نوآوران آنلاین-در دنیایی که سرعت تغییرات اقلیمی فشار گسترده‌ای به نظام‌های اجتماعی و اقتصادی جهانی وارد کرده است، کشورهایی چون ایران با چالش‌های مضاعفی در این عرصه مواجه‌اند. تغییر اقلیم که به طور طبیعی و در مدت زمان طولانی رخ می‌داد، اکنون با دخالت‌های انسانی و نادیده گرفتن قوانین طبیعت به پدیده‌ای پیچیده تبدیل شده است. در این میان، بخش کشاورزی به عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور، زیر بار مستقیم تأثیرات نامطلوب این تغییرات قرار دارد.
تأثیر تغییرات اقلیمی بر کشاورزی ایران
تغییرات اقلیمی یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی است که امروزه با آن مواجه هستیم. این پدیده به مجموعه تغییرات پایدار در شرایط آب و هوایی زمین گفته می‌شود که نتایج آن در بسیاری از جنبه‌های زندگی بشری و اکوسیستم‌ها قابل مشاهده است. کشاورزی، به‌عنوان یک بخش حیاتی و بنیادین در تأمین غذای انسان‌ها و اقتصاد کشورها، به شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار دارد. ایران به عنوان یکی از کشورهای بزرگ در حال توسعه با تنوع اقلیمی و آب و هوایی گسترده، از این پدیده تاثیرات چشمگیری می‌پذیرد.
یکی از آشکارترین نمودهای تغییرات اقلیمی، افزایش دمای میانگین جهانی است که در ایران نیز دیده می‌شود. این افزایش دما باعث می‌شود دوره‌های گرمایی شدیدتر و طولانی‌تری در فصول مختلف سال ایجاد شود. گرمایش عمومی می‌تواند منجر به تبخیر بیشتر آب از سطح زمین و کاهش رطوبت خاک شود، که در نتیجه آن بازده محصولات کشاورزی کاهش می‌یابد. به ویژه، محصولاتی مانند گندم و جو که به آب و هوای خنک‌تری نیاز دارند، ممکن است تحت تأثیر منفی قرار بگیرند و بهره‌وری آنها کاهش یابد.
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش، همواره با محدودیت منابع آب مواجه بوده است. تغییرات اقلیمی با تشدید وقایع خاص جوی مانند بارش‌های نامنظم و به صورت افراط و تفریط، این معضل را تشدید می‌کند. کاهش بارش‌ها و افزایش تبخیر، منابع آب شیرین کشور را تحت فشار بیشتری قرار داده و ذخایر آب زیرزمینی و سطحی را تهدید می‌کند. کاهش دسترسی به آب شیرین مستقیماً بر تولید محصولات کشاورزی تأثیر می‌گذارد و می‌تواند باعث کاهش سطح زیرکشت و افزایش قیمت محصولات غذایی گردد.
تغییرات اقلیمی می‌تواند منجر به افزایش فرسایش خاک و کاهش کیفیت آن شود. پدیده‌های جوی نظیر بارش‌های شدید و ناگهانی یا وزش بادهای شدید می‌توانند خاک‌های سطحی را که حاوی بیشترین مواد مغذی برای رشد گیاهان هستند، شسته و یا جا به جا کنند. این امر به نوبه خود باعث کاهش حاصل‌خیزی زمین و نیاز به استفاده بیشتر از کودهای شیمیایی می‌شود که خود مشکلات زیست‌محیطی دیگری را به همراه دارد.
تغییر در الگوهای بارش، از دیگر اثرات تغییرات اقلیمی است که کشاورزی ایران با آن مواجه است. بارش‌های نامنظم موجب شده‌اند که فصل‌های کاشت و برداشت به طور پیش‌بینی‌ناپذیری تغییر پیدا کنند، که این امر برنامه‌ریزی را برای کشاورزان دشوار کرده است. همچنین، کاهش بارش برف در مناطق کوهستانی می‌تواند منجر به کاهش جریان رودخانه‌ها در فصول گرم‌تر سال شود که این مسئله باز هم فشار بر منابع آبی مناطق مختلف کشور را افزایش می‌دهد.
اما در مقابل این چالش‌ها، فرصت‌هایی برای بهبود وضعیت و کاهش اثرات منفی تغییرات اقلیمی وجود دارد. اتخاذ سیاست‌های مدیریت منابع آب، به‌کارگیری تکنولوژی‌های نوین در آبیاری، و ترویج روش‌های کشاورزی سازگار با محیط‌زیست از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند به بهبود شرایط کمک کنند. استفاده از گونه‌های مقاوم به خشکی و توسعه کشاورزی پایدار می‌تواند به کاهش اثرات منفی تغییرات اقلیمی بر روی کشاورزی یاری رساند.
به نظر می‌رسد تغییرات اقلیمی چالشی جدی و چندوجهی برای کشاورزی ایران به‌شمار می‌آید. این تغییرات می‌توانند به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر تولید محصولات کشاورزی تأثیر گذاشته و امنیت غذایی و معیشت کشاورزان را تحت تأثیر قرار دهند. بنابراین، ضروری است که سیاست‌گذاران و دست‌اندرکاران حوزه کشاورزی با درک کامل از این چالش‌ها، استراتژی‌هایی مبتنی بر علم و فناوری اتخاذ کنند تا بتوانند اثرات منفی این پدیده را کاهش دهند و به ایجاد بسترهای پایداری برای آینده کشاورزی کشور دست یابند.
تشکیل کمیته تغییر اقلیم؛ پاسخی مبتکرانه به چالش‌های زیست‌محیطی
در همین خصوص، ابوالفضل رئوفی مدیر کل دفتر محیط زیست، توسعه پایدار و امور فناوری در گفت‌وگو با خبرنگار نوآوران گفت: تغییرات در دما و میزان بارش‌ها، افزایش رویدادهایی همچون خشکسالی، سیل و سرمازدگی، همگی موجب کاهش تولیدات کشاورزی و ایجاد اختلال در معیشت کشاورزان شده‌اند. کاهش تولید محصولات کشاورزی و افزایش آفات و بیماری‌ها نه تنها تهدیدی برای امنیت غذایی به شمار می‌رود بلکه فشار اقتصادی مضاعفی را بر جوامع روستایی وارد می‌کند. تخریب جنگل‌ها، افزایش بیابان‌زایی و کاهش منابع آبی و طبیعی تنها بخشی از پیامدهای جبران‌ناپذیر تغییر اقلیم هستند.
وی افزود: در واکنش به این تهدیدات، وزارت جهاد کشاورزی ایران اقدام به تشکیل کمیته تغییر اقلیم کرده است. این کمیته با هدف تدوین سیاست‌های ملی و اجرای راهبردهایی برای مقابله و تطبیق با تغییرات اقلیمی، نقشی کلیدی را در تحکیم امنیت غذایی و پایداری بخش کشاورزی ایفا می‌کند. رئوفی تاکید کرد: کمیته مذکور با تمرکز بر تقویت زیرساخت‌ها، بهینه‌سازی سیستم‌های آبیاری، بهبود وضعیت خاک و استفاده از فناوری‌های پیشرفته، هدف کاهش آسیب‌ها و افزایش تاب‌آوری را دنبال می‌کند. همچنین بهره‌گیری از دانش بومی و فن‌آوری‌های نوین از محورهای اصلی این رویکرد است.
اهداف بلندمدت و راهبردی کمیته تغییر اقلیم
مدیر کل دفتر محیط زیست، توسعه پایدار و امور فناوری متذکرشد: کمیته تغییر اقلیم بر تحقق اهدافی چون تقویت حاکمیت و رهبری تاب‌آوری در برابر تغییرات، تامین مالی پایدار، توسعه منابع انسانی و زیرساخت‌های مقابله با تغییرات اقلیمی تمرکز دارد. همچنین، توسعه سیستم‌های خدمات‌رسانی و بهبود عملکرد پایش و مدیریت این تغییرات در اولویت برنامه‌های این کمیته قرار دارد. رئوفی بیان کرد: تعامل با نهادهای داخلی و سازمان‌های بین‌المللی و استفاده از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان بخش کلیدی در پیشبرد اهداف کمیته تلقی می‌شود. ارائه بسته‌های خدماتی و آموزشی، ارتقاء مشارکت عمومی و فرآیندهای اطلاع‌رسانی نیز از جمله فعالیت‌های مهم این کمیته محسوب می‌شود.
ضرورت همراهی و پیشنهادات مردمی
وی ادامه داد: در این مسیر، همراهی جامعه علمی، تجاری و مردمی نقش بسزایی در تحقق اهداف کمیته تغییر اقلیم دارد. بنابراین، وزارت جهاد کشاورزی دعوت عمومی خود را برای دریافت نظرات و پیشنهادات جهت بهبود و توسعه برنامه‌های اجرایی اعلام کرده است. رئوفی گفت: با توجه به اسناد قانونی موجود، از جمله آئین‌نامه اجرای کنوانسیون تغییر آب‌وهوا و پروتکل کیوتو، کمیته تغییر اقلیم به عنوان یک نهادی استراتژیک، مسیر جدیدی را در حفظ محیط‌زیست و ارتقاء تاب‌آوری زیستی و اقتصادی کشور ترسیم می‌کند. این تلاش‌ها نه تنها تأثیرات منطقه‌ای بلکه اثرگذاری جهانی خواهند داشت، چرا که مقابله با تغییر اقلیم یک چالش مشترک جهانی است که نیازمند همکاری و هم‌افزایی وسیع در تمامی سطوح است.