نوآوران آنلاین- محدودسازی دسترسی به اینترنت در ایران، که طی سال های اخیر به یکی از چالش برانگیزترین موضوعات اجتماعی و اقتصادی کشور تبدیل شده، پیامدهای گسترده‌ای را به همراه داشته است. بررسی دقیق آمار و شواهد موجود نشان می‌دهد که سیاست فیلترینگ گسترده نه تنها به اهداف اعلام‌شده خود دست نیافته، بلکه خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به اقتصاد و جامعه تحمیل کرده است.
طبق گزارش تفصیلی انجمن تجارت الکترونیک تهران در سال ۱۴۰۲، که با نمونه‌گیری از ۱۰۰ وبسایت مختلف انجام شده، ایران با فیلتر کردن ۴۹.۴ درصد از وب‌سایت‌های مورد بررسی، در رتبه دوم جهانی محدودسازی اینترنت قرار گرفته است. تنها کشور چین با ۴۹.۵ درصد، وضعیت محدودکننده‌تری نسبت به ایران دارد. پس از این دو کشور، روسیه، عربستان سعودی، اردن و اروگوئه قرار دارند.
این آمار زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانیم این محدودیت‌ها فراتر از فیلترینگ متعارف محتوای نامناسب است که در اکثر کشورها اعمال می‌شود. به عبارت دیگر، ایران علاوه بر محدودسازی محتوای غیراخلاقی، بسیاری از پلتفرم‌های پرکاربرد و ضروری برای کسب‌وکارها و ارتباطات روزمره را نیز مسدود کرده است.
آمارهای تکان‌دهنده درباره استفاده از فیلترشکن‌ها نشان می‌دهد که سیاست فیلترینگ نه تنها موفق به کاهش دسترسی کاربران به محتوای مورد نظر نشده، بلکه به شکل‌گیری یک اقتصاد زیرزمینی گسترده منجر شده است. بررسی‌های دقیق نشان می‌دهد:
- ۸۳.۶ درصد کاربران ایرانی از فیلترشکن استفاده می‌کنند که این مسئله نشان‌دهنده ناکارآمدی سیاست‌های محدودسازی دسترسی به اینترنت است.
- میانگین استفاده روزانه هر کاربر از فیلترشکن به چهار ساعت رسیده است
- پس از فیلتر شدن اینستاگرام و واتساپ، استفاده از فیلترشکن تا اسفند ۱۴۰۲ سه برابر شده است
- ۶۴ درصد کاربران اذعان داشته‌اند که پیش از اعتراضات ۱۴۰۱ از فیلترشکن استفاده نمی‌کردند
این آمارها به خوبی نشان می‌دهد که تشدید فیلترینگ، به جای کاهش دسترسی به محتوای نامطلوب، تنها به عادی‌سازی استفاده از ابزارهای دور زدن فیلترینگ در میان عموم مردم منجر شده است.
همچنین بررسی‌های اقتصادی نشان می‌دهد که فیلترینگ به شکل‌گیری یک صنعت زیرزمینی پرسود منجر شده است به طوری که گردش مالی سالانه فروش فیلترشکن به به ۴۰ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان رسیده است، این رقم چندین برابر درآمد عملیاتی شرکت مخابرات ایران است و حدود ۳۵ درصد از کاربران فیلترشکن از نوع پولی استفاده می‌کنند همچنین میانگین هزینه ماهانه هر کاربر برای خرید فیلترشکن ۵۵ هزار تومان برآورد شده است.
به گفته جلال رشیدی کوچی، نماینده مجلس، گردش مالی این صنعت به ۴۰ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد. این در حالی است که روزنامه همشهری در دی ماه ۱۴۰۱، تراکنش ماهانه فروش فیلترشکن‌های پولی را ۵۴۰ میلیارد تومان عنوان کرده است.
مهدی اخوان بهابادی، مدیرعامل همراه اول، در تیر ۱۴۰۳ اعلام کرد که:حداقل دو سوم کاربران اینترنت از فیلترشکن استفاده می‌کنند این امر علاوه بر ایجاد مشکلات امنیتی، زیرساخت‌های شبکه را تحت فشار قرار داده است مشترکان چند برابر هزینه خرید دیتا را صرف خرید فیلترشکن می‌کنند.
فیلترینگ گسترده پیامدهای منفی متعددی در حوزه‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی به همراه داشته است. در حوزه فناوری، کاهش کیفیت و سرعت اینترنت، افزایش آسیب‌پذیری‌های امنیتی و تضعیف زیرساخت‌های ارتباطی کشور از مهم‌ترین پیامدهای فنی فیلترینگ است.
در حوزه اقتصادی، فیلترینگ منجر به افزایش هزینه‌های عملیاتی کسب‌وکارها، از دست رفتن فرصت‌های شغلی در حوزه دیجیتال و خروج سرمایه از کشور برای خرید خدمات فیلترشکن شده است.
در حوزه فرهنگی و اجتماعی، کمرنگ شدن حضور بین‌المللی ایرانیان در فضای مجازی، تضعیف جایگاه زبان فارسی در اینترنت، افزایش شکاف دیجیتال و تضعیف توان رقابتی نیروی کار ایرانی از جمله پیامدهای نگران‌کننده فیلترینگ است.
فیلترینگ گسترده پیامدهای متعددی در حوزه‌های ارتباطی، اقتصادی و اجتماعی هم به همراه داشته است: از جمله در حوزه فناوری و ارتباطات: کاهش چشمگیر کیفیت و سرعت اینترنت، افزایش آسیب‌پذیری‌های امنیتی شبکه، تضعیف زیرساخت‌های ارتباطی کشور، افزایش وابستگی به ابزارهای دور زدن فیلترینگ، ودر حوزه اقتصادی: ضربه جدی به اقتصاد دیجیتال، افزایش هزینه‌های عملیاتی کسب‌وکارها، از دست رفتن فرصت‌های شغلی در حوزه دیجیتال، خروج سرمایه از کشور برای خرید خدمات فیلترشکن و در حوزه فرهنگی و اجتماعی: کمرنگ شدن حضور بین‌المللی ایرانیان، تضعیف جایگاه زبان فارسی در اینترنت، افزایش شکاف دیجیتال و تضعیف توان رقابتی نیروی کار ایرانی در عرصه جهانی.
تجربه بیش از دو دهه فیلترینگ در ایران نشان می‌دهد که این رویکرد نه تنها از نظر فنی ناکارآمد است، بلکه پیامدهای اقتصادی و اجتماعی نگران‌کننده‌ای به همراه داشته است. با توجه به اینکه بیش از ۸۳ درصد کاربران در حال حاضر از ابزارهای دور زدن فیلترینگ استفاده می‌کنند، منطقی‌ترین راهکار، بازنگری در این سیاست و حرکت به سمت رفع تدریجی محدودیت‌های اینترنتی است. در نهایت، شواهد نشان می‌دهد که ادامه سیاست فیلترینگ گسترده، نه تنها منافع ملی را تأمین نمی‌کند، بلکه به تضعیف موقعیت کشور در عرصه‌های مختلف منجر خواهد شد. بنابراین، ضروری است که با نگاهی واقع‌بینانه و مبتنی بر شواهد، به سمت سیاست‌های کارآمدتر در مدیریت فضای مجازی حرکت کنیم.
فیلترینگ فعلی در ایران تاثیرات منفی بسیاری بر اقتصاد، جامعه و امنیت ملی داشته است، محدودسازی دسترسی به اینترنت نه تنها بهره‌وری اقتصادی را کاهش داده، بلکه هزینه‌های اضافی به کاربران و کسب‌وکارها تحمیل کرده است. تشدید فیلترینگ به جای کاهش دسترسی به محتوای نامطلوب، استفاده از ابزارهای دور زدن فیلترینگ را در میان عموم مردم به یک رفتار عادی تبدیل کرده است.
فیلترینگ گسترده باعث کندی سرعت اینترنت، کاهش کیفیت خدمات و افزایش آسیب‌پذیری‌های امنیتی شبکه شده است.سیاست‌های فیلترینگ فعلی منجر به کمرنگ شدن حضور بین‌المللی ایرانیان و تضعیف جایگاه زبان فارسی در اینترنت شده است.بازنگری در سیاست‌های فیلترینگ و رفع فیلتر از پلتفرم‌های پرکاربرد مانند اینستاگرام و واتساپ می‌تواند به بهبود شرایط کنونی کمک کند.
در بلندمدت، ایران نیازمند یک استراتژی جامع برای حکمرانی فضای مجازی است که با استانداردهای جهانی همگرا باشد و حضور مؤثری در اقتصاد دیجیتال جهانی داشته باشد اما درهر صورت ادامه سیاست‌های فیلترینگ فعلی به جای تأمین منافع ملی، منجر به تضعیف موقعیت کشور در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خواهد شد.