جشنواره‌ها را ادغام کنید
خوشبختانه در ایران هر کمبودی داشته‌باشیم، کمبود جشنواره نداریم.
مینا صفار
خوشبختانه در ایران هر کمبودی داشته‌باشیم، کمبود جشنواره نداریم. به‌عنوان مثال در زمینه تئاتر، مهرماه یکی از مهم‌ترین جشنواره‌های تخصصی ایران یعنی هفدهمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان برگزار شد، آبان‌ماه شاهد برگزاری بیست‌ونهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان بودیم و پایان آبان و ابتدای دی‌ماه بیستمین دوره جشنواره بن‌المللی تئاتر عروسکی (تهران‌مبارک) برگزار شد، الان در چهل‌وسومین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر قرار داریم که البته در تمام استان‌ها جشنواره استانی هم برگزار شده است. در این میان به‌قول معروف بین مریض بیست‌ونهمین جشنواره استان تهران هم برگزار شد! تمام این برنامه‌ها هم در نیمه دوم سال برگزار شده‌اند. این برنامه فشرده شاید از دید برخی از افراد به‌عنوان دلیلی قاطع بر پویایی تئاتر ایران باشد اما اگر نگاهی به سالن‌های تئاتر، بیندازیم، درمی‌یابیم تنها نکته‌ای که در تئاتر ما وجود ندارد همان پویایی و استقبال مخاطب از تئاتر است. از همین رو بر آن شدیم با محمدعلی ساربان، نویسنده، کارگردان و بازیگر تئاتر و تصویر درباره لزوم برگزاری این حجم جشنواره گفت‌وگو کنیم.
به نظر شما تعداد جشنواره‌های تئاتر در ایران بیش از میزان نیاز نیست؟
کیفیت تئاتر ما پایین است و این حجم از جشنواره‌ها، نه تنها دردی را از ما درمان نمی‌کند بلکه هزینه مضاعفی را نیز بر دوش تئاتر ایران می‌گذارد. در بسیاری از موارد نهادهایی به تئاتر وارد می‌شوند که چندان به این حوزه مربوط نمی‌شوند و تنها مایلند از کاربرد تئاتر برای اهداف وزارت‌خانه‌ای خود استفاده کنند و از این طریق امتیاز و بودجه دریافت کنند. جشنواره به ظاهر از جامعه جوان تئاتر ما حمایت می‌کند اما درنهایت هیچ اتفاق خوبی در جشنواره‌ها رخ نمی‌دهد.
این جشنواره‌های بسیار زیادی که این‌روزها برگزار می‌شوند، آیا توانسته‌اند بر روی ارتقای کیفی تئاتر ایران تاثیر مطلوب بگذارند یا تنها در حد پر کردن بیلان مدیران بوده‌اند؟
خیر. تعداد بالای جشنواره‌ها هیچ تاثیر مثبتی بر تئاتر ما نگذاشته‌است. در زمان برگزاری جشنواره‌ها اصلا به کیفیت آثار توجه نمی‌شود و به‌جای آن همگی در فکر بالا بردن بیلان کار خود هستند. البته من با برگزاری جشنواره مخالف نیستم اما معتقدم به‌جای اینکه در طول سال به‌صورت مداوم جشنواره تئاتر داشته‌باشیم، جشنواره‌ها را با یکدیگر ادغام کنیم و سالانه دو جشنواره تئاتر خوب و استاندارد برگزار کنیم.
با این راهکار می‌توان به بهبود شرایط تئاتر امیدوار شد.
بله. دقیقا. در این صورت می‌توانیم به‌جای برگزاری عجولانه و با منابع مالی پایین، با قدرت مالی و اجرایی بالایی جشنواره تئاتر برگزار کنیم و درنتیجه آثار خوبی تولید کنیم و برای انتخاب آثار جشنواره دچار مشکل نشویم. این اقدام در طولانی مدت، هم مخاطبان را با تئاتر آشتی می‌دهد و هم شرایط مالی حمایت از تئاتر را افزایش می‌دهد. اگر آثار خوبی در جشنواره‌ها تولید شود، دیگر مخاطبان با تردید به جریان تئاتر نگاه نمی‌کنند. باید به شکلی قانون‌مند و کارا به مساله برگزاری جشنواره‌ها نگاه کرد. اگر هدف ما از برگزاری جشنواره تئاتر، خود تئاتر و پیشرفت آن است، پس با توجه به این تعداد جشنواره‌ای که در ایران برگزار می‌شود، باید پیشرفت عجیب و غریبی را در تئاتر ایران شاهد بودیم. اما برگزاری جشنواره تئاتر، به شیوه‌ای تبلیغاتی تبدیل شده‌است. برنامه‌ای برگزار می‌شود، تئاتر و موسیقی در آن برنامه اجرا می‌شود و نام آن را جشنواره می‌گذارند. باید این مساله را ریشه‌ای بررسی کنیم.
شما به ادغام جشنواره‌ها به‌عنوان راه‌حلی برای بهتر شدن کیفیت اشاره کردید. این عمل چه کمکی به تئاتر می‌کند؟
ما باید قدرتمند در جشنواره‌های تئاتر ظاهر شویم و آثاری را در این جشنواره‌ها به‌روی صحنه ببریم که کیفیت بالایی داشته‌باشند. در صورتی این امر محقق می‌شود که تعداد جشنواره‌ها کمتر باشد. از یک‌سو اگر جشنواره کیفیت خوبی داشته‌باشد، بزرگان در آن شرکت می‌کنند و از سویی دیگر کم بودن تعداد جشنواره‌ها به جوانان فرصت بیشتری برای تمرین و آماده‌سازی می‌دهد و در نهایت بودجه‌ای که صرفه‌جویی می‌شود، صرف دادن امکانات به گروه‌های شرکت‌کننده می‌شود و آنها می‌توانند با امکانات بیشتری برای آماده‌سازی نمایش‌هایشان اقدام کنند. درنتیجه سطح تئاتر بالاتر می‌رود. شرکت در جشنواره تئاتر، به‌نوعی مسابقه است و اگر کیفیت آثار ارائه شده بالا باشد، جشنواره بهتری را شاهد می‌شویم اما در شرایط کنونی، داوران جشنواره‌ها ناچارند از میان آثاری که چندان کیفیت خوبی ندارند، به‌صورت فرمالیته چند اثر را انتخاب کنند. همه چیز در جشنواره‌ها به‌صورت ظاهری است و نفس تئاتر فراموش شده. از همه این مسائل گذشته، امکان اجرای عمومی هم برای گروه‌ها ساده‌تر می‌شود.
به معضل اجرای عمومی نمایش‌ها اشاره کردید. تکلیف گروه‌هایی که خصوصا در حوزه تئاتر کودک و نوجوان و تئاتر عروسکی متحمل هزینه‌های گزاف می‌شوند اما به اجرای عمومی نمی‌رسند چیست و این هزینه‌ها را از چه طریقی باید تامین کنند؟
این مساله درد بزرگی است و بضاعت کلمه برای گفتن این درد، اندک. جوانان تئاتری ما برای اجرای تئاتر و به روی صحنه بردن نمایش‌هایشان، هیجان دارند و اصلا به این مساله فکر نمی‌کنند که در ازای فعالیتی که در حوزه تئاتر انجام می‌دهند، باید حق و حقوقی داشته‌باشند. بسیاری از این بچه‌های تئاتری، برای مبلغ اجاره پلاتو هم مشکل دارند. مبلغ بسیار پایینی که به‌عنوان کمک هزینه به گروه‌های شرکت‌کننده در جشنواره‌ها پرداخت می‌شود، به زور کفاف اجاره پلاتو و نهایتا چای و نان و پنیری را برای اعضای گروه می‌دهد و در نهایت گروه‌ها ناچارند بیشتر هزینه‌های طراحی صحنه نمایش‌هایشان را خود تامین کنند و دیگر هیچ پولی به‌عنوان مزد برای آنها باقی نمی‌ماند و نکته اساسی این است که این جوانان هیچ انتظاری ندارند و هیچ حقی برای خود قائل نیستند. تنها به این فکر می‌کنند که اگر از همین امکان دو یا سه بار اجرای تئاترشان در جشنواره چشم پوشی کنند، هیچ امکان دیگری برای اجرای تئاتر ندارند و البته این هم حقیقت است و این افراد چاره‌ای به غیر از اجرای تئاتر در این شرایط ندارند.