نوآوران آنلاین-
شیوع بیماری آنفلوانزای پرندگان طی دو سال اخیر خسارات سنگینی را روی دست تولیدکنندگان مرغ و تخم مرغ در کشور گذاشته تا جایی که امسال از کشور صادرکننده تخم مرغ به واردکننده تبدیل شدیم و ستاد تنظیم بازار مجوز واردات 120 تن تخم مرغ را داده بود.
حال این سوال مطرح است که چرا سازمان دامپزشکی کارهای پیشگیرانه را برای جلوگیری از تکرار شیوع این بیماری در کشور به کار نگرفته و مشکل کار کجاست؟ آیا کمبود بودجه مانع است، یا مسایل مدیریتی در کشور است و آیا سازمان دامپزشکی یک تنه می تواند مشکل شیوع آنفلوانزای پرندگان را حل کند؟
علی صفر ماکنعلی دو ماه است که به عنوان معاون بهداشت و پیشگیری سازمان دامپزشکی فعالیت می‌کند و ظاهرا استراتژی‌های سه ماهه و سه ساله برای حذف آنفلوانزای پرندگان در کشور دارد.
او معتقد است تراکم بیش از حد مرغداری‌ها در برخی استانهای کشور و سن بالای مرغ تخم گذار به شیوع بیماری دامن زده که این امر قابل اصلاح است.
سال گذشته با ورود ویروس آنفلوآنزا از طریق پرندگان مهاجر و دالان هوایی به کشور، شاهد آن بودیم که 25 درصد مرغداری‌های مرغ تخمگذار کشور درگیر این بیماری شده و پرندگان آنها معدوم شده‌اند که این رقم را آقای حجتی وزیر جهاد کشاورزی نیز تأیید کرد. امسال نیز این سناریو تکرار شده و چیزی جز خسارت‌های میلیاردی روی دوش تولیدکنندگان، دولت و صندوق حمایت از تولیدات کشاورزی نخواهد گذاشت. چه راهکاری برای پیشگیری از تکرار این گونه مشکلات در نظر گرفته‌ایم.
معاون دامپزشکی: بحث شیوع آنفلوانزای پرندگان در کشور برای نخستین بار در 6 فوریه سال 2006 یعنی 12 سال پیش در کشور مطرح شد که از طریق قوهای مهاجر وارد ایران شد. در اسکله بندر انزلی حدود 500 قطعه قوی فریادکش بر اثر آنفلوانزا تلف شدند که آن زمان خودم شخصاً موضوع را ارزیابی و بررسی کردم که نمونه‌های اخذ شده به آزمایشگاه‌های مرجع بین‌الملل پادوا در ایتالیا فرستاده شد و اکنون به عنوان یکی از بانک‌های ژن ویروس در آنجا نگهداری می‌شود.
اگر چه این ویروس توسط پرندگان مهاجر به کشور وارد شد، اما به دلیل عوامل مختلف پخش و منتشر شد، اما آنچه که بررسی‌های ما نشان می‌دهد، این است که انتشار ویروس آنفلوانزای پرندگان از طریق سرریز شدن ویروس از حیات وحش و انتقال آن به پرندگان بومی و قرار گرفتن پرندگان مهاجر در کنار پرندگان بومی محقق شده است.
نباید فراموش کرد که شیوع این بیماری توسط حمل‌ونقل انسانی، کود، وسایل حمل سوخت، تیم‌های واکسیناتور، افرادی که در داخل مرغداری‌ها تردد می‌کنند و امثالهم در داخل کشور پخش شد و موضوع به اینجا رسید که در سال 1395 انفجار موجی از بیماری را در استان تهران و سایر استان‌هایی که تراکم مرغداری در آنجا وجود دارد، را داشتیم که بیشتر در مرغ‌های تخمگذار اتفاق افتاد.
موضوع دیگر اینکه مرغ تخمگذار پرنده‌ای است که به طور متوسط 90 هفته (۲۱ ماه) نگهداری می‌شود که تقریباً 20 هفته از آن را تولید تخم‌مرغ ندارد، اما در بقیه عمر خود چیزی حدود 20 تا 22 کیلوگرم تولید تخم‌مرغ دارد و همین دوره طولانی عمر و استرس بسیار زیاد برای تولید تخم‌مرغ سبب می‌شود که این مرغ‌ها بیشتر در معرض بیماری قرار بگیرند و اکنون 9 استان داریم که 1500 واحد مرغداری با تراکم بالا در آنها مستقر هستند که استان مرکزی، اصفهان، فارس، خراسان رضوی، قزوین، البرز، قم و تهران که بالاترین تراکم شبکه مرغ تخمگذار در کشور را دارند و سالانه حدود 830 هزار تن تولید مرغ تخمگذار کشور است.
جانمایی واحدهای مرغداری دارای مشکلات خاص خود است، مثلاً در استانی مانند کرمان که این قدر تراکم مرغداری در آن نیست، مشکل آنفلوانزای پرندگان نداریم، یا در استان خراسان رضوی به دلیل آنکه تراکم مرغ تخمگذار نسبت به واحد سطح کمتر است، مشکلات این چنینی نداریم و بیشتر مشکل در استان‌هایی مانند قم، اصفهان،البرز و تهران است.
ویروس آنفلوانزای پرندگان دارای یک توان بقای خاصی است که اگر این ویروس روی چرخ یک ماشین وجود داشته باشد، مسافت طولانی را تا استانی مانند بوشهر طی کند چیزی از آن باقی نخواهد ماند، بنابراین توزیع جغرافیایی مرغ‌های تخمگذار یکی از عوامل شیوع آنفلوانزای پرندگان است، چون تراکم بسیار بالا این امکان را به ویروس می‌دهد که از یک مرغداری به مرغداری دیگر توسط عوامل مختلف منتقل شود.
تا آنجا که به خاطر دارم سال گذشته آقای دکتر خلج رئیس سابق سازمان دامپزشکی در مصاحبه‌ای اعلام کرد که یکی از عوامل انتشار ویروس آن است که برخی مرغداری‌ها با فاصله کمتر از 200 متر با یکدیگر قرار دارند و حتی هواکش تخلیه مراکز تخلیه با یکدیگر تداخل دارند و همین امر سبب می‌شود که انتقال بیماری بین مرغداری‌ها به راحتی اتفاق بیفتد.
معاون دامپزشکی: زمانی که کانونی را پس از تشخیص برای معدوم‌سازی در نظر می‌گیریم، باید از ابزاری استفاده کنیم که ابتدا مشخص شود ویروس از چه نقاطی انتقال یافته و از آن نقطه درگیری ممکن است، به چه نقاط دیگری انتقال پیدا کرده باشد، تا نقاط مدنظر نیز برای جلوگیری از انتشار مجدد حذف و معدوم‌سازی شود که اصطلاحاً به آن مختومه کردن کانون‌ها اطلاق می‌شود.
اما ما به دلیل پیچیدگی اکوسیستمی که داشتیم با مشکلاتی مواجه بودیم و بنابراین ویروس آنفلوانزای پرندگان در اکوسیستم که یک میلیون و 648 هزار کیلومتر مربعی مساحت ایران مستقر شده و این ویروس در نقاطی از کشور در پرندگانی بدون وجود تابلوی بالینی وجود دارد که با جابجایی پرنده ویروس نیز جابجا می‌شود، بنابراین ما در بحث مختومه کردن کانون‌های بیماری آنفلوانزا در کشور با پیچیدگی مواجه هستیم.
فکر نمی‌کنید نگهداری بیش از اندازه برخی پرندگان و بالا رفتن سن آنها از جمله مرغ تخمگذار یکی از عوامل دامن زدن به این موضوع است؟
معاون دامپزشکی: ما مکانیسمی داریم تحت عنوان جایگزینی مرغ‌های تخمگذار و به جایی می‌رسد که نگهداری مرغ تخمگذار نسبت به مصرف غذا و تخم‌گذاری مقرون به صرفه نیست و باید حذف شود که این مرغ‌ها با جوجه‌ریزی جدید جایگزین می‌شود. ما برنامه جایگزینی 20 میلیون قطعه پولت را طراحی کرده‌ایم که در حال اجراست و به جای آنکه مرغ تخمگذار 90 هفته ماندگاری داشته باشد، پس از 30 هفته تخم‌گذاری به کشتارگاه رفته و حذف می‌شود و با پولت‌های جوان جایگزین می‌شود که البته این برنامه بین سازمانی، بین سازمان دامپزشکی و معاونت امور دام در سراسر کشور و استانهای مختلف انجام می‌شود چرا که بیماری آنفلوانزا سبب شده است که جمعیت فعال مرغ تخمگذار ما از آن میزانی که برای تأمین نیاز بازار مدنظر است، کمتر شود.
پس شما تأیید می‌کنید که پدیده آنفلوانزای پرندگان سبب کاهش جمعیت مرغ تخمگذار و بر هم خوردن تنظیم بازار تخم‌مرغ شده است.
معاون دامپزشکی: طبیعی است که یکسری افراد امر تنظیم بازار را بر عهده دارند و در شرایط این چنینی مجبورند با واردات این مهم را انجام دهند و ما مکانیسم‌های جایگزین در دستور کار داریم و این گونه نیست که بگوییم تولید از بین می‌رود، بلکه یک وقفه چند ماهه ایجاد می‌شود و پس از آن تولید تخم‌مرغ به روال عادی بازمی‌گردد. ما برنامه‌ای داریم که هفته گذشته در قزوین از آن رونمایی کردیم که بنده به عنوان معاونت بهداشت و پیشگیری سازمان دامپزشکی برنامه جدیدی در دستور کار دارم که در 4 راهکار و الگو ارائه کرده‌ایم که استان‌هایی مانند مازندران، گیلان، گلستان برای پیشگیری از آنفلوانزای پرندگان دارای الگوی خاص خودش است. برنامه دوم مربوط به استانهای قم، قزوین، اصفهان، آذربایجان شرقی، البرز، مرکزی است که احتمال دارد استان خراسان رضوی و استان فارس هم به آن اضافه شود. در این الگو ما یک واکسیناسیون پیشگیرانه هدفمند بر اساس الگوی توصیه شده مجامع ذی‌صلاح بین‌المللی در آن اجرا خواهیم کرد و قسمت سوم برنامه ما مربوط به سایر استان‌هاست که کار پیشگیری را انجام دهیم، اما مسأله اینجاست که فقط مشکل ما بیشتر اکنون در 7 استان است.
اینکه بخواهید یک برنامه بلندمدت اجرا کنید مسأله دیگری است، اما اکنون دغدغه ما همین چند ماهه باقیمانده از فصل زمستان است که نگرانی‌هایی را به وجود آورده است شما چه برنامه کوتاه‌مدتی برای پیشگیری از آنفلوانزا دارید؟
معاون دامپزشکی: استراتژی سه ماهه‌ای را در دستور کار داریم که نقاط احتمالی که ویروس در آنها مستقر شده را شناسایی و مختومه کنیم. البته ما برنامه سه ساله داریم که پس از پاکسازی کشور از ویروس آنفلوانزای پرندگان 7 استانی را که بیشترین تراکم بار بیماری را دارند، به دنبال ارتقای سطوح امنیتی زیستی و اصلاح ساختار باشیم و می‌توانیم قول دهیم که در صورت اجرای دقیق برنامه ما در سه سال آینده شاهد شیوع آنفلوانزای پرندگان در کشور نخواهیم بود. به عنوان مثال کشوری مانند چین با 12 برابر پیچیدگی اکوسیستم 20 درصد مرغ دنیا را تولید می‌کند و استراتژی را به کار برده است که صنعت طیور آن به راحتی فعال است.
یعنی شما می‌خواهید بگویید که مرغداری‌های سنتی و آنهایی که ساختار نامناسب‌شان سبب انتقال بیماری می‌شود را اصلاح خواهید کرد این خود مستلزم هزینه بسیاری است که همواره دامپزشکی از تأمین آن عاجز بوده است؟
معاون دامپزشکی: ما با وزارت جهاد کشاورزی بحث آمایش کشوری و جانمایی مرغداری‌ها را مطرح کرده‌ایم. ممکن است تعدادی از مرغداری‌ها را از استان تهران به مکان‌های مشخص شده پیشنهاد دهیم که منتقل کنیم، در استان البرز، قم، اصفهان هم همین‌طور. یعنی ترجیح می‌دهیم که یک مرغداری 30 هزار تایی تبدیل به 300 هزار تایی شده و به نقطه‌ای منتقل شود که پنجره ورود ویروس آنفلوانزا نباشد. الگوی چهارمی که ما در دستور کار قرار داده‌ایم این است که 320 نقطه در کشور داریم که پرندگان مهاجر در آن رفت‌وآمد می‌کنند و ما از تجارب بین‌المللی برای حل مشکلات استفاده خواهیم کرد.
این انتقاد به سازمان دامپزشکی وارد است که با توجه به کمبود بودجه‌ای که دارد نتوانسته آن طور شاید و باید در بحث نظارت و پایش مرغداری‌ها قبل از شیوع گسترده آنفلوانزا فراهم شود که دوباره آنفلوانزا با این حجم در کشور رخ داده است و تولیدکنندگانی که با ما صحبت می‌کنند، می‌گویند حداقل 25 درصد مرغ‌های تخمگذار امسال بر اثر آنفلوانزای پرندگان دوباره از بین رفته‌اند. چرا فکری نکردید که امسال دوباره این اتفاق نیفتد این را مجدد می‌پرسم.
معاون دامپزشکی: بنده دو ماه پیش در این سمت مستقر شدم، ولی قطعاً در جریان اطلاعات سال گذشته هم هستم و این گونه نیست که بگویید به دلیل عدم فعالیت چند ماهه این اتفاق افتاده است بیماری یک روندی دارد که یک قسمتی از آن به ما (سازمان دامپزشکی) برمی‌گردد، ما مسئول آمایش کشوری نیستیم زمانی تفکر حاکم بر کشور ما این بوده است که فقط تولید داشته باشیم اما این یک واقعیت است که در مورد جانمایی واحدهای پرورش مرغ و تولید تخم‌مرغ ایرادهایی داشته‌ایم. حالا اینکه چه کسی مقصر بوده است بماند به دنبال نبش قبر و اینکه از گذشته آسیب‌شناسی کنیم، نیستیم.
الان چطور؟
معاون دامپزشکی: ما در دو ماه گذشته یک استراتژی کلاسیک متناسب با استانداردهای جهانی تهیه کرده‌ایم و وقتی می‌خواهیم تغییری ایجاد کنیم موانع پیش‌روی تغییر بسیار وحشتناک است.
همه اینها را می‌دانیم گاهی اوقات کمبود بودجه و گاهی اوقات مقاومت برخی افراد!
معاون دامپزشکی: اتفاقاً اعتقاد ندارم که مشکل ما کمبود بودجه باشد بلکه معتقدم اگر برنامه‌ریزی بهتری بود می‌شد وضعیت بهتری هم داشت، الان هم اگر بتوانیم برنامه‌هایمان را به درستی پیش ببریم مسئله حل شدنی است.