این که آیا چنین انتظاری قابل تحقق است یا خیر و روش‌هایی که برای تحقق این هدف به‌کارگرفته می‌شود تا چه اندازه قابل قبول و استاندارد است، موضوعی است که درباره آن با فهمیه سهیلی‌پور، فوق‌تخصص رشد، غدد و متابولیسم کودکان، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران گفت‌وگو کرده‌ایم.

 

تاثیر خواب بر قد کودکان

 

نکته مهم و قابل توجه دیگری که بر سلامت و رشد قد کودکان و نوجوانان قبل از بلوغ و بسته‌شدن صفحات رشد تاثیردارد، خواب به میزان کافی و در ساعت مناسب است. خواب عمیق قبل از نیمه شب (23و30 دقیقه تا 2 بامداد) باعث افزایش فرکانس و ضربان‌های هورمون رشد می‌شود. بچه‌هایی که به دلیل بازی با موبایل و اینترنت تا ساعت 2و3 صبح بیدار هستند به واسطه برهم خوردن ریتم بدن، دچار اختلال عملکرد هورمون‌ها می‌شوند و این موضوع بر رشد کودکان و نوجوانان تاثیر می‌گذارد. بنابراین 9-8 ساعت خواب به تنهایی کافی نیست و زمان خواب هم در عملکرد سالم هورمون‌ها تاثیر دارد.

 

مقایسه قد ممنوع

 

ترس از کوتاه قدی از همان روزهای بعد از تولد آغاز می‌شود. والدین در هربار مراجعه انتظار دارند کودکشان قدش رشد داشته باشد و اگر این انتظار با خطای اندازه‌گیری همراه شود، می‌توانید تصور کنید چه ناراحتی و خوشحالی‌های بی موردی برای خانواده‌ها به‌وجود می‌آید.

 

دانستنی‌های جالب درباره قد کودکان

 

به همین دلیل متخصصان توصیه می‌کنند تا جای ممکن اندازه‌گیری قد در یک مرکز و توسط یک کارشناس انجام شود، چرا که به کرات مشاهده شده گاهی بر اثر خطای اندازه‌گیری به دلیل غیراستاندارد بودن وسیله اندازه‌گیری یا خطای عملکرد کارشناس، قد کودک در فاصله زمانی شش ماه کوتاه‌تر یا بلندتر از حدطبیعی اعلام شده است. قد شیرخواران و کودکان قبل از دو سالگی باید خوابیده و بعد از سه سالگی به صورت ایستاده به وسیله دستگاه استاندارد و توسط یک فرد آموزش دیده و حتی در یک موقع روز اندازه‌گیری شود.

 

جراحی افزایش قد

 

ادعاهای متعددی در رابطه با امکان افزایش قد با کمک تغذیه، ورزش،‌خواب و البته جراجی وجود دارد. با وجود ادعاهای غیرواقع بینانه برخی متخصصان ارتوپدی، افزایش قد بیش از 4-3 سانتی‌متر امکان‌پذیر نیست.

 

این جراحی‌ها که بعد از بسته شدن صفحات رشد انجام می‌شود، مستلزم قبول یک ریسک بسیار بالاست. خوب جوش نخوردن استخوان و عفونت استخوانی از جمله عوارض این جراحی است. پذیرش ریسک این اقدام به هیچ وجه از سوی متخصصان غدد و متابولویسم مورد تائید نیست.

 

میزان تاثیر قد والدین بر کودک

 

با این که اغلب ما می‌دانیم که هر انسانی ویژگی‌های جسمی و روانی منحصر به‌فرد خود را دارد و ژن‌ها یکی از عوامل موثر در این تفاوت‌ها محسوب می‌شود. با وجود این، اغلب ما در مواقعی در تله مقایسه می‌افتیم و قد فرزندمان را با سایر بچه‌های فامیل یا قد خودمان مقایسه می‌کنیم.

 

درصورتی که چنین قیاسی اصلا درست نیست و آثار روانی مخربی به همراه دارد. قد یک کودک بر اساس استانداردهای تعریف شده و نسبت به جامعه آماری باید مورد ارزیابی قرار بگیرد.

 

نکته قابل توجه آن که سرعت رشد قد در سنین و مراحل مختلف بلوغ، متفاوت است. کودک از زمان تولد تا یک‌سالگی بیشترین رشد را دارد و از دو سالگی سرعت رشد کمتر و قبل از بلوغ به کمترین مقدار رشد خود، یعنی افزایش قد به میزان پنج سانتی متر در سال می‌رسد.

 

با شروع بلوغ، قد با رشد جهشی مواجه می‌شود.این جهش در دخترها 23-18 سانتی‌متر و پسرها

28 -19 سانتی‌متر است. با اتمام دوران بلوغ تا 18 سالگی و بسته شدن صفحات رشد دیگر افزایش قد به غیر از انجام جراحی امـکان‌پـذیـر نیست.

 

ضرورت مراقبت از غده تیروئید

 

فعالیت طبیعی غده تیروئید، وضعیت ترشح هورمون‌های رشد از غده هیپوفیز قطعا دررشد قد کودک و نوجوان موثراست. درمان نشدن کم‌کاری تیروئید نه فقط منجر به کوتاه شدن قد نهایی بلکه موجب اختلال عملکرد ذهنی کودک ونوجوان نیز می‌شود. کم کاری تیروئید بخصوص در سال‌های اولیه تولد با رشد طبیعی مغز منافات دارد. به همین دلیل مراکز درمانی با دریافت خون از پاشنه پای کودک در همان روزهای اولیه وضعیت فعالیت غده تیروئید را بررسی می‌کنند. مادران توجه داشته باشند که کم کاری تیروئید در نوزادان هیچ علامتی نداشته و حتی پزشک امکان تشخیص مشکل احتمالی بدون انجام آزمایش را ندارد، بنابراین حتما باید پیگیری انجام این تست، رایگان باشد.

 

بسیاری از بیمای‌های سیستماتیک و بیماری‌های غدد تحت تاثیر عوامل مختلف همچون ژنتیک، تغذیه و مسائل روحی و روانی قراردارد و این گمان که کمبود ترشح هورمون رشد با تجویز دارو قابل درمان است، ساده‌انگاری است. بلوغ زود هنگام نیز در وضعیت قد نوجوانان تاثیردارد.افزایش ترشح هورمون‌های جنسی در دختران قبل از هشت سال و پسران قبل از 9 سال، باعث بلوغ زودرس و رشد جهشی کودک می‌شود. قد این کودکان بلندتر از همسن و سالان آنها دیده می‌شود. اما این کودکان در نهایت به دلیل بسته شدن زودهنگام صفحات رشد، کوتاه قد می‌مانند. همچنین استرس‌های شدید ناشی از تحصیل، اختلافات خانوادگی، رفتار نامناسب والدین و ... باعث اختلال در ترشح هورمون‌ها و اثر منفی بر رشد قد می‌شوند.

 

تاثیر بیماری‌های کودکی بر رشد قد

 

با اتمام دوران بلوغ، صفحات رشد در استخوان‌ها نیز بسته می‌شود. اما تا قبل از این دوران توارث، تغذیه مناسب، ورزش، خواب در زمان مناسب و به میزان کافی و البته بیماری‌های دوران کودکی همه در تعیین اندازه کودک نقش خود را ایفا می‌کند.

 

موثرترین عامل در رشد قد کودکان، عوامل ژنتیکی است. بررسی‌های نشان می‌دهد قد والدین معیار مناسبی در تشخیص و پیش‌بینی وضعیت قد کودک نیست. گاهی ممکن است پدر یا مادری بر‌خلاف ویژگی ژنتیکی خود بر اثر ابتلا به بیماری‌هایی همچون کم‌کاری تیروئید یا حتی تغذیه نامناسب، رشد قدی مناسبی نداشته باشند و کوتاه قد باشند. اما این موضوع به معنای این نیست که فرزند آنان نیز حتما کوتاه قد شود. به همین دلیل و به گفته متخصصان، قد والدین معیار مناسبی برای تشخیص وضعیت قد بچه‌ها در بزرگسالی نیست. ضمن آن که ابتلا به بیماری‌های تنفسی ناشی از آلودگی هوا یا دود سیگار و مصرف داروهای مهارکننده این بیماری‌ها نیز می‌تواند بر رشد قد کودکان تاثیر بگذارد.

 

نزدیکی قد ایرانی به استانداردهای جهانی

 

سازمان بهداشت جهانی در رابطه با قد استاندارد یک منحنی ارائه کرده است که بر اساس این منحنی‌ها (CBC وNCHS) کودکان و نوجوانان ایرانی با استانداردهای جهانی فاصله چندانی ندارد. مقایسه قد کودک یا نوجوان با این منحنی‌ها مشخص می‌کند آیا او کوتاه قد هست یا خیر. هرچند بهتر است برای هر کشور از منحنی‌های مخصوص جمعیت همان کشور استفاده شود.