مانند مرگ ناگهانی و اتر نیز به دلیل مبتلا کردن بیمار به اسهال و استفراغ پس از جراحی در مسیر خارج شدن از دور قرار داشتند و کم کم جای خود را به اتیلن می دادند. به گفته پزشکی که ۸۰۰ بار از اتیلن در جراحی های خود استفاده کرده است این ماده پس از سه تا هشت دقیقه باعث بیهوش شدن بیمار می شود بدون این که به فرد احساس خفگی یا حس ناخوشایند دیگری دست بدهد.

 

بیمار نیز به محض این که ماسک بیهوشی از روی صورت او برداشته می شد بیدار شده و هیچ نشانه ای از اثرات جانبی اتیلن در بدن او دیده نمی شد. استفاده از اتیلن فواید بسیار دیگری نیز داشت. از آن جایی که اتیلن کمتر سمی بوده و صدمه کمتری به سیستم عصبی و سلول های بدن می زد و کمتر نیز بیمار را دچار سر درد می کرد بسیار مورد توجه قرار گرفت. اتیلن باعث التهاب و تحریک ریه نمی شد، فشار خون را کاهش می داد و باعث خونریزی بیشتر یا عرق کردن بیش از حد بیمار بعد از جراحی نمی شد. با این وجود استفاده از اتیلن بدون مشکل نیز نبود. اتیلن خیلی زود تاثیر خود را از دست می داد و بسیار قابل انفجار بود بدین ترتیب در هر مکانی امکان استفاده از آن وجود نداشت به خصوص در مجاروت شعله و گرما و در اتاق های آزمایش اشعه ایکس.

 

۴- شاهدانه

 

از سال ۲۹۰۰ قبل از میلاد مسیح، امپراطور فو در چین از شاهدانه به عنوان کاهش دهنده درد استفاده می کرد. حتی از این گیاه به عنوان یک گیاه دارویی در دایره المعارف دارویی چینی که متعلق به ۱۵ قرن از میلاد مسیح نیز یاد شده است. بدین ترتیب از چین بود که استفاده از شاهدانه به عنوان دارویی مُسکن به دیگر نقاط جهان گسترش یافت. در حدود ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح هندی ها با ترکیب کردن شاهدانه و شیر یک داروی تسکین دهنده درد به نام بهانگ تولید می کردند. بعدها از شاهدانه برای تسکین درد گوش، جاهای ورم کرده و التهاب استفاده می شد.

 

در قرن دوم پس از میلاد مسیح یک پزشک چینی به نام هوا تو از ترکیبت کردن شاهدانه و رزین و شراب یک ماده بیهوش کننده ساخت که با استفاده از آن جراحی های شکمی، کمری و سینه ای را عمدتا بدون این که بیمار احساس دردی داشته باشد انجام می داد. در سال ۸۰۰ پس از میلاد مسیح، پزشکان عرب از شاهدانه برای کاهش سر دردهای میگرنی استفاده می کردند.

 

۳- شاه تره

 

در چین باستان ریشه گیاه شاه تره را در سرکه جوشانده و از آن برای برطرف کردن سر درد و کمر درد استفاده می شد. این گیاه که از خانواده خشخاش می باشد معمولا در مناطق شرقی کشور چین می روید. بر اساس تعالیم پزشکان کنونی، شاه تره ویژگی تسکین دهنده درد بسیار قوی دارد زیرا حاوی مقادیر زیادی دهیدروکوریبالبین است که یک ترکیب طبیعی تسکین دهنده در می باشد. پزشکان چین باستان بر این باور بودند که شاه تره بدلیل این که جریان نیروی زندگی چی را در بدن بهبود می بخشد باعث تسکین درد می شود. تحقیقات اخیر نشان داده که شاه تره به شیوه ی مورفین عمل کرده و درد را تسکین می دهد. البته شاه تره برخلاف مورفین اعتیاد آور نیست. بسیاری بر این باورند گیاهی که هزاران سال پیش توسط چینی ها برای کاهش درد استفاده می شد می تواند داروی آینده ی برای بیهوش کردن بیماران باشد.

 

۲- فشردن شاهرگ ها

 

یکی از روش های تسکین درد بیهوش کردن بیماران بوده است. پزشکان باستان بعضی اوقات با فشردن شاهرگ های گردن بیمار جریان خون از قلب به مغز را به صورت موقتی کاهش می دادند. ارسطو از موثر بودن این روش برای بیهوش کردن بیماران گفته است. به گفته ی وی اگر این رگ ها از بیرون فشرده شوند، افراد در واقع خفه نمی شوند بلکه بیهوش می شوند و بی حرکت روی زمین می افتند. در مجسمه هایی که از دوران باستان یونان بجای مانده نشان داده شده که از این روش برای بیهوش کردن افراد استفاده می شده و یونانیان بدون شک از چنین روشی آگاهی کامل داشته اند.

 

۱-پوست درخت بید

 

برای قرن ها از پوست درخت بید به عنوان دارویی برای کاهش التهاب که کاهش درد را در پی دارد استفاده می شد. بید سفید معمولا در طول رود نیل رشد کرده و بدین ترتیب منبع کافی از این گیاه در دسترس مصریان قرار داشت. در متون پزشکی بجای مانده از ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح اطلاعاتی در مورد استفاده از پوست درخت بید به عنوان تسکین دهنده درد وجود دارد. چینیان و یونانیان باستان از پوست درخت بید به عنوان مُسکن و دارویی برای کاهش التهاب استفاده می کردند.

 

تحقیقات امروزی نیز نشان می دهد که پوست درخت بید یک ترکیب مُسکن بسیار قوی است زیرا در خود مقادیر زیادی سالیسین دارد که تاثیری بسیار شبیه آسپرین دارد. همچنین تحقیقات نشان می دهد که پوست درخت بید حتی در مقادیر کمتر نیز عملکرد بسیار بهتر و موثرتری نسبت به آسپرین دارد. به دلیل موثر بودن آن هنوز هم از پوست درخت بید برای درمان سر درد، کمر درد و آرتروز استفاده می شود.