فرزندان غرق در هیاهویی به نام اعتیاد اینترنتی

آرزو قادری

روزنامه نگار

“سر در گوشی و غرق در فضای مجازی؛ گویی اصلاً در دنیای حقیقی سیر نمی کند و متوجه اتفاقات اطرافش نمی شود” این جمله ای است که بسیاری از والدین در مراجعه به روان شناسان مطرح می کنند و نگران آینده فرزندان شان هستند؛ نگرانی که به حق است و با نگاهی به وضعیت این روزهای بسیاری از نوجوانان متوجه اعتیاد اینترنتی آن ها می شویم، اما داستان به همین جا ختم نمی شود و این حضور مداوم در فضای مجازی تبعات بسیار خطرناکی برای فرزندان به دنبال داشته است که از جمله آن ها می توان به آسیب های روحی و روانی اشاره کرد.

بسیاری از نوجوانان ما متاسفانه تحت تاثیر شبکه های اجتماعی، باطن زندگی خود را با نمایش های ساختگی و ظاهری بلاگرهای اینستاگرامی مقایسه و به دنبال آن احساس محرومیت می کنند. غافل از این که این ها نمایشی ساختگی و موقتی و درحقیقت راهی برای فرار از کمبودها، فشارها و عقده های روانی بسیاری از فعالین این حوزه است.

چه ضرورتی دارد فردی که غرق در خوشبختی است این وضعیت خود را به نمایش چندین هزار نفر دیگر در فضای مجازی بگذارد. مگر در تقویت احساس خوشبختی او تأثیر به سزائی می گذارد؟ این در حالی است که حتی در بسیاری از موارد با خانه ها و اتومبیل های اجاره ای چنین پست هایی را ضبط و در فضای مجازی منتشر می کنند تا مرحمی باشد بر عقده های روانی بلاگرهایی که هیچ هنری جز تظاهر به خوشبختی ندارند.

اما متاسفانه ناآگاهی افراد در سنین نوجوانی موجب شده است تا با مشاهده وضع زندگی فعالان مجازی، احساساتی همچون غم و اندوه عمیق را تجربه کنند و در نتیجه تداوم آن با بحرانی به نام افسردگی مواجه شوند.

والدین بسیاری این روزها به کلینیک های روان درمانی مراجعه و چنین بیان می کنند که برای برخورداری از آموزش های آنلاین، برای فرزندشان اقدام به تهیه گوشی تلفن همراه کرده اند، اما فرزندشان به جای این که در جهت مصارف آموزشی از این وسیله استفاده کند، به گشت و گذار اینترنتی می پردازد و این وابستگی تا اندازه ای عمیق است که حتی هنگام خواب، به زور و جبر گوشی تلفن همراه را از او جدا می کنند.

از دیگر سو بسیاری از بزرگسالان نیز چنان غرق در فضای مجازی می شوند که از واقعیات زندگی شان غافل گشته اند و از رسیدگی به امور مهم بازمانده اند.

گفتنی است که همه این مسائل ریشه در ناآگاهی افراد دارد؛ به طوری که اگر افراد با آگاهی اقدام به استفاده از گوشی تلفن همراه و پلتفرم های مجازی که تنها وسیله ای برای برقراری ارتباط و انتقال پیام و حتی دریافت آموزش های مناسب در زمینه های مختلف هستند، می پرداختند اکنون شاهد اعتیاد اینترنتی بسیاری از افراد جامعه به ویژه نوجوانان نبودیم.

در همین خصوص به گفت و گو با دکتر امان الله قرائی مقدم، جامعه شناس برجسته کشورمان و عضو هیأت علمی دانشگاه پرداختیم که مشروح آن از نظر مخاطبان گرامی می گذرد.

* به نظر شما اعتیاد اینترنتی چه تبعاتی برای افراد به دنبال خواهد داشت؟

یکی از مهم ترین مسائلی که این روزها خانواده ها با آن درگیر هستند، اعتیاد فرزندان شان به اینترنت است. در حال حاضر شبکه های اجتماعی بیشترین سرگرمی افراد هستند و روزانه ساعات قابل توجهی را در این فضا سپری می کنند؛ به گونه ای که می توان گفت واقعا به اعتیاد اینترنتی دچار شده اند. اعتیاد اینترنتی دارای تبعات قابل توجهی است و زندگی های امروزی را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار داده است.

بسیاری از کابران فعال اینترنتی در حال حاضر از قشر نوجوان هستند که متاسفانه به دنبال وابستگی شدید به فضای مجازی دچار افت تحصیلی قابل توجه شده اند. چرا که ساعات قابل توجهی از روز را در شبکه های اجتماعی به سر می برند و فرصتی برای رسیدگی به امور درسی شان نمی یابند. تأمل پیرامون این نکته ضروری است که استفاده بیش از اندازه از اینترنت موجب ضعف عملکرد مغزی و عدم انجام عملکردهایی همچون تمرکز، تفکر، دسته‌بندی مطالب، استدلال و استنتاج می شود و نهایتاً نوجوانان دچار افت تحصیلی می شوند. انزواطلبی نیز از دیگر تبعات ناشی از اعتیاد اینترنتی است. درحقیقت افرادی که وابستگی شدیدی به شبکه های اجتماعی دارند، زمان قابل توجهی از زمان شان را طی روز صرف گشت و گذار اینترنتی می کنند و سطح روابط اجتماعی شان با اطرافیان کاهش می یابد. حتی کوچکترین تعامل شان با خانواده نیز از طریق شبکه های اجتماعی صورت می گیرد که همین امر موجب انزوای آن ها و دوری شان از خانواده می شود؛ اتفاق تلخی که کیفیت روابط خانوادگی را تحت الشعاع خود قرار داده است.

* بسیاری از جامعه شناسان اعتقاد دارند که اعتیاد اینترنتی منجر به شکل گیری بحران هویت در افراد به ویژه نسل نوجوان شده است. شما نیز چنین اعتقادی دارید؟

بله. دقیقاً همین طور است. در سنین نوجوانی، فرزندان ما در پی یافتن هویت خود و پاسخ به پرسش “من کیستم؟” هستند و در شرایط کنونی که اکثر نوجوانان ساعات زیادی را در فضای مجازی سپری و با افراد ناشناس زیادی که خود را متفاوت از فضای حقیقی شان در بستر وب معرفی می کنند، آشنا می شوند قطعاً به بحران هویت گرفتار خواهند شد. در فضای مجازی افراد خود را متفاوت از آن چه هستند نشان می دهند و با مشخصاتی غیر واقعی ظاهر می‌شوند و به تدریج نوجوانان با مشاهده زندگی دروغین این گونه افراد دچار تزلزل شخصیت و بحران هویت می شوند؛ در حالی که بسیاری از این افراد فقط به تظاهر می پردازند و چهره واقعی از خود ارائه نمی دهند.

* چرا افراد به طور مدام در شبکه های اجتماعی به سر می برند و وابسته شده اند؟

متأسفانه باید اذعان داشت که بسیاری از افراد این روزها به دلیل افزایش مشکلات شان به فضای مجازی پناه می برند و برای فرار از مشکلات و تنش کاری و زندگی شان، فضای مجازی را به عنوان یک سرگرمی در دسترس انتخاب می کنند که نهایتاً نیز وابسته و معتاد آن می شوند. از دیگر سو فضای مجازی این امکان را فراهم  آورده تا افراد آرزوهای دست نیافته شان را در این دنیای غیرحقیقی و غیرواقعی که هیچ شباهتی به واقعیت زندگی ندارد، محقق سازند و با نمایش چهره ای دروغین از شرایط زندگی شان، بر کمبودهای شان سرپوش و شرایطی را از خود به نمایش بگذارند که در رؤیاهای شان تمایل دارند باشند نه آن چه که در دنیای واقعی، هستند و به این ترتیب برای خود هویت جعلی می سازند و حس مطلوب برای شان ایجاد خواهد شد.

* اعتیاد اینترنتی به طور معمول چه آسیب های جسمی و روانی به دنبال خواهد داشت؟

افسردگی، اضطراب، حالت دفاعی داشتن، خلق آشفته، پریشان و تحریک پذیر، انزواطلبی، اختلال در عملکرد و عدم توان انجام امور روزمره از جمله علائم روحی و روانی اعتیاد به اینترنت است.

همچنین به دنبال عدم تحرک ناشی از حضور پیوسته در فضای مجازی، افراد گرفتار اعتیاد اینترنتی به عوارضی همچون سردرد، کمردرد و مشکلات ستون فقرات و مفاصل،کاهش یا افزایش وزن به طور غیرمعمول، نداشتن خواب راحت و مشکلات بینایی دچار می شوند.

* این روزها حتی شاهد وابستگی غیرمعمول کودکان به فضای مجازی هستیم. به نظر شما اعتیاد اینترنتی در کودکان چه مخاطراتی به دنبال خواهد داشت؟

بله متاسفانه بسیاری از والدین که به مراکز روان درمانی مراجعه می کنند، خبر از وابستگی شدید کودکان شان به تلفن همراه و پلتفرم های مجازی می دهند و این اتفاق، بسیار نگران کننده است؛ چراکه کودکان از آگاهی کافی در هنگام مواجهه با خطرات فضای مجازی برخوردار نیستند و اصلاً نمی توانند تصور کنند که شبکه های اجتماعی تا چه اندازه ممکن است برای آن ها خطرناک باشد.

طی سال های اخیر و به ویژه در دوران کرونا به دلیل مجازی شدن آموزش ها، بسیاری از فرزندان ما که در دوره ابتدایی به سر می برند به ناچار به فضای مجازی و بستر وب ورود یافتند که این اتفاق چون یکباره صورت گرفت و خانواده ها از خطرات این محیط آگاه نبودند نتوانستند فرزندان شان را با مخاطرات آن آشنا کنند و بسیاری از افراد سودجو از کودکان در این فضا سوء استفاده کردند.

از دیگر سو کودکان ما در ساعات غیر درسی نیز عادت عجیبی به حضور در فضای مجازی کرده اند و از دنیای حقیقی تا حد زیادی غافل شده اند.

همچنین امکان دسترسی به فضای وب، موجب شد تا با محتوای نامتناسب با سن شان آشنا شوند و به دنبال آن شاهد اثرات مخرب بر روح و روان این کودکان باشیم.