خودروی ایرانی؛ کیفیت پایین اما قیمت نجومی

زهرا برمکی
خبرنگار

سرویس اقتصادی نوآوران: در هفته‌های اخیر، افزایش قیمت کارخانه‌ای خودرو به یک چالش خبری تبدیل شد و برخی آن را به عنوان افزایش چند صد میلیونی قیمت خودرو در یک شب توصیف کردند. این افزایش قیمت، بیش از هر چیز به کاهش شکاف قیمت میان بازار و کارخانه کمک کرده است، اما این تنها بخشی از داستان پیچیده بازار خودرو در ایران است.

در اواخر آبان ماه، با اعلام مجوز افزایش قیمت خودروسازان، بازار خودرو کشور دستخوش تغییرات مهمی شد. این خبر واکنش‌ها و تحلیل‌های متفاوتی را به دنبال داشت، به‌ویژه در مورد عدم تناسب قیمت‌ها با ارزش واقعی خودروهای تولیدی در داخل کشور.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که محصولات ایران‌خودرو و سایپا درآمد دلاری کمتری نسبت به قیمت‌های جهانی دارند. به عنوان مثال، ساینا S به‌ عنوان یکی از ارزان‌ترین محصولات سایپا، کمتر از 5 هزار دلار برای کارخانه درآمدزایی می‌کند. شاهین پلاس اتومات نیز با کمتر از 11 هزار دلار، بیشترین درآمد دلاری را برای سایپا به همراه دارد. در مقابل، ایران‌خودرو کمترین درآمد خود را از 207 TU3 با 7 هزار و 300 دلار به دست می‌آورد و دنا پلاس توربو اتومات نیز با 11 هزار و 700 دلار، بیشترین درآمد را بعد از ری‌را برای این شرکت به همراه دارد. این ارقام نشان می‌دهند که محصولات تولیدی این دو خودروساز کمتر از 12 هزار دلار برای کارخانه‌ها درآمد دارند؛ در حالی که در بازارهای جهانی، خودرو صفر کیلومتر با این قیمت‌ها وجود ندارد.
با این حال، قیمت بازاری این هشت محصول، در بازه 6 هزار و 300 دلاری تا 15 هزار و 500 دلاری قرار می‌گیرد. قیمت ارزان‌ترین خودروهای تولیدی خارجی از محدوده 12 هزار دلار شروع می‌شوند و معمولاً خودروسازهای جهانی، یک محصول زیر 15 هزار دلار به‌عنوان محصول اقتصادی خود روانه بازار می‌کنند؛ این در حالی است که خودرو اقتصادی سایپا در بازار کمتر از 6 هزار و 400 دلار قیمت دارد و سورن پلاس ایران‌خودرو نیز کمتر از 10 هزار دلار در بازار به فروش می‌رسد.

یکی از چالش‌ های دیگر این افزایش نرخ، تأثیر آن بر قیمت بازار و افزایش تورم وسایل نقلیه است. مجوز افزایش قیمت محصولات خودروسازها در 27 آبان ماه منتشر شد و تأثیر خود را در اواخر آبان و اوایل آذر بر روی قیمت بازاری خودروها گذاشت. قیمت ساینا S که در افزایش نرخ کارخانه‌ای 21 درصد رشد کرد، در این بازه زمانی، کمتر از 7 درصد در بازار بالا آمد و دنا پلاس توربو نیز که در مجوز افزایش قیمت 35 درصد رشد داشته است؛ کمتر از 5 درصد افزایش قیمت بازاری را تجربه کرده است.
به نظر می‌رسد این افزایش نرخ، شکاف قیمت کارخانه و بازار را تا حد قابل توجهی کاهش داده است که برای نزدیک‌تر شدن عرضه خودرو به بورس کالا و از بین رفتن لاتاری خودروسازها، امری حیاتی به شمار می‌رود. این تغییرات می‌تواند به شفافیت بیشتر در بازار و کاهش نوسانات قیمتی کمک کند.
با این حال، نرخ کمتر خودروهای ایرانی باید در کنار کیفیت پایین‌تر آن‌ها نسبت به مشابه خارجی در نظر گرفته شود. سیاست تولید خودروهای کم ‌قیمت با کیفیت پایین، همچون ساینا که حدوداً نصف قیمت ارزان‌ترین محصولات خودروسازهای خارجی قیمت دارد، از سوی تحلیلگران بازار خودرو مورد انتقاد قرار گرفته است. برخی از این تحلیلگران معتقدند با افزایش فعالیت لیزینگ در صنعت خودرو، می‌توان از ساخت خودروهای با کیفیت کم فاصله گرفت و به سمت تولید خودروهایی با کیفیت بالاتر و قیمت مناسب‌تر حرکت کرد.
در نهایت، بازار خودرو در ایران همچنان با چالش‌های متعددی روبرو است. از یک سو، نیاز به بهبود کیفیت و تناسب قیمت‌ها با ارزش واقعی محصولات احساس می‌شود و از سوی دیگر، سیاست‌های اقتصادی و تصمیمات دولتی می‌توانند تأثیرات عمیقی بر این بازار داشته باشند. با توجه به این شرایط، آینده بازار خودرو در ایران نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و اصلاحات اساسی است تا بتواند به تعادل و پایداری بیشتری دست یابد.

فاصله زیاد میان کیفیت و قیمت خودرو داخلی

در همین خصوص اسد کرمی، رئیس هیئت‌ مدیره اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان خودرو در گفت و گو با خبرنگار نوآوران با اشاره به یکی از مشکلات اصلی بازار خودرو گفت: در حال حاضر، ناهماهنگی شدیدی میان قیمت و کیفیت خودروها مشاهده می‌شود. خودروهای صفر کیلومتر، هم داخلی و هم وارداتی، با قیمت‌های غیرمنطقی به فروش می‌رسند. خودروهایی که نه تنها از لحاظ کیفیت، بلکه از نظر آپشن‌ها و امکانات نیز با قیمتی که برای شان در نظر گرفته می‌شود، همخوانی ندارند. این مشکل در مورد بسیاری از خودروهای داخلی بیشتر به چشم می‌خورد. به عنوان مثال، خودروی پژو ۲۰۷ با قیمت یک میلیارد تومان به فروش می‌رسد؛ در حالی که این خودرو امکانات چندانی ندارد و برای مسافرت‌های طولانی نیز طراحی مناسبی برای سرنشینان ندارد.
رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران به نکته‌ای مهم درباره قیمت‌گذاری خودروها نیز اشاره کرد: در حال حاضر، قیمت‌گذاری خودروهای وارداتی به‌عهده سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و شورای رقابت است، اما در نهایت این سیاست‌های دولت هستند که تأثیر زیادی بر قیمت واقعی خودرو در بازار می‌گذارند. بسیاری از خودروها در بازار زیر قیمت مصوب به فروش می‌رسند. به عنوان مثال، خودروی جتا که قیمت مصوب آن ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان است، در بازار حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان کمتر از قیمت مصوب به فروش می‌رسد. این وضعیت به‌خصوص برای وانت‌های پیکاپ مونتاژ چینی نیز صدق می‌کند. در بسیاری از موارد، قیمت‌ها در بازار از قیمت‌های اعلام‌شده توسط شرکت‌ها پایین‌تر است.
کرمی در ادامه درباره وضعیت واردات خودرو در سال‌های اخیر گفت: واردات خودروهای خارجی به طور نسبی بهبود یافته و روند خوبی را طی می‌کند. این مسئله تا حدی وضعیت رکود در بازار خودرو را تحت‌تأثیر قرار داده است. همچنین، حواله‌های خودروی جانبازان و دانشجویان نیز در بازار خرید و فروش می‌شود. این اقدام مجلس شورای اسلامی که به موجب آن جانبازان می‌توانند از تسهیلات خودرو بهره‌مند شوند، باعث شده است که بازار خودرو به نوعی تحت‌تأثیر قرار گیرد.

رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران تأکید کرد: نمی‌توان وضعیت بازار را از حالت رکود خارج دانست: بازار خودروهای وارداتی در چند ماه اخیر دچار ریزش شده است. دلیل این ریزش، واردات خودروهای جدید با مدل‌های متنوع و امکانات به‌روز است. این موضوع باعث شده خودروهایی که قبل از این مدل‌های جدید وارد کشور شده بودند، به نوعی از رده خارج شوند و با استقبال کمتری از سوی خریداران مواجه شوند. این یک اتفاق خوب در بازار خودرو به حساب می‌آید. البته این رکود در بازار خودروهای تولید داخل نیز مشاهده می‌شود که ناشی از صدور حواله‌های شرکتی و قیمت‌گذاری دستوری است.
کرمی به تأثیر خودروهای چینی بر بازار اشاره کرد و گفت: سال‌هاست که خودروهای چینی در بازار ایران جولان می‌دهند، چرا که واردات سایر خودروها محدودیت‌هایی داشت، اما با باز شدن بازار برای واردات خودروهای متنوع، می‌توان گفت که این سیطره می‌تواند به پایان برسد. خودروهایی که با قیمت ۴ تا ۵ میلیارد تومان وارد کشور می‌شوند، مانند فولکس واگن و آئودی، به مراتب کیفیت بهتری نسبت به خودروهای چینی دارند. با رونق واردات خودروهای ساخت کشورهای اروپایی، خودروهای چینی ممکن است جایگاه خود را در بازار ایران از دست بدهند.
وی همچنین به یکی از معضلات اصلی خودروهای چینی، یعنی کمبود لوازم یدکی، اشاره کرد: یکی از مشکلات عمده‌ای که صاحبان خودروهای چینی با آن رو به رو هستند، کمبود شدید لوازم یدکی است. اگر این خودروها دچار نقص فنی شوند یا تصادف کنند، تعمیرات آن ها بسیار گران تمام می‌شود. در همین راستا، جلساتی با مسئولان وزارت صمت برگزار کرده‌ایم تا در قراردادهای واردات خودرو، مسئله تأمین و تولید لوازم یدکی نیز مدنظر قرار گیرد. باید به شکلی عمل شود که بعد از واردات خودرو، قطعات یدکی هم وارد کشور شوند یا حتی در داخل کشور تولید شوند.
رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران همچنین تأکید کرد که مشکلات اقتصادی و سیاسی نیز بر نوسانات قیمت خودرو تأثیر دارند. بارها شاهد بوده‌ایم که با صحبت‌های یک وزیر یا مسئول و یا با افزایش قیمت ارز، قیمت خودرو دچار نوسان شده است. این اتفاقات باعث می‌شود که اقبال مردم به خرید خودرو کاهش پیدا کند. همچنین، از زمان شیوع کرونا، بازار خودرو وارد دوران رکود شده است و این وضعیت با تشدید تنش‌های سیاسی و اقتصادی اکنون به اوج خود رسیده است.

کرمی همچنین به تأثیر واردات خودرو با حواله‌های خاص نیز اشاره کرد: خودروهایی که واردکنندگان با حواله‌های ویژه برای جانبازان و دانشجویان وارد می‌کنند، هنوز برای فروش به نمایشگاه‌ها نرسیده‌اند و قیمت واقعی آن ها مشخص نشده است. این حواله‌ها در حال حاضر با قیمتی حدود ۲ تا ۲.۵ میلیارد تومان به فروش می‌رسند، اما برای تعیین قیمت واقعی باید منتظر عرضه این خودروها در نمایشگاه‌ها و کشف نرخ آن ها باشیم.
وی در پایان به قانون آزادسازی واردات خودرو اشاره کرد و گفت: اگر این قانون اجرایی شود، می‌تواند تأثیر مثبتی بر کاهش قیمت‌ها در بازار داشته باشد؛ به‌ ویژه برای خودروهای وارداتی که قیمت خرید آن ها در بازار بین‌المللی مشخص است و هزینه‌های اضافی واردات نیز بر آن افزوده می‌شود. بر اساس این قانون، واردات خودروهای دست دوم نیز آزاد می‌شود و هر شخص حقیقی می‌تواند برای استفاده شخصی، اقدام به واردات خودرو کند. این تصمیم می‌تواند به کاهش قیمت خودرو در بازار و افزایش رقابت منجر شود.
در مجموع، وضعیت بازار خودرو در ایران تحت تأثیر عوامل زیادی قرار دارد و هنوز وضعیت رکود در این بازار ادامه دارد. اما با آزادسازی واردات و بهبود شرایط اقتصادی، احتمالاً بازار به سمت تعادل و کاهش قیمت‌ها پیش خواهد رفت.