پیامدهای دورویی ترامپ برای خاورمیانه

شهلا روشنی
روزنامه نگار

تحریم‌های گسترده ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی ایران از اواخر قرن بیستم تا کنون، به عنوان یکی از پیچیده‌ترین و مورد مناقشه‌ترین ابعاد سیاست خارجی واشنگتن شناخته می‌شود. این تحریم‌ها که به بهانه‌هایی همچون برنامه هسته‌ای ایران، حمایت از گروه‌های نیابتی و نقض حقوق بشر اعمال گردیده‌اند، تنها جنبه اقتصادی نداشته و به طور خاص تأثیرات عمیق‌تری بر ساختار ژئوپلیتیکی و روابط بین‌المللی بر جای گذاشته‌اند.
در این گزارش، تحلیل عمیق اهداف پنهانی ایالات متحده در اعمال تحریم‌ها، تبعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این سیاست‌ها بر ایران و همچنین پیامدهای آن برای امنیت جهانی و دیپلماسی بین‌المللی بررسی می‌شود.

*تحلیل اهداف ژئوپلیتیکی ایالات متحده از تحریم‌ها

تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران، صرفاً ابزارهایی برای اعمال فشار اقتصادی بر این کشور نیستند، بلکه دربردارنده اهداف بلندمدت ژئوپلیتیکی و اقتصادی واشنگتن نیز می‌باشند. یکی از اهداف اصلی ایالات متحده از اعمال این تحریم‌ها، در واقع تسلط بر بازار انرژی جهانی است. ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت و گاز طبیعی، همواره توانسته است نقشی کلیدی در تأمین انرژی جهانی ایفا کند. از آنجا که نفت یکی از مهم‌ترین منابع استراتژیک در معادلات اقتصادی و سیاسی جهان به شمار می‌رود، تحریم‌ها به ایالات متحده این فرصت را می‌دهند که صادرات نفت ایران را محدود کرده و از این طریق بر قیمت‌های جهانی نفت تأثیر گذارده و در عین حال سهم خود را در بازار انرژی جهانی افزایش دهد.
این سیاست‌ها با هدف کنترل عرضه و تقاضا در بازار انرژی به نفع ایالات متحده و متحدانش، به خصوص در خاورمیانه، به اجرا درآمده‌اند. علاوه بر این، تحریم‌ها به واشنگتن این امکان را داده‌اند که از ظرفیت‌های رقابتی کشورهایی چون چین و روسیه که به دنبال گسترش نفوذ خود در بازار انرژی هستند، جلوگیری کند. در نتیجه، سیاست‌های ایالات متحده نه تنها به دنبال تضعیف ایران بلکه در پی کاهش توان اقتصادی رقبای جهانی خود به ویژه در زمینه تأمین انرژی است.

*نقض اصول بنیادی حقوق بین‌الملل؛ تحلیل اثرات تحریم‌ها بر حاکمیت ملی و اصول استقلال اقتصادی

اعمال تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران، به وضوح نقض اصول پایه‌ای حقوق بین‌الملل است. این تحریم‌ها به‌ویژه از طریق تحریم‌های ثانویه که کشورهای ثالث را از تعامل با ایران منع می‌کنند، عملاً بر اصل حاکمیت ملی و استقلال اقتصادی کشورها دست‌اندازی کرده‌اند. به طور خاص، تحریم‌های ثانویه ایالات متحده به کشورهای دیگر فشار می‌آورند تا روابط اقتصادی و تجاری خود با ایران را کاهش دهند، در حالی که در زمینه حقوق بین‌الملل، هیچ کشوری نمی‌تواند در مسائل داخلی و اقتصادی دیگر کشورها دخالت کند.
افزون بر این، تحریم‌های ایالات متحده در عرصه‌های مختلف اقتصادی، از جمله صنعت نفت، دارو، تجهیزات پزشکی و تجارت بین‌المللی، به‌ویژه با توجه به اقدامات غیرقانونی در منع دسترسی ایران به سیستم مالی جهانی، نقض آشکار حقوق ملت‌ها به شمار می‌روند. این اقدامات در تضاد با منشور سازمان ملل و سایر توافقات بین‌المللی از جمله معاهدات تجاری و حقوق بشری قرار دارند. فشار اقتصادی شدید ناشی از این تحریم‌ها نه تنها موجب کاهش کیفیت زندگی مردم ایران، بلکه بر نقض حقوق اقتصادی و اجتماعی آنها تأثیرات جدی گذاشته است.

سیاست‌های ترامپ و تصمیم خروج از برجام؛ تحلیل ابعاد سیاسی و نظامی در زمینه هسته‌ای

تصمیم دونالد ترامپ به خروج از توافق هسته‌ای ایران (برجام) در سال ۲۰۱۸، با هدف مقابله با آنچه که وی «پوشش ناقص توافق در برابر تهدیدهای ایران» خواند، به یکی از تحولات مهم در سیاست خارجی ایالات متحده تبدیل شد. با این حال، تحلیل‌های ژئوپلیتیکی نشان می‌دهند که این تصمیم نه تنها نتوانست ایران را از پیشبرد برنامه هسته‌ای خود بازدارد، بلکه به تقویت مواضع ضدایرانی در منطقه و افزایش تنش‌ها در خاورمیانه منجر شد.
سیاست «فشار حداکثری» که جایگزین برجام شد، در عمل به‌جای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران، تنها شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران را دشوارتر کرده و باعث افزایش فاصله میان تهران و قدرت‌های جهانی شده است. این سیاست، که عمدتاً بر تحریم‌های اقتصادی متمرکز بود، نه تنها بی‌توجه به مفاد برجام و تعهدات پیشین ایالات متحده بود، بلکه به‌ویژه در عرصه دیپلماسی بین‌المللی اعتبار واشنگتن را نیز تحت‌الشعاع قرار داد. این روند نه تنها موجب تضعیف و بی‌اعتمادی به توافقات بین‌المللی شد، بلکه چالش‌های جدیدی را در منطقه ایجاد کرد که نتیجه آن افزایش رقابت‌های تسلیحاتی و حمایت‌های بین‌المللی از گروه‌های نیابتی ایران بود.

پیامدهای تحریم‌ها بر مردم ایران؛ بحران‌های اقتصادی و اجتماعی در اثر سیاست‌های واشنگتن

تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران به ‌ویژه در بخش‌های اقتصادی و اجتماعی، تأثیرات عمیقی بر زندگی مردم این کشور گذاشته است. یکی از بزرگ‌ترین پیامدهای تحریم‌ها، بحران اقتصادی و اجتماعی در ایران بوده است. صنایع کلیدی کشور مانند نفت، پتروشیمی، خودروسازی، و تجهیزات پزشکی به شدت آسیب دیده‌اند و مشکلات اقتصادی ناشی از کاهش تولید و افزایش بیکاری به بحران‌های اجتماعی منجر شده‌اند. همچنین، در بخش بهداشت و درمان، کمبود دارو و تجهیزات پزشکی به یک بحران بزرگ تبدیل شده است که به‌ویژه برای گروه‌های آسیب‌پذیر نظیر بیماران خاص، موجب شرایط بحرانی گردیده است.
این فشارها به‌ویژه با در نظر گرفتن بحران‌های ساختاری در داخل ایران که به دلیل مشکلات داخلی نظیر فساد، سوءمدیریت و تحریم‌های خارجی تشدید شده است، شرایط زندگی روزمره مردم ایران را به شدت تحت تأثیر قرار داده و فشارهای اقتصادی و اجتماعی روزافزونی بر این کشور وارد کرده است.

تبعات اتهامات ترامپ علیه ایران و تأثیرات آن بر روابط بین‌الملل

اتهامات مکرر ترامپ علیه ایران مبنی بر تلاش این کشور برای تولید سلاح هسته‌ای، در حالی که گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هیچ‌گونه شواهدی از این موضوع ارائه نکرده‌اند، می‌تواند بر روند دیپلماسی جهانی تأثیرات منفی بگذارد. این اتهامات که از سوی مقامات آمریکا مطرح شده‌اند، نه تنها بر روابط بین‌المللی ایران و کشورهای غربی آسیب وارد کرده، بلکه باعث بی‌اعتمادی عمومی و تضعیف اعتبار نهادهای بین‌المللی نظیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گردیده‌اند.
این اتهامات، در شرایطی که ایران همواره اعلام کرده است که برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً صلح‌آمیز است، می‌تواند به تشدید تنش‌ها در خاورمیانه و تهدید به وقوع درگیری‌های جدید منجر شود. همچنین، این اتهامات به‌ویژه در تقابل با مواضع سیاسی و اقتصادی کشورهایی چون چین و روسیه که به دنبال تقویت روابط اقتصادی و امنیتی با ایران هستند، پیچیدگی‌های جدیدی در سطح روابط بین‌الملل ایجاد کرده‌اند.

پیشنهادات راهبردی برای ایالات متحده و جامعه بین‌المللی

در راستای کاهش تنش‌ها و ایجاد فضای دیپلماتیک، ایالات متحده می‌بایست به‌جای ادامه سیاست‌های تحریمی و جنگ اقتصادی، به دیپلماسی فعال و همکاری‌های بین‌المللی در راستای حل بحران هسته‌ای ایران تمایل نشان دهد. این اقدام می‌تواند با اعتمادسازی و تقویت نظارت‌های بین‌المللی، به حل و فصل مسالمت‌آمیز و پایدار مسائل هسته‌ای ایران منجر شود. از سوی دیگر، جامعه جهانی باید به‌جای تداوم تحریم‌ها، از گفتمان‌های صلح‌آمیز و مشارکتی در جهت حفظ امنیت جهانی و منطقه‌ای حمایت کند.

چالش‌های ژئوپلیتیکی و امنیتی و ضرورت تغییر رویکرد ایالات متحده

سیاست‌های ایالات متحده در قبال ایران، به‌ویژه در دوران ترامپ، به‌طور عمیق‌تر و پیچیده‌تر به بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و ژئوپلیتیکی در منطقه خاورمیانه دامن زده‌اند. این سیاست‌ها نه تنها موجب آسیب به منافع اقتصادی و سیاسی ایران شده بلکه به بی‌ثباتی در منطقه و افزایش خطرات درگیری‌های نظامی و تسلیحاتی منجر شده‌اند. برای دست‌یابی به یک راه‌حل پایدار، نیاز است که ایالات متحده و جامعه جهانی رویکرد خود را تغییر داده و به‌جای ادامه تحریم‌های یک‌جانبه، به گفتگوی دیپلماتیک و توافقات حقوقی بین‌المللی احترام بگذارند.