نوآوران آنلاین-علی الهیار ترکمن در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن گرامیداشت هفته دولت، به مرور مهمترین اقدامات انجام شده و بررسی موانع پیش روی توسعه و حل مشکلات متراکم نظام آموزش و پرورش پرداخت و اظهار کرد: بزرگترین مسئله ما توسعه نظام آموزشی کشور است؛ در حال حاضر عملکرد نظام آموزشی نه مورد رضایت جامعه، نه فرهنگیان و نه مسئولین بلندپایه نظام است.
وی افزود: برنامه‌های توسعه‌ای و اسناد بالادستی چون سندتحول بنیادین و سیاست‌های ابلاغی نشان می‌دهد که آموزش و پرورش در همه شئون کارکردی خویش نیازمند تحول است؛ چه از نظر محتوا و روش های یاددهی و یادگیری، چه فضاهای آموزشی و چه منزلت، جایگاه و معیشت معلمان نیازمند این تحول است.
معاون برنامه ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه متاسفانه علی رغم همه این تاکیدات و نگاه‌های موجود، به گفتمان مشخصی از توسعه نرسیده‌ایم گفت: اکنون افراد چه در داخل و چه خارج آموزش و پرورش نگاه متفاوتی به توسعه دارند. همین امر باعث می‌شود نتوانیم با نگاه واحد و مشخصی به دستورالعملی برای توسعه برسیم. این امر در دهه‌های مختلف اتفاق افتاده و برآیند عملکرد یک دولت و دو دولت نبوده است و علت آن نیز غلبه رویکرد کمی در آموزش و پرورش است.
الهیار ادامه داد: زمانی که تقریبا با ورود به دهه ۶۰ سالانه ۳.۵ درصد افزایش جمعیت دانش‌آموزی را شاهد بودیم؛ یک نگاه کمی غالب شد و فقط قصد داشتند جمعیت لازم‌التعلیم را تحت پوشش ببرند و چندان به استانداردهای فضا و بودجه توجه نمی‌شد. زمانی به خودمان آمدیم که معوقات و کارهای انباشته‌ای بوجود آمده بود و کار به جایی رسید که حل این مشکلات کار بسیار سختی بود. مسائل و مشکلات متراکم در آموزش و پرورش زیاد است و برای همین هر اقدامی که انجام می‌شود تنها بخش کوچکی از مشکلات را هدف گذاری می‌کند و مانند دومینو نیست که وقتی یک مهره را برداشتی مابقی هم شروع به حرکت کند. هر اقدام مثبتی که در حوزه بودجه انجام دهیم چندان به چشم نمی آید و نمی‌تواند رضایت جامعه هدف را تامین و اهداف را محقق کند.
وی افزود: اگر بخواهیم دستاوردهای دو سال اخیر را مرور کنیم، مهمترین آنها این است که تلاش کردیم گفتمان توسعه را در آموزش و پرورش شکل دهیم و برای حل آن گام‌هایی برداریم. معتقدم اگر این گفتمان توسعه را نداشته باشیم و معلمان، تحلیل گران آموزش و پرورش، نمایندگان، دولتمردان و مسئولین آموزش و پرورش به این گفتمان دست نیابند قطعا هیچ اتفاقی نمی‌افتد. اصلی ترین کارم از سال ۹۶ در معاونت توسعه که همین روزها دومین سال آن به اتمام می‌رسد و وارد سومین سال فعالیتم می‌شوم، شکل دهی به گفتمان توسعه بوده است.
معاون برنامه ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش با اشاره به پنج محور گفتمان توسعه به عنوان موانع پیش روی آموزش و پرورش اظهار کرد: نخست آنکه بار برنامه‌های درسی در کشور ما زیاد است. ۱۲ هزار و ۹۰۰ ساعت آموزش‌های اجباری ۱۲ ساله به دانش آموزان داده می‌شود در حالی که این رقم در بسیاری کشورهای دنیا زیر ۸۰۰۰ ساعت است. در کشورهای دیگر ساعاتی را به مهارت آموزی اختصاص می‌دهند.
وی افزود: دومین مورد به ساختار نظام آموزشی باز می‌گردد. ساختار نظام آموزشی ما پراکنده و کوچک مقیاس است. ۷۶۰ منطقه آموزشی داریم که ۴۰ درصد آنها زیر ۵۰۰۰ نفر دانش آموز دارند که می‌تواند اندازه جمعیت یک مدرسه بزرگ باشد. طبیعتا وقتی ساختار پراکنده و کوچک مقیاس است، ساختار بروکراتیک سنگین می‌شود و موازی کاری و عملکرد جزیره‌ای باعث می‌شود کارهای تحولی نتواند زمینه بروز پیدا کند.
الهیار ادامه داد: مورد سوم به ساختار توزیع نیروی انسانی باز می‌گردد؛ ساختار نیروی انسانی در استان‌ها کاملا نامتوزان و نامتقارن است. در استانی نسبت دانش آموز به معلم پنج به یک است، در استان دیگری ۴۳ به یک و در حاشیه برخی شهرها به نسبت ۵۲ به یک هم می‌رسد که قطعا برای ما مفید نیست و این ساختار نامتقارن تمام اعتبارات و هزینه‌های ما را صرف حقوق می‌کند.
وی با بیان اینکه محور چهارم به بهره وری بکارگیری منابع در آموزش و پرورش برمی‌گردد گفت: ساختارها و فرایندها، نوع برنامه ریزی و سیاست گذاری‌های ما به نحوی شده که بهره وری بکارگیری منابع به شدت افت کرده و خوشبینانه حدود ۵۰ درصد است. به این معنی که اگر قرار باشد یک واحد فعالیت انجام دهیم که هزار تومان هزینه داشته باشد در شرایط فعلی برای ما ۱۵۰۰ تومان تمام می‌شود. در نتیجه هم کسری بودجه حادث می‌شود و هم تاخیر در پرداخت‌ها و شکل گیری منابع مورد نیاز را به دنبال دارد.
معاون برنامه ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش افزود: وابستگی بیش از حد به منابع بودجه عمومی نیز محور پنجم گفتمان توسعه است. سهمی از تولید ناخالص داخلی و مشارکت با بخش غیردولتی نداریم. روش‌های نوین تامین مالی و اقتصاد در دنیا و همینطور کشور ما بسیار رشد کرده است؛ اما نظام آموزش و پرورش هنوز حاضر نیست همپای این تغییرات از این روش‌های نوین تامین مالی به شکل موثری با حفظ اصول بهره ببرد و الگویی را پیاده‌سازی کند که از همه ظرفیت‌ها استفاده کند.
الهیار افزود: این پنج محور، موانع توسعه و شکل گیری فرایند توسعه در آموزش و پرروش هستند. اگر همه فرایندها و موارد را بررسی کنید تا اینها برطرف نشود توسعه شکل نمی گیرد. در حالی که از گوشه و کنار نقدهایی به آموزش و پرورش وارد می‌شود و وزیری را با رای بالای اعتماد منصوب می کنند ولی از سوی دیگر وی را به استیضاح می کشانند. مشکل ما تنها در کسری بودجه و کاهش ظاهری منابع نیست. بلکه همین علت‌های ریشه وجود دارد که تا حل نشود نمی‌توانیم به مسائل جدیدتری بپردازیم. سعی کردیم این موانع را دو سال اخیر مطرح و آنها را جا بیاندازیم و راهکارهایی ارائه کنیم. سال گذشته نیز همایش اقتصادآموزش و پرورش را برگزار و راهکارهای مشخصی پیشنهاد دادیم.
وی با بیان اینکه راه‌حل‌های مشخص در قالب برنامه‌هایی برای نمایندگان مجلس و دستگاه‌های تصمیم ساز در حال آماده سازی است و تلاش می‌کنیم تا تعامل ما با مجلس در دور جدید نیز بر پایه همین اصول علمی باشد گفت: با نهادهای اثرگذار چون مرکز مطالعات استراتژیک و مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در ارتباط هستیم و در کنار این اقدامات برای تامین منابع نیز تلاش می‌کنیم.
معاون برنامه ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش با اشاره به اقدامات انجام شده در زمینه تامین منابع اظهار کرد: در سال ۹۶ تاخیرهای یک ساله در پراخت برخی اقلام و موارد داشتیم که به معلمین فشار وارد می‌کرد؛ این فواصل را کاهش دادیم و اکنون تاخیر در پرداخت‌های ما به کمتر از پنج ماه رسیده است اما برای ما مطلوب نیست. باید کاری کنیم که مطالبات بروز شوند. بند ک تبصره ۱۲ قانون برنامه بودجه سال ۹۸ یکی از دستاوردهای آموزش و پرورش است. اگر پیشنهادهای بودجه ۹۷ و ۹۸ را بررسی کنید در می‌یابید یکی از تبصره‌های پیشنهادی ما این بود که تمام مواردی که ماهیت حقوق دارند ماهانه پرداخت شوند.
الهیار ادامه داد: از مهرماه امسال این مورد عملیاتی می‌شود و پرداخت‌ها به چهار گروه حق التدریسی‌های آزاد و شاغل، معلمان خرید خدمت و سرباز معلم‌ها در آموزش و پررش به صورت منظم و ماهانه انجام خواهد شد زیرا ماهیت حقوق دارند.
وی به تنقیح مقررات و قوانین اشاره کرد و گفت: در دولت‌های قبل یکسری پرداختی‌های بدون مجوز برقرار شده بود که سختی شرایط کار از این جمله بود و بعدتر در دیوان محاسبات نقض شده و وزارت آموزش و پرورش را مکلف به قطع آن کردند که ما توانستیم مجدد با دستورالعمل روشنی آنها را برگردانیم.
معاون برنامه ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش به طراحی و تدوین طرح معلم تمام وقت اشاره کرد و گفت: درست است که طرح معلمین تمام وقت منتقدین زیادی دارد ولی تا کنون ۱۰۵ هزار درخواست برای ورود معلمان به طرح تمام وقت ثبت شده است. کار بزرگی که انجام شد این بود که آیتم جدیدی به حکم حقوقی معلمان تحت عنوان «فوق‌العاده ویژه» اضافه کردیم. آیتم‌ها طبق فصل ۱۰ قانون مدیریت خدمات کشوری مشخص می‌شود و تعریف آیتم جدید کار سختی است. در این طرح هر معلم اگر به صورت داوطلبانه شش ساعت به ساعت موظفی‌اش بیافزاید، حدود ۵۷۰ هزار تومان به حکمش اضافه می‌شود و به جای ۹ ماه، ۱۲ ماه سال به صورت منظم دریافتی دارد.این طرح برای معلمان دوره متوسطه است.
الهیار ادامه داد: کار مشخص دیگری برای معلمان ابتدایی در نظر داریم که هنوز چکش کاری نشده و نیازمند کار بیشتر است. استانداردسازی هزینه غذای مدارس شبانه روزی یکی دیگر از کارهایی بود که به صورت جدی برای بهبود و اصلاح آن پیگیری کردیم. در کل برای تامین اعتبار و ورود اعتبار به آموزش و پرورش طبق اسناد و مدارک عملکرد خوبی داشتیم.
وی با اشاره به تامین اعتبار ۳۹۰۰ میلیارد تومان بابت پاداش پایان خدمت فرهنگیان سال ۹۶ و ۴۳۰۰ میلیارد تومان بابت پاداش پایان خدمت فرهنگیان در سال ۹۷ گفت: البته این دستاوردها مقطعی و موردی هستند که از وظایف ذاتی ماست؛ ولی اصل قضیه و نقطه ثقل عملکرد ما شکل گیری گفتمان توسعه در این مدت بوده است.
معاون برنامه ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش به بی مهری‌ها از سوی منتقدان و رسانه‌ها نیز اشاره کرد و گفت: برخی موارد تنها از آموزش و پرورش پیگیری می‌شود، مشکل ما این است که ما را در غالب دستگاه اجرایی تفسیر نمی کنند و اختیار قانون گذاری برای ما قائل اند در حالی که ما یک دستگاه اجرایی هستیم و اختیار تفسیر و قانون گذاری نداریم و برای مواردی که در حیطه اختیارات ما نیست مورد سوال و نقد قرار می‌گیریم.
الهیار همچنین از شکل گیری تجمعات و تحصن‌ها برای پیگیری مطالبات مختلف گلایه کرد و گفت: تصمیمات اصلی و حل مسائل آموزش و پرورش باید پشت میزهای سیاست‌گذاری و تصمیم گیری مدیریتی انجام شود، نه کف خیابان. حرمت آموزش و پرورش را همه ما باید نگه داریم، چه آنهایی که ذینفع هستند و تصور می‌کنند با تجمع می‌توانند مسئله شان را حل کنند و چه کنشگران و فعالان فرهنگی در فضای مجازی که از این حرکات استقبال و به این تجمعات دامن می‌زنند. کف خیابان هیچ تصمیمی نمی‌شود گرفت؛ البته نکته جالب آنجاست که معمولا وقتی با نمایندگان این گروه‌ها صحبت و آنها را در جریان محدودیت ها و پیگیری‌های انجام شده قرار می‌دهیم قانع می‌شوند.
وی تاکید کرد: تجمع‌ها چاره ساز نیست و فشار آن به آموزش و پرورش وارد می‌شود. این تجمعات حرمت آموزش و پرورش را در جامعه خدشه دار می‌کند.
الهیار از نگاه‌های پوپولیستی و اظهارات عوام فریبانه نسبت به آموزش و پرورش نیز انتقاد کرد و گفت: ما باید مشخصا برای پیشرفت امور تلاش کنیم. اگر به عنوان مثال حقوق خرید خدماتی‌ها کم و پرداخت آن با تاخیر است باید علت را مشخص و تلاش کنیم که در امور خزانه و سازمان برنامه تسریع شود اما مظلوم نمایی و اظهارات پوپولیستی مشکلی را حل نمی کند. برخی افراد برای مطرح کردن خود اظهاراتی را بیان می‌کنند در حالی که ثمر آن مشوش کردن اذهان جامعه فرهنگیان است.
معاون برنامه ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش تصریح کرد: بزرگترین رسالت جامعه رسانه‌ای شفاف کردن واقعیت‌ها و مطالبه گری از افراد مسئول است تا هرکسی اجازه نداشته باشد کار سلیقه‌ای انجام بدهد. آموزش و پرورش به شدت از رفتارهای سلیقه‌ای رنج برده است. امروز از ۱۰۰ هزار کمبود نیرو و وقوع بحران صحبت می‌کنیم در حالی که در دهه ۸۰ وزیری به علت وجود نیروی مازاد ۱۵۰ هزار نفر نیروی با ۲۵ سال سابقه را با ۳۰ روز حقوق بازنشسته می‌کند و نیرویی که به اوج پختگی و حرفه‌ای خویش رسیده را از مجموعه خارج می‌کند و وزیر بعدی ۲۴۰ هزار نیروی کم تجربه و جوان را جایگزین می‌کند و نتیجه چیزی می‌شود که امروز تحت عنوان بحران نیروی انسانی و بحران کیفیت آموزش از آن یاد می‌کنیم.
وی ادامه داد: باید جلوی کارهای سلیقه‌ای گرفته شود تا من نوعی کاری نکنم که اثر آن چند سال دیگر مسئول دیگری را درگیر و ایجاد مشکل کند. اگر بتوانیم با کمک رسانه‌ها و جامعه دانشگاهی به شکل گیری گفتمان توسعه کمک کنیم آموزش و پرورش در ریل توسعه قرار می گیرد زیرا ظرفیت‌های بالایی دارد که باید از حالت بالقوه به بالفعل تبدیل شود.