بررسی و تحلیل موج چهارم پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان آبان ۱۴۰۲؛ دینداری (3)
8- جدایی دین از سیاست
یکی از مهم‌ترین مباحث در تحلیل رویکردهای دینی مردم، بحث جدایی دین از سیاست است که در اینجا با سه شاخص گوناگون اندازه گرفته شده است.
| گزاره | مخالف | نه موافق و نه مخالف | موافق |
| منوط نکردن گزینش‌های استخدامی به عقاید دینی | ۲۹ | ۹ | ۶۲ |
| جدایی دین از سیاست | ۲۲ | ۵ | ۷۳ |
| لزوم حجاب | ۴۵ | ۱۴ | ۴۱ |
مشاهده می‌شود که تعداد موافقان این گزاره که گزینش‌های استخدامی را نباید به عقاید مذهبی منوط کرد بیش از ۲ برابر مخالفان هستند. و موافقان جدایی دین از سیاست نیز ۳٫۳ برابر مخالفان هستند. در مورد حجاب یک دو قطبی کامل وجود دارد.
در هیچ متغیر مستقلی نیست که موافقان منوط کردن گزینش‌های استخدامی به عقاید دینی بیش از مخالفان آن باشند. تقریباً نوعی اتفاق نظر نسبی در میان همه وجود دارد، حتی میان بی‌سوادان با افراد دارای تحصیلات دانشگاهی. میان مناطق و استان‌های کشور تفاوت هست ولی نه زیاد، و آنان هم اشتراک نظر نسبی دارند.
در خصوص موافقت با سکولاریسم نیز اشتراک نظر برحسب متغیرهای فردی زیاد است و تفاوت‌ها به نسبت خیلی کم است و این نکته بسیار مهمی است. مطابق معمول بیش‌ترین موافقت (نسبت موافقت به مخالفت) در گیلان (۶٫۸)، البرز (۵٫۱) و کمترین نیز خراسان جنوبی (۱٫۸) است. در باره رویکرد سکولار، در سال ۱۳۸۲، نتایج متفاوت از سال ۱۳۹۴ و اکنون است. از مردم پرسیده شده بود که: «بعضی‌ها معتقدند دین باید از سیاست جدا باشد.» ۵۴ درصد مخالف و ۳۳ درصد موافق این نظر بودند، در واقع مخالفان جدایی دین از سیاست ۱٫۶ برابر موافقان بودند، در حالی که این گزاره اکنون بیش از ۳٫۵ برابر به سود کفه مخالفان جدایی دین از سیاست است. این نسبت در پاسخگویان سال ۱۳۹۴ حدود ۱٫۲ به زیان طرفداران سکولاریسم بود. در واقع تحولات این دهه اخیر حالتی انفجاری داشته است.
9- حجاب و نحوه مواجهه با آن
در باره اصل حجاب نوعی دو قطبی وجود دارد. در حالی که ۴۵ درصد مخالف این لزوم هستند، ۴۱ درصد نیز موافق آن هستند. ۱۴ درصد هم نظر موافق یا مخالف ندارند که به طور طبیعی از حیث نتایجی که برای اجبار می‌توان گرفت، آنان را باید در میان مخالفان دسته‌بندی کرد. میان زن و مرد تفاوت نظر چندانی وجود ندارد. مجردها، افراد با درآمد بالاتر و دارای تحصیلات دانشگاهی خیلی مخالف‌تر و روستاییان، زنان خانه‌دار و بازنشسته‌ها و افراد مسن موافق‌ترند. بیش‌ترین مخالف‌ها در البرز، تهران، بوشهر و کردستان و بیش‌ترین موافقت بلوچستان، خراسان جنوبی و قم است.
نحوه مواجهه با بی‌حجابی
| گزاره | اشکالی ندارد | مخالفم و کاری ندارم | تذکر می‌دهم | به مراجع ذی‌صلاح اطلاع می‌دهم | شخصاً برخورد می‌کنم |
| مواجهه با بی‌حجابی خانم‌ها | ۳۸ | ۴۶ | ۱۲ | ۲ | ۲ |
| مواجهه با برگزاری مهمانی و جشن‌های مختلط | ۳۹ | ۴۹ | ۸ | ۲ | ۲ |
۸۴ و ۸۷ درصد مردم در پاسخ به هر دو پرسش یا گفته‌اند که اشکالی ندارد یا آنکه مخالف هستند ولی کاری هم ندارند.
این رویکرد نزد مجردها، افراد با درآمد بالاتر، افراد جوان، افراد با تحصیلات دانشگاهی و ساکنان شهری قوی‌تر و در مقابل افراد متأهل، بازنشسته، روستاییان، خانه‌دارها و کم‌سوادان ضعیف‌تر است. هم‌چنین این رویکرد در البرز (۹۴ درصد)، بوشهر (۹۱ درصد)، همدان (۹۱ درصد) برجسته‌تر و در خراسان جنوبی (۷۳ درصد) کم‌رنگ‌تر است.
در باره اصل حجاب و نیز نحوه برخورد با آن و برگزاری مهمانی‌های مختلط نیز نگاه‌ها در این ۸ سال از ۱۴۹۴ تا کنون تغییرات زیادی کرده است. در خصوص اصل حجاب در پاسخ به این پرسش که: «خانم‌ها باید حجاب داشته باشند، حتی اگر به آن اعتقاد نداشته باشند.» ۳۴ درصد مخالف و ۲۵ درصد نه موافق و نه مخالف و ۵۱ درصد موافق بوده‌اند. این وضعیت و نگرش مردم در سال ۱۴۰۲ تعداد مخالفان بیش از موافقان می‌شود. البته در باره نحوه مواجهه شخص پاسخگو با بی‌حجابی نیز در سال ۱۳۹۴، ۱۱ درصد معتقد بودند که بی‌حجابی اشکالی ندارد، ۶۸ درصد هم گفته بودند مخالفم ولی کاری هم ندارم، ۱۸ درصد پاسخ تذکر می‌دهم و یک درصد مراجعه به مراجع ذی‌صلاح و ۳ درصد اقدام شخصی را پاسخ داده بودند. تفاوت اصلی در دو گزینه اول است که معتقدان به اشکالی ندارد در این فاصله ۸ ساله حدود ۳٫۵ برابر شده‌اند.
این پاسخ در باره مهمانی‌ها و جشن‌های مختلط در سال ۱۳۹۴ نیز متفاوت از سال ۱۴۰۲ است. ۱۸ درصد آن را واجد اشکال نمی‌دانستند، ۶۲ درصد کاری ندارند. ۱۲ درصد تذکر می‌دهند و ۹ درصد نیز به مراجع ذی‌صلاح یا اقدام شخصی متوسل می‌شوند.