نوآوران آنلاین- شبکه‌های مجازی پر شده از تصاویر و سفرنامه‌هایی از محیط‌های بکر ایران که برخی خارج از هنجارهای اجتماعی، قوانین و عرف در آن‌ها رفتار می‌کنند. صحنه‌هایی قشنگ و کاملاً وسوسه‌برانگیز. بدون هیچ توصیه‌ای درباره رعایت حریم و اعتقادهای جوامع محلی، حفظ محیط زیست و رعایت بهداشت در محل زندگی بومی‌هایی که شاید از رفاه و خدمات شهری دور باشند.
در تمام این قاب‌های تصویری و سفرنامه‌ها تنها درباره چگونگی دسترسی، مکان خواب، هزینه سفر و بهترین نقطه برای عکاسی اطلاعات داده شده و کوچک‌ترین اشاره‌ای به حساسیت‌ها و عادت‌های جامعه میزبان نشده که شاید تنها دستاورد آن، عصبانیت جوامع و مقام‌های محلی و برخوردهای تند و ضربتی با مسافران بوده است.
«مارو» یا «شیدور» جزیره‌ای خالی از سکنه و پناهگاه لاک‌پشت‌های دریایی، ماهی‌ها، دلفین‌ها و گونه‌های مهمی از پرندگان است. این جزیره تنها آبسنگ مرجانی حفاظت‌شده در کشور است که در چند سال اخیر حضور بدون نظارت مسافران، به مرجان‌ها و حیات وحش آن به‌ویژه در فصل تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها و پرنده‌ها آسیب جدی وارد کرده است. شیدور منطقه‌ای حفاظت‌شده است که تا دو سال پیش کمتر کسی برای سفر به آن برنامه‌ریزی می‌کرد اما حالا پاتوق «تورهای شاد» شده است، به طوری که در تعطیلات اواخر بهمن‌ماه پخش فیلم‌هایی از رفتارهای ناهنجار و خارج از عرف برخی مسافران باعث شد سفر به این جزیره ممنوع شود.
از ۱۴ جزیره خلیج فارس فقط سه و نیم جزیره گردشگری است
رضا برومند، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان که جزیره شیدور یا مارو در حوزه استحفاظی این استان قرار دارد، اتفاق‌های رخ‌داده را ناشی از ساختارشکنی برخی مسافران می‌داند و تصمیم‌های گرفته‌شده درباره ممنوع‌الورود شدن به این جزیره را به خارج از این حوزه مدیریتی ربط می‌دهد و به ایسنا می‌گوید: از ۱۴ جزیره‌ای که در محدوده استان هرمزگان قرار دارد، هفت جزیره نظامی است، تعدادی هم زیر نظر نفت قرار دارد و فقط سه جزیره کیش، قشم و هرمز است که رویکرد گردشگری دارد. البته بخش کوچکی از جزیره ابوموسی نیز کاربری گردشگری پیدا کرده که ورود به آن هم به هماهنگی نیاز دارد.
او که با این توصیف حوزه استحفاظی خود را بسیار محدود تعریف می‌کند، ادامه می‌دهد: در جزیره قشم اصولاً مشکلی نداریم، همین‌طور در کیش، ضمن این‌که این جزایر به عنوان مناطق آزاد قوانین خاص خود را دارند. در هرمز هم با وجود ازدحام و تراکم جمعیت مانع و مساله خاصی وجود ندارد، چرا که بسیاری از مسافران و گردشگران سبک خاصی از سفر به این جزیره را انتخاب کرده‌اند، برای همین کمبودی در خدمات‌رسانی احساس نمی‌کنند.
او که گردشگری را اقتصاد سوم استان هرمزگان می‌داند، می‌گوید: در گردشگری چند مؤلفه وجود دارد؛ نخست زیرساخت است، مثل هتل و امکانات رفاهی. شاخص دوم رفتار با گردشگر و سومین آن معرفی ظرفیت‌های استان است که روی آخرین شاخص، اقدامات خوبی انجام شده، اما زیرساخت هنوز با مشکلاتی روبه‌رو است که البته به اعتبارات دولت و عملکرد بخش خصوصی مربوط می‌شود.
برومند یادآوری می‌کند که بیشتر جزایر مشکل زیرساخت دارند، مخصوصاً جایی مثل مارو که خالی از سکنه است و منطقه‌ای زیست‌محیطی محسوب می‌شود، اما در یکی دو سال اخیر افراد متفرقه خارج از استان، بدون مجوز، تورهای شخصی را در آن اجرا کرده‌اند که به بروز رفتارهای ساختارشکنانه‌ای منجر شده است.
ممنوع‌الورود شدن به این جزیره به ما ربطی ندارد
او در عین حال متذکر می‌شود که اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان هیچ ارتباطی با موضوع جزیره «مارو» ندارد و در این‌باره توضیح می‌دهد: در این جزیره نه تنها هیچ تأسیسات گردشگری تحت نظارتی وجود ندارد، که آژانس‌های گردشگری دارای مجوز هم به این منطقه توری اجرا نمی‌کنند. در واقع ما از جایگاه نظارتی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زمانی می‌توانیم به این مسائل ورود کنیم که نقطه ارتباطی با موضوع داشته باشیم. «مارو» منطقه حفاظت‌شده است اگر گردشگران آسیبی به محیط زیست آن وارد کرده‌اند باید دستگاه متولی اقدام کند. از طرفی اگر رفتارهای ساختارشکنانه اتفاق افتاده نهادهای مرتبط با آن باید وارد عمل شوند. با این حساب ما عملاً هیچ حقی برای ورود به این مساله نداریم. واضح‌تر آن‌که جزایری مثل مارو یا شیدور از حوزه استحفاظی این اداره خارج است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان اضافه می‌کند: از متولیان درخواست کرده‌ایم اجازه دهند به برخی از این جزایر از جمله «مارو» وارد شویم تا روی تورها و سفرهایی که به این جزیره انجام می‌شود نظارت کنیم، به این شکل که ورود به مارو فقط از طریق آژانس‌های مسافرتی دارای مجوز و کاملاً زیر نظر اداره محیط زیست صورت گیرد تا آسیب‌ها و ناهنجاری‌ها هم کمتر شود.
محله‌های ناهنجار هرمز
برومند به مشکلات اخیر هرمز و آشفتگی‌های ناشی از حضور جمعیت انبوه مسافران در این جزیره و جمع‌آوری دست‌فروشان در تعطیلات بهمن‌ماه اشاره می‌کند و می‌گوید: هرمز یک ورودی دارد که تقریباً بدون مشکل است، اما بخش زیادی از این جزیره، طبیعی و بکر است که دسترسی به آن دشوار و فاقد تأسیسات گردشگری است و ناهنجاری‌ها و مشکلات در این بخش از جزیره به مراتب بیشتر از محیط شهری آن است. در واقع شهر هرمز با گردشگران و مسافران مشکلی ندارد و رفتارهای ساختارشکنانه در آن‌جا کمتر دیده می‌شود.
او که یادآور می‌شود حدود ۷۰ درصد از کل جزیره هرمز فاقد تأسیسات گردشگری بوده و خارج از محدوده نظارتی این اداره میراث فرهنگی و گردشگری قرار دارد، در ادامه اظهار می‌کند: حضور تشکیلات دولت وقتی معنا پیدا می‌کند که تأسیسات گردشگری در مناطق مربوطه وجود داشته باشد. در اصل مشکل ما همین است؛ اگر در این مناطق تاسیساتی بود که از این اداره مجوز داشت مسؤولیتی متوجه ما می‌شد. درحال حاضر تنها نظارت ما روی آژانس‌هایی است که در این جزیره تور اجرا می‌کنند که البته همه آن‌ها با رعایت قوانین و مجوز تور بوده است. اگر در این مناطق رفتارهای ناهنجار اتفاق بیافتد نهادهای مرتبط وجود دارند که می‌توانند به مساله آن‌ها رسیدگی کنند، این موضوع هم به ما ارتباطی پیدا نمی‌کند.
برومند با اعتقاد بر این‌که یکی از راه‌های نظارت این اداره در مناطق مورد نظر، گسترش فعالیت‌ها و ایجاد تأسیسات گردشگری است که بوم‌گردی‌ها هم از آن جمله‌اند، می‌گوید: برای همین روند صدور مجوزهای آن‌ها را تسهیل کرده‌ایم. رسالت دیگر ما آگاهی‌بخشی مؤسسات گردشگری است. به هر حال آن‌ها هم از حضور افراد بدون مجوز متضرر می‌شوند و تمایلی به ادامه فعالیت افراد بدون مجوز ندارند.
این مقام مسؤول در استان هرمزگان بر این عقیده است که رفتارهای ساختارشکنانه در محیط‌های شهری‌تری مثل قشم، کیش و هرمز کمتر دیده می‌شود چون فرهنگ مردم متناسب با توسعه محیطی ارتقا پیدا کرده است اما در مکان‌هایی که هیچ تأسیسات و سکنه‌ای وجود ندارد این ناهنجاری‌ها بیشتر بروز می‌کند. او در ادامه بیان می‌کند: فکر می‌کنم این ناهنجاری‌ها بیشتر تحت تأثیر جغرافیا باشد، معمولاً ما وقتی محیط خلوتی را پیدا می‌کنیم ممکن است به رفتارهای نامتعارفی دست بزنیم. شاید اگر می‌توانستیم این بخش‌های غیرشهری جزایر را توسعه دهیم رفتار مردم هم تغییر می‌کرد.
او در پاسخ به این نکته که معمولاً در مدل‌های اجراشده در کشور ما این محیط زیست است که برای حضور گردشگر آماده می‌شود اما در مدل‌های اجراشده در کشورهای دیگر که الگوی توسعه پایدار هستند، این مسافر است که برای حضور در محیطی بکر آماده می‌شود، گفت: چرا از این روش‌ها و مدل‌های موفق به جای ایجاد تأسیسات گردشگری استفاده نمی‌شود؟ اتفاقاً یکی از پیشنهادهای ما این بود که اجازه دهند با همراهی افراد آموزش‌دیده تورهای گردشگری در جزیره شیدور یا مارو اجرا کنیم، چرا که گردشگر تعریف خاصی دارد. ما حتی این افراد را که رفتارهای ساختارشکنانه در محیط‌های طبیعی دارند گردشگر نمی‌دانیم. مشکلات ما به حدی است که حتی در تعیین مرز بین مسافر و گردشگر با چالش روبه‌رو شده‌ایم. البته راه حلی را برای آن پیدا کرده‌ایم که ایجاد اسکله خاص گردشگران از آن جمله است و ضوابط و قوانین مشخصی دارد، هرچند اجرای آن به حمایت و سرمایه بخشی خصوصی نیازمند است.
او درباره تعیین ظرفیت برد گردشگری یا حداکثر میزان ظرفیت برای جزیره‌ای مثل هرمز با این حجم از آثار و منابع طبیعی بیان می‌کند: تورگردان‌های مجاز و غیرمجاز مشکلات هرمز را می‌دانند و با انعطاف، سفر به این جزیره را طراحی می‌کنند. موضوع ظرفیت‌سنجی برای ورود حجم مشخصی از گردشگر به این مناطق شاید زمانی مطرح شود که با ازدحام و آشفتگی جمعیتی مواجه شویم اما در شلوغ‌ترین روز هرمز با چنین چیزی روبه‌رو نشدیم. من هم شکایتی ندیدم. تنها دغدغه طولانی شدن صف اتومبیل‌ها در بنادر بود که این هم طبیعی است اما قطعاً در نوروز تعداد شناورها بیشتر خواهد شد.
برومند در ادامه گفت‌وگو با ایسنا به حجم سفر در تعطیلات بهمن‌ماه اشاره می‌کند و می‌گوید: در تعطیلات بهمن‌ماه فقط در یک روز ۲۳ هزار نفر به قشم و ۶۸۰۰ نفر به هرمز سفر کردند. خیلی وقت‌ها پیش می‌آید که تجهیزات بنادر پاسخگوی این حجم از مسافر نباشد اما خوشبختانه از نظر اسکان مشکلی وجود ندارد. در هرمز کمپ‌ها و مدارس آماده شده بودند که برای عید هم مهیا خواهند شد. خیلی وقت‌ها پیش می‌آید که تعداد خودروهای ورودی به سه جزیره آن‌قدر زیاد می‌شود که خدمات‌دهی را سخت می‌کند. صف‌های طولانی تشکیل می‌شود و به هر حال وقوع این اتفاق طبیعی است. مطمئنم در نوروز اداره بنادر اسکله‌ها را مثل تعطیلات بهمن خوب مدیریت می‌کند.
او درباره آمادگی تأسیسات گردشگری این استان در نوروز با توجه به حجم تبلیغاتی که در فضای مجازی برای سفر به جنوب کشور می‌شود و تعطیلات شلوغی که در بهمن‌ماه پشت سر گذاشته‌اند که پیش‌درآمدی برای یک نوروز شلوغ بوده است، اظهار می‌کند: به‌زودی ایستگاه‌های راهنمای گردشگر مستقر خواهند شد و هماهنگی بین سایر بخش‌ها برای استفاده از این فرصت طلایی انجام شده است. به هر حال ورود گردشگر استان را به لحاظ اقتصادی منتفع می‌کند برای همین باید ظرافتمندانه با سایر دستگاه‌ها همکاری کنیم تا با حفظ هنجارهای اجتماعی، خدمات‌رسانی درستی صورت گیرد. ستاد هماهنگی خدمات سفر هم تشکیل شده که یکی از ۱۴ کمیته آن را اداره کل بنادر و دریانوردی به عهده دارد و قرار شده برای نوروز به تجهیز بنادر و سامان‌دهی آن‌ها اقدام کند.
وقتی معدن خاک سرخ را واگذار می‌کردند مگر از میراث فرهنگی حرفی بود؟
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان سپس درباره فروش خاک هرمز توضیح داد: مشاهده میدانی من حاکی از این است که بسیاری از دست‌فروشان این کار را انجام می‌دهند و موضوع آن به صنایع دستی ارتباطی پیدا نمی‌کند. البته برخلاف آن‌چه گفته می‌شود فروش این خاک‌ها به صورت زینتی خیلی چشم‌گیر نیست ضمن آن‌که محل کسب و درآمد خانواده‌های ساکن در آن منطقه است که مشکل اشتغال و معیشت دارند.
او در ادامه می‌گوید: فکر می‌کنم مسؤولیت جلوگیری از فروش خاک هرمز حتی از جنبه تزئینی و سوغات به اداره صنعت، معدن و تجارت ربط داشته باشد. وظیفه ما حفظ آثار تاریخی است. وقتی این خاک جنبه معدنی دارد ما نمی‌توانیم به موضوع آن وارد شویم. به نظرم باید این موضوع تعریف شود که آیا خاک هرمز میراث طبیعی است، در آن صورت محافظت از این خاک به ما برمی‌گردد، اما حالا این مسؤولیت متوجه متولی دیگری است.
برومند حتی تاکید می‌کند: مأموریت و چشم‌انداز این اداره هم باید باز تعریف شود، چون خیلی وقت‌ها از ما انتظاراتی دارند که به هیچ وجه حق ورود به آن را نداریم، مثل تجارت خاک سرخ هرمز که در واگذاری امتیاز آن و یا هر مساله مرتبط دیگر با این خاک، ردپایی از میراث فرهنگی دیده نمی‌شود که حالا انتظار پیگیری و پاسخگویی دارند.
او بیان می‌کند: درحال حاضر فعالان محیط زیست به فروش خاک هرمز حساسیت نشان داده‌اند، اگر این برداشت‌ها واقعاً مخرب است و آسیب می‌زند متولی آن باید وارد شود. به هر حال در حوزه اختیار این اداره نیست که به موضوع خاک هرمز وارد شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان درباره نظارت بر صنایع دستی هرمزگان نیز می‌گوید: ۴۲ عنوان صنایع دستی که بیشتر از منابع طبیعی ساخته شده، در استان ثبت شده که روی همه آن‌ها نظارت داریم. به‌زودی بازارچه صنایع دستی در جزیره هرمز احداث می‌شود که در کنار آن استارت راه‌اندازی کارگاه بزرگ تولید صنایع دستی نیز زده خواهد شد.
او درباره فروش صدف‌های چینی در این استان بویژه جزایر توریستی خلیج فارس همچون قشم و هنگام توضیح می‌دهد: چین نهایت استفاده را از صنایع دستی برده است. بسیاری از صنایع دستی که در قشم پیدا می‌شود ساخت چین است، با این حال اجازه نمی‌دهیم در بازارچه‌ها و نمایشگاه‌ها این محصولات عرضه شود.
هر قولی برای نجات قلعه پرتغالی‌ها دادند پوچ شد
او در ادامه پس از مرور مأموریت‌های دستگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری درباره مرمت قلعه پرتغالی‌ها در جزیره هرمز که با تخریب جدی روبه‌رو شده است، می‌گوید: ما با یک مجموعه عظیم روبه‌رو هستیم که مدیریت و بازسازی آن دست‌کم به ۱۵ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. وعده‌های زیادی هم داده شده که تا کنون به هیچ‌یک عمل نشده است. آقای نوبخت در سفری حدوداً در سال ۹۵ قول‌هایی دادند اما محقق نشد. تأمین این بودجه هم از توان استان خارج است.
برومند اضافه می‌کند: کل اعتبار مرمت استان هرمزگان برای ۲۷۴ اثر حدود شش تا هشت میلیارد تومان است که باید بین تمام این آثار ثبت‌شده تقسیم شود که شاید به هر کدام حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان برسد. اگر برای هر یک طرح مطالعاتی تهیه شود، این هزینه بیشتر هم می‌شود. با این حال تعاملات و رایزنی‌ها را شروع کرده‌ایم که کاری اساسی و زمان‌بر است. از طرفی بنیاد برکت مسؤولیت طرح توسعه هرمز را دارد که البته تاکید و تمرکز آن بر زیرساخت است. هر اتفاقی هم در این جزیره می‌افتد باید با هماهنگی و تعامل این بنیاد باشد. ما سعی می‌کنیم از کمک‌های این بنیاد برای بازسازی و مرمت قلعه پرتغالی‌ها استفاده کنیم.