محاصره دیجیتال: فیلترینگ، تحریم، ایران اکسس

کاربر ایرانی فضای مجازی در محاصره ای دیجیتال گرفتار شده است، محاصره ای که یک طرف آن را فیلترینگ داخلی تمام پلتفرم های اجتماعی و پرتال های بزرگ جهانی تشکیل داده و طرف دیگر آن را تحریم هایی که شرکت های بزرگ مخصوصا سامانه های هوش مصنوعی علیه ایران وضع کرده و آی پی ایران را بلاک کرده اند، همه اینها در شرایطی است که خود ایران نیز به طور خودخواسته تمام وب سایت ها و پرتال های دولتی و حاکمیتی را با روش ایران اکسس کردن از دسترس کاربران بیرون از ایران، خارج کرده است.
بر اساس گزارش‌های موجود، ایران در زمینه فیلترینگ اینترنت در رتبه دوم جهان قرار دارد. مطابق با گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران، در ۹ ماهه نخست سال ۱۴۰۲، ۴۹.۴ درصد وب‌سایت‌های بزرگ در ایران فیلتر شده‌اند که پس از چین با ۴۹.۵ درصد، ایران را در جایگاه دوم قرار می‌دهد.
فیلترینگ اینترنت در ایران از دهه ۱۳۸۰ به بعد به یک سیاست عمده تبدیل شده و به دلایل مختلفی از جمله مسائل فرهنگی، سیاسی و امنیتی اعمال می‌شود. این سیاست به نهادهای مختلف دولتی وابسته است که با همکاری، دسترسی کاربران ایرانی را به سایت‌ها و پلتفرم‌های خاص محدود می‌کنند. در حالی که این سیاست‌ها با هدف حمایت از ارزش‌های ملی و امنیتی کشور انجام می‌شود، در مقابل محدودیت‌های زیادی را نیز برای کاربران ایجاد کرده است.
فیلترینگ در ایران توسط نهادهای مختلف دولتی از جمله شورای عالی فضای مجازی، کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه و نهادهای امنیتی اجرا می‌شود. با این که با تصمیم شورای عالی فضای مجازی، واتس اپ و گوگل پلی از اوایل دی ماه امسال رفع فیلتر شدند، اما سایر پلتفرم های اجتماعی پر مخاطب مانند اینستاگرام، تلگرام، یوتیوب و توییتر همچنان فیلتر هستند.
از سوی دیگر ایران اکسس بودن یا دسترسی داخلی محدود به سیاستی اشاره دارد که بر اساس آن، برخی از سایت‌ها و خدمات آنلاین در ایران به گونه‌ای طراحی شده‌اند که فقط از طریق آی‌پی‌های داخل کشور قابل دسترسی هستند و کاربران خارج از ایران نمی‌توانند به این خدمات دسترسی داشته باشند. این سیاست به منظور حفظ امنیت داده‌ها، جلوگیری از وابستگی به اینترنت جهانی و حمایت از محتوای بومی و شبکه‌های داخلی اجرا می‌شود. ایران اکسس بودن به عنوان یک سیاست محدودکننده دسترسی کاربران ایرانی به خدمات و اطلاعات بین‌المللی، تأثیرات گسترده‌ای بر کاربران و کسب‌وکارهای داخلی داشته است.
سایت های دولتی ایران که ایران اکسس هستند نه تنها در خارج از کشور دیده نمی شوند بلکه از نظر موتورهای جستجو، داون هستند یعنی فعال نیستند. با توجه به این که بخش عمده ای از کاربران از طریق موتورهای جستجو سراغ خدمات و وب سایت ها می روند، ایران اکسس بودن به این معنی است که فرآیند سئوی سایت های دولتی در ایران به خوبی انجام نمی شود. اگرچه این سیاست با هدف افزایش امنیت و حمایت از محتوا و خدمات بومی اجرا شده، اما محدودیت‌های زیادی در زمینه دسترسی به اطلاعات جهانی، توسعه اقتصادی و تجارت بین‌المللی ایجاد کرده است.
سیاست ایران اکسس باعث کاهش اعتماد برخی کاربران به پلتفرم‌های بومی می‌شود. کاربران ممکن است نسبت به امنیت و حریم خصوصی داده‌های خود در پلتفرم‌های داخلی نگرانی داشته باشند، زیرا این سیاست به دولت اجازه می‌دهد نظارت بیشتری بر داده‌ها داشته باشد. با ایران اکسس شدن سایت های داخلی، بسیاری از کسب‌وکارهای ایرانی که به دنبال جذب مشتریان خارجی هستند، با مشکل روبرو می‌شوند، زیرا دسترسی به سایت‌های آن‌ها از خارج از ایران محدود است. این محدودیت می‌تواند بر رشد اقتصادی و توسعه تجاری این کسب‌وکارها اثر منفی بگذارد.
محدودیت ‌های ایران اکسس می‌تواند باعث کاهش سرعت و کیفیت دسترسی به برخی از خدمات داخلی و اختلال در ارتباطات آنلاین شود، به ویژه هنگامی که کاربران سعی می‌کنند به محتوای بین‌المللی دسترسی داشته باشند. همچنین ایرانیانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند و نیاز به دسترسی به خدمات دولتی، بانکی و آموزشی دارند، به دلیل سیاست دسترسی داخلی محدود نمی‌توانند از این خدمات استفاده کنند.
در همین حال، بسیاری از وب سایت ها و سامانه ها و اپلیکشن های بزرگ به ویژه سامانه های هوش مصنوعی، آی پی ایران را مسدود کرده و به کاربران ایرانی خدمات ارائه نمی دهند. این موضوع باعث شده اغلب کاربران ایرانی هنگام استفاده از این سامانه ها، یا فیلترشکن نصب کنند یا آی پی و دی ان اس خود را تغییر دهند. برخی از پلتفرم ها با این که در ایران فیلتر شده اند، اما خود آن پلتفرم هم برخی سرویس های تجاری و تبلیغاتی خود را بر روی کاربران ایرانی مسدود کرده است.
تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران در زمینه فناوری و خدمات اینترنتی دسترسی کاربران ایرانی به بسیاری از ابزارها و خدمات بین‌المللی را محدود کرده و تأثیرات زیادی بر رشد اقتصادی، علمی و اجتماعی کشور گذاشته است. این محدودیت‌ها باعث شده که کاربران ایرانی برای دسترسی به خدمات مشابه، به ابزارها و روش‌های غیررسمی روی بیاورند و هزینه‌های بالاتری پرداخت کنند. تعداد وب سایت ها و سامانه هایی که ایرانیان را تحریم کرده اند بسیار زیاد است و در برخی گزارش ها، این تعداد به 350 مورد بالغ می شود.
به دلیل تحریم‌های بین‌المللی به ‌ویژه از سوی ایالات متحده با محدودیت ‌های گسترده‌ای در دسترسی به خدمات و فناوری‌های اینترنتی مواجه است. این تحریم‌ها باعث شده‌اند که بسیاری از شرکت‌های فناوری بزرگ مانند گوگل، مایکروسافت، ادوبی و اوراکل، خدمات خود را برای کاربران ایرانی محدود یا مسدود کنند. به‌عنوان مثال، کاربران ایرانی نمی‌توانند به برخی از خدمات گوگل پلی، مایکروسافت آژور، ادوبی کریتیو کلود و اوراکل دسترسی داشته باشند.
تأثیر فیلترینگ، تحریم‌ها و ایران اکسس بر سواد فضای مجازی در ایران یکی از مباحثی است که باید به ‌طور جامع و دقیق بررسی شود. این سه مولفه نه تنها بر نحوه دسترسی کاربران به اطلاعات و فناوری‌ها تأثیر می‌گذارند، بلکه به طور عمیق‌تر بر سطح آگاهی و توانمندی‌های دیجیتال و رسانه‌ای جامعه نیز اثرگذار هستند.
ترکیب فیلترینگ، تحریم‌ها و ایران اکسس در کنار یکدیگر، باعث ایجاد یک فضای رسانه‌ای بسته و محدود در ایران می‌شود. این سه عامل به ‌طور مستقیم بر فرآیند آموزش و یادگیری در فضای مجازی تأثیر می‌گذارند و موجب می‌شوند که کاربران نتوانند از فضای دیجیتال به ‌طور مؤثر و بهینه استفاده کنند. دسترسی محدود به منابع اطلاعاتی معتبر، تحریم‌ها در زمینه فناوری و فیلترینگ ابزارهای ارتباطی جهانی باعث می‌شود که کاربران ایرانی قادر به دسترسی به اطلاعات به‌روز و متنوع نباشند و در نتیجه، در تحلیل و ارزیابی اطلاعات با مشکل روبرو شوند.