رکود بر تار و پود فرش ایرانی

آرزو قادری
روزنامه نگار

بر کسی پوشیده نیست که هنر قالی‌بافی در ایران عمری به درازای تاریخ فرهنگ و هنر و تمدن ایرانی دارد. بسیاری از مردمان سایر سرزمین‌ها، ایرانیان را به هنر قالی‌بافی شان می‌شناسند. درواقع می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگ و هنر ایرانیان، قالی‌های دستبافی است که از سال‌ها قبل بافته شده و شاهد این هنر بی‌بدیل ایرانی در سایر بازارهای دنیا هستیم.
بدون اغراق می‌توان منسوجاتی همچون قالی و فرش‌های دستباف را یکی از مهم‌ترین مظاهر فرهنگ و هنر ایران عنوان کرد که با طرح و نقش‌های اصیل و بسیار زیبا و خیره‌کننده خود توجه بسیاری از جهانیان را به خود جلب کرده‌ است و بسیاری از مردمان دیگر کشورها با دیدن هنر قالی‌بافی ایرانیان به ذوق می‌آیند.
ترکیب رنگ زیبا و نوع ابریشم به کار رفته در بافت فرش‌های ایرانی و همچنین نقش‌ونگارهای زیبای آن از جمله مسائلی بود که باعث شده در حال حاضر در سراسر دنیا فرش ایرانی حرفی برای گفتن داشته باشد؛ از این ‌رو توجه به این نکته بسیار ضروری است که این هنر به گونه مناسبی مورد صیانت قرار بگیرد و بتوانیم با تقویت آن امید به افزایش صادرات و آشنایی هرچه بیشتر دیگر کشورها با فرهنگ و هنر ایران‌زمین داشته باشیم.
قدمت فرش ایرانی به هزاران سال قبل بازمی‌گردد و ذوق و سلیقه و فرهنگ ایرانیان را به‌ خوبی می ‌توان از هنر قالی‌بافی آن‌ها شناخت. طرح‌ها و نقش‌ونگارهای به کار رفته در قالی‌ها و فرش‌های دستباف ایرانی به ‌قدری منحصربه‌فرد است که چشم هر بیننده ای را به خود خیره می‌کند.
در مناطق مختلف کشورمان، سبک‌های مختلف و البته خاصی را هنر بافت فرش شاهد هستیم که این تفاوت نقش و نگارها بر زیبایی هنر ایرانیان می‌افزاید.
افزون ‌بر این‌که می‌توان به فرش‌بافی به ‌عنوان یک هنر ایرانی نگریست که بیانگر فرهنگ و هویت ایران زمین است، همچنین می‌توان آن را جزء صنایع دستی به شمار آورد که به‌ عنوان یک صنعت اقتصادی سودده می ‌تواند از طریق صادرات، نقش به سزایی در ارزآوری برای کشور ایفا کند.
یکی از مهم‌ترین صنایع دستی که قابلیت صادرات به دیگر کشورها و درآمدزایی از این طریق را داراست، هنر فرش‌بافی می باشد که با توجه به شهرت و زیبایی آن در بسیاری از کشورهای دنیا شاهد طرفداران فرش ایرانی هستیم و از محبوبیت خاصی برخوردار است.
به بیان دیگر، ظرافت و طرح‌های بسیار زیبای کار شده در فرش ایرانی توانسته محبوبیت بسیار زیادی در سطح دنیا ایجاد کند و همین امر موجب شده تا این هنر مهم به ‌عنوان یک صنعت اقتصادی درآمدزا نیز شناخته شود.
از این‌ رو می‌توان ابراز خرسندی کرد که فرش دستباف ایرانی نه ‌تنها به عنوان هنر، نمایانگر هویت و فرهنگ ایرانی است، بلکه جزء صنایعی محسوب می‌شود که می‌توان از آن درآمدزایی کرد.
در این راستا باید خاطرنشان کرد که کشور ما جایگاه سوم صادرکننده فرش در دنیا را داراست و از دیرباز تاکنون یکی از مهم‌ترین صادرات غیرنفتی ایرانیان فرش‌های دستبافی می باشد که بیانگر ذوق و سلیقه و هنر بسیاری از هنرمندان ایرانی است؛ از این ‌رو حفظ و صیانت از این هنر که درواقع در زمره صنایع سودآور نیز به شمار می‌روند از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
مواد اولیه مرغوبی که در بافت فرش ایرانی به‌کار می‌روند همچون پشم، ابریشم و پنبه بر کیفیت و دوام آن می‌افزایند و ترکیب رنگ آن نیز که نتیجه تلاش‌های رنگرزان می باشد، بر زیبایی و اصالت فرش ایرانی افزوده است.
امروزه فرش ایرانی در نمایشگاه‌های بین‌المللی صنایع دستی و هنری توانسته از محبوبیت قابل‌توجهی در میان دیگر کشورها برخوردار شود و درواقع یکی از عوامل مؤثر در راستای ترویج فرهنگ ایرانی در سراسر جهان باشد، اما متأسفانه از یک سو افزایش هزینه های تولید و از دیگر سو نیز نبود حمایت‌های دولتی از قالیبافان به میزان کافی منجر شده تا شرایط برای ادامه فعالیت این افراد دشوار گردد و هنرمندان این حوزه که آیینه تمام نمای فرهنگ و هنر و هویت ایرانی است، نتوانند به ‌خوبی به ادامه فعالیت بپردازند.
با وجود این‌که فرش ایرانی یکی از صنایع دستی شناخته ‌شده در سراسر دنیاست و در هر رَج آن نشانی از اصالت و روایتی از اسطوره‌ های ایرانی دیده می‌شود، اما اکنون به ‌دلیل عدم حمایت‌های مناسب دولتی با مشکلات بسیار زیادی مواجه و اقتصاد بسیاری از قالیبافان دچار مشکل شده ‌است.
هر گره از فرش ایرانی، گَواهی است از زحمات هنرمندانی است که توانسته اند به ‌خوبی و به زیبایی، این هنر اصیل ایرانیان را در معرض نمایش جهانیان بگذارند؛ ازاین‌رو ضروری است با کاهش هزینه‌ های تمام شده قالی بافان، اقداماتی در راستای حمایت از آن‌ها صورت گیرد و تسهیلاتی برای رونق و بهبود این هنر، اعطا گردد.
فراموش نکنیم که این آیینه تمام نمای فرهنگ ایرانی را باید حفظ و آن را تقویت کنیم تا بتوانیم در شرایط فعلی که با مشکلات بسیار زیادی از جمله تحریم‌ها و عدم ارزآوری نفتی مواجه هستیم، بتوانیم از طریق صادرات فرش دستباف ایرانی به جایگاه مناسبی در دنیا دست یابیم.

فرش دستباف ایرانی؛ مهجورتر از همیشه

در همین خصوص به گفت و گو با محمدحسن کامیابی مسک، رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان جنوبی پرداختیم.
کامیابی می گوید: بسیاری از هنرمندانی که پیش ‌از این اقدام به بافت قالی می‌کردند، درحال‌حاضر امکان ادامه این فعالیت برای شان مقدور نیست؛ چراکه با مشکلات مالی بسیار زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و دیگر در کارگاه‌های قالی‌بافی، نوای بافت فرش که روزی طنین دل‌نشین آن سراسر کارگاه ها را پر می‌کرد، نیستیم.
وی افزود: این روزها شرایط برای ادامه فعالیت هنرمندان فرش دستباف اصیل ایرانی بسیار سخت و درنهایت فعالیت آن‌ ها محدود شده ‌است. مشکلات مالی بسیاری بر قالی بافان فشار آورده است و اجازه نمی‌دهد آن‌ ها بتوانند همچون گذشته به فعالیت بپردازند و طرح‌های بسیار زیبایی را بر نقش فرش ایرانی ماندگار کنند.
رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان جنوبی ابراز تأسف کرد که در شرایط فعلی توجه کافی به این هنر اصیل ایرانی صورت نمی گیرد و بسیاری از قالی بافان، شرایط اسفبار و ناگواری را تجربه می‌کنند که نمی‌توان به این شکل ادامه داد و باید حتماً مسئولان اقدامی در راستای حمایت از قالی بافان ایرانی داشته باشند؛ چراکه مهم‌ترین بخش هنر ایرانی را فرش‌هایی به نمایش می‌گذارند که بازتابی از آیین ایرانیان است و می‌توان به کمک آن فرهنگ ایرانی را به دیگر کشورها صادر و آن‌ها را با این هنر ایرانی آشنا کرد.
کامیابی با بیان این‌ که تولید فرش دستباف ایرانی طی سال جاری کاهش یافته است، اظهار داشت: گرانی و بالا رفتن هزینه‌ها موجب شده تا هنرمندان، بافت فرش را کنار بگذارند و درحال‌حاضر در بسیاری از انبارها شاهد ذخیره فرش بیش ‌از نیاز بازار هستیم و همین امر موجب شده تا مشکلات بسیار زیادی ایجاد شود و افراد امکان ادامه فعالیت در این حوزه را نداشته باشند. بازار فرش به ‌ویژه فرش دستباف در حال ‌حاضر در رکود سنگینی به سر می‌برد و متأسفانه در دیگر کشورها نیز که روزگاری صادرات قابل‌توجهی داشتیم، شرایط قبل را نداریم؛ درحالی‌که در صورت ایجاد شرایط مناسب برای صادرات می‌توانیم شرایط مناسبی ایجاد و مشکلات را رفع و درآمد قابل توجهی برای اقتصاد کشور کسب کنیم.

درآمدزایی و تزریق منابع ارزی به اقتصاد با صادرات فرش

در ادامه پای صحبت احمد حسینی، یکی از تجار و فعالان صنعت فرش نشستیم و گفت‌وگویی با او در این خصوص داشتیم.
وی نیز بر بهبود شرایط قالی بافان ایرانی تأکید و مطرح کرد: باید وضعیتی فراهم شود تا هنرمندان ایرانی بتوانند از این هنر خود به بهترین نحو ممکن در راستای درآمدزایی کشور و تزریق منابع ارزی به اقتصاد ایران اقدام کنند.
این تاجر و فعال صنعت فرش با اشاره به این که درحال‌حاضر بازار فرش به‌ ویژه فرش دستباف ایرانی در رکود به سر می‌برد، گفت: مایه تأسف است که هنر بی بدیل ایرانیان که در سراسر بازارهای دنیا حرفی برای گفتن دارد، این چنین گرفتار رکود سنگین شود و در شرایط بغرنج و نامناسبی قرار گیرد.
حسینی با بیان این که نمی‌توان انتظار داشت قالی بافان در چنین وضعیتی به ادامه فعالیت بپردازند، مطرح کرد: شرایط به‌گونه‌ای پیش رفته که امکان هرگونه فعالیت از قالی بافان سلب شده ‌است و مشکلات بسیار زیادی بر سر راه تولید فرش وجود دارد.
وی با انتقاد از این‌که به‌ دلیل تحریم‌ها امکان صادرات محصولات بسیار زیادی در کشور وجود ندارد، اما از طریق صادرات فرش می‌توان رکود ایجاد شده را تا حد بسیار زیادی کاهش داد، افزود: متأسفانه حجم زیادی از فرش بر روی دست بافندگان و تجار باقی‌مانده است؛ در حالی که فرش های دستباف زیبایی هستند و می‌توانند به ‌خوبی صادر شوند و در بازار سایر کشورهای دنیا جایی برای نمایش فرهنگ و هنر ایرانی باشند، اما متأسفانه انبارها پر از فرش‌های دستبافی است که این روزها با رکود دست و پنجه نرم می کنند.

روشن نگه ‌داشتن چراغ اقتصاد کشور با صادرات فرش

محمود افضلی، دیگر فعال صنعت فرش و تاجری بود که پای صحبتش نشستیم و به بررسی وضعیت بازار فرش به ‌ویژه فرش دستباف ایرانی در گفت و گو با او پرداختیم.
وی نیز با خاطرنشان کردن این‌که بسیاری از قالی بافان و فرش بافان در روستاها به سر می‌برند، به شرایط سخت اقتصادی این هنرمندان اشاره و عنوان کرد: نمی‌توان از مواد غیرمرغوب و بی کیفیت برای بافت فرش استفاده کرد و باید ارزش و جایگاه فرش ایرانی همچنان در دنیا حفظ شود و مثل گذشته امکان کیفی برای صادرات فرش را دارا باشیم. اما متأسفانه بالا بودن قیمت مواد اولیه موجب شده تا هنرمندان این حوزه نتوانند همچون گذشته به فعالیت بپردازند و درنهایت کناره گیری کرده اند.
افضلی تصریح کرد: اگر تسهیلاتی در خصوص تهیه مواد اولیه مناسب به آن‌ها داده می‌شد و می‌توانستیم به‌ خوبی از این ظرفیت استفاده کنیم، صنعت فرش این استعداد و پتانسیل را داشت که نقش مؤثری در اقتصاد کشور از طریق روشن نگه‌داشتن چراغ آن ایفا ‌کند، اما متأسفانه در حال حاضر نه ‌تنها هیچ یک از طرح ‌های تشویقی را شاهد نیستیم، بلکه با گرانی‌ و تورم قابل توجهی در این حوزه مواجه هستیم که موجب شده تا بسیاری از بافندگان که سرپرستان خانوار نیز محسوب می‌شوند، تمایلی برای ادامه فعالیت نداشته باشند و همین امر منجر به بروز مشکلات زیادی شده ‌است.
وی تأکید کرد: در چنین شرایطی انتظار می‌رود مسئولان اقداماتی در راستای حمایت از هنرمندان فرشباف داشته باشند. برای نمونه می‌توان به بیمه قالی بافان اشاره کرد که یکی از اقداماتی است که دولت می‌تواند از طریق آن به تشویق بافندگان فرش بپردازد تا بتوانیم شرایط خوبی را در آینده شاهد باشیم.