رشد قیمت دلار و تورم

رشد قیمت دلار در هفته های اخیر سبب آشفتگی بازار و حتی افکار عمومی جامعه شده است. عده ای حتی معتقدند که نرخ دلار ممکن است به 100 هزار تومان برای هر دلار آمریکا نیز برسد.

واقعیت این است که در ایران دلار تبدیل به یک کالای سرمایه ای شده و بسیاری از مردم دلار را با هدف حفظ ارزش سرمایه خود و نه برای استفاده مستقیم (نظیر سفر به خارج یا خرید کالا از خارج ) تهیه می کنند؛ اما آیا ارزهای خارجی به ویژه دلار می توانند تا بی نهایت گران شوند؟ پاسخ منفی است. دلار تحت تأثیر نرخ نقدینگی و به تبع آن نرخ تورم افزایش می یابد، به این معنی که اگر نرخ رشد نقدینگی / تورم زیر 10 درصد در سال باشد؛ قیمت دلار نیز سالانه در محدوده 8 تا 12 درصد افزایش می یابد؛ اما اگر کشوری با رشد نقدینگی / تورمی در سطح 40 تا 50 درصد در سال مواجه باشد، طبیعتاً نمی تواند انتظار ثبات نرخ ارز را داشته باشد. حتی اگر دولت ها با کاهش تنش های سیاسی و بین المللی تا مدت ها قیمت ارز را ثابت نگاه دارند، در نهایت حتی ظرف دو ماه قیمت ارز با رشدهای 100 تا 150 درصدی عقب ماندگی خود را جبران می کند. به عبارتی نرخ ارز مانند یک فنر می ماند که اگر آن را مدتی نگاه دارید، با فشار بیش تری آماده رها شدن خواهد بود.

به طور مثال، بین سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰، قیمت دلار را برای یک دهه بر روی 900 تا هزار تومان ثابت نگاه داشته شد؛ اما از اواخر سال ۱۳۹۰ با عیان شدن مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم و بی برنامگی دولت احمدی نژاد، ناگهان با دو شوک پیاپی قیمت دلار به بیش از ۳ هزار تومان رسید. یا در سال ۱۳۹۷ پس از 6 سال ثبات قیمت ارز، ظرف 5 ماه دلار از 5 هزار تومان به 12 هزار تومان رسید.

اگر دولت ها به دنبال بازار ارز  با ثبات هستند، تنها راه در کاهش نقدینگی و تورم است. نمی توان به مردم سالانه 30 درصد سود بانکی بدون زحمت داد و انتظار داشت بهای دلار ثابت بماند. البته این همه ماجرا نیست، کاهش درآمدهای دولت در کنار افزایش هزینه ها، تلاش های بی ثبات کننده دشمنان خارجی ایران، کاهش صادرات نفت و فرآورده های نفتی و سفته بازی های بازار گردانان همگی در افزایش قیمت ارز مؤثرند؛ اما این موارد هم چنان متغیرهای وابسته به نقدینگی / تورم هستند.

خوشبختانه پس از تجربه سال ۱۳۹۷ که قیمت دلار از ۵/۹۰۰ تومان در فروردین به 13/400 تومان در اسفند رسید، رؤسای بانک های مرکزی سعی کردند سیاست شکست خورده “ثابت نگاه داشتن نرخ ارز” را (در شرایط تورمی) کنار بگذارند و همپای رشد تورم نرخ ارز را نیز افزایش دهند. آن ها پی بردند که نمی توان با زور و تزریق بی مهابای ارز، قیمت ها را ثابت نگاه داشت. اگر چه در سال 1401 چنین تلاشی را رئیس کل فعلی بانک مرکزی کرد و موجب از دست رفتن میلیاردها دلار از ذخایر بانک مرکزی به خریداران موبایل، خودرو، مسافران خارجی، مردم عادی و… شد.

آخرین دور افزایش قیمت ارزها به اواخر سال ۱۳۹۶ باز می گردد. هنگامی که دلار آمریکا از حدود 4/500 تومان در بهمن  به 4/750 تومان در اسفند ماه رسید. این درحالی بود که همه می دانستند سالی سخت در انتظار اقتصاد ایران است.

سال 1397 را دلار بسیار پر قدرت شروع کرد. ابتدا به 5/900 تومان در فروردین ،6/100 تومان در انتهای اردیبهشت و بالای 7 هزار تومان در خرداد رسید و آن گاه به سرعت در تابستان مرز 10 هزار تومان را رد کرد. در پاییز، این عدد حتی کانال 14 هزار تومان را نیز تجربه کرد؛ اما بعد با جایگزینی عبدالناصر همتی به جای ولی اله سیف در بانک مرکزی، به مرور بازار به ثبات نسبی رسید.

قیمت ها تا میانه  سال ۱۳۹۸ تقریباً ثابت بود تا آن که در دی ماه 1398 مجددا بازار سر ناسازگاری گذاشت و قیمت دلار از مرز 15 هزار تومان گذشت و یورو به 25 هزار تومان رسید. اسفند ماه دلار رقم 17 هزار تومان را رد کرد و سال 1399 با آشکار شدن آثار تحریم های ترامپ قیمت دلار لجام گسیخت و از 18 هزار تومان اردیبهشت به 28 هزار تومان در شهریور و 29 هزار تومان در مهر رسید. مجدداً بازار با یک ثبات نسبی رو به رو شد و تا پایان دولت روحانی دلار در بازار بین 24 تا 25 هزار تومان در نوسان بود. همتی موفق شد حتی ذخایر خوبی برای دولت مرحوم رییسی بجای بگذارد.

علی صالح آبادی رئیس جدید بانک مرکزی در ابتدا موفق شد تا پایان سال 1400 بازار را با ثبات نسبی حفظ کند؛ اما سال 1401 قیمت دلار وارد کانال 30 هزار تومان شده و دیگر این کانال را هرگز رها نکرد.

دلار در نیمه سال به 33 هزار تومان و سپس در دی ماه به 48 هزار تومان رسید.

با تصویب هیأت وزیران، دولت سیزدهم، صالح آبادی جای خود را به محمد رضا فرزین داد. فرزین در ماه بهمن پس از آن که دلار وارد کانال 50 هزار تومان شد، موفق شد با عرضه زیاد ارز به بازارها برای 20 ماه بازار را کنترل کند اما.…

قیمت دلار در ایران اگر چه چند بار با فشار خریداران به گذر از کانال 50 هزار تومان تمایل نشان داد؛ اما به دلیل افزایش درآمدهای نفتی و غیر نفتی کشور، فرزین موفق به کنترل آن شد.

اردیبهشت 1403 با فوت مرحوم رئیسی  و خوشبینی نسبت به عملکرد دکتر پزشکیان و افزایش روابط خارجی، قیمت دلار برای مدتی ثابت ماند؛ اما از نیمه دوم سال پر مصرف ترین ارز جهان بنای ناسازگاری گذاشت و از 60 هزار تومان در شهریور به 77 هزار تومان در آذر رسید.

موفقیت ترامپ در انتخابات 2024 آمریکا شرایط را بدتر کرد و دلار در دی ماه به 81 هزار تومان رسید و پس از منتفی شدن مذاکرات با آمریکا در بهمن ماه، این رقم از 92 هزار هم تومان گذشت.

گویا تاریخ تکرار شد و همان مسیر ۱۳۹۷–۱۳۹۶ در سال 1403– 1404 در حال تکرار شدن است. البته این بار صدمات وارده به اقتصاد ما کم تر خواهد بود؛ چرا که خوشبختانه یا بدبختانه قیمت ارز چند سال ثابت نمانده و عملاً بازارها به دلیل نبود پول، توانی برای راندن دلار به بالای 100 هزار تومان ندارند، البته حداقل تا مدتی.

پرسش اساسی این است که آیا شاهد کاهش شدید قیمت دلار خواهیم بود؟ پاسخ این است که خیر. رشد نقدینگی، تورم، کمبود ارز، لزوم توسعه صادرات غیر نفتی و لزوم جلوگیری از سقوط بازار بورس، همگی اقتضا می کند که دلار کاهش شدیدی را تجربه نکند.

پرسش دوم این است که آیا در سال 1404 با ثبات بازار ارز مواجه خواهیم بود؟ پاسخ این است که بستگی به روند بررسی پرونده هسته ای ایران توسط دشمنان ما و یا هم پیمانان و نهادهای بین المللی دارد و هم چنین رشد نقدینگی و یا رشد تورم.

به امید روزی که با تورمی تک رقمی ترجیحا زیر 5 درصد بتوانیم بازار ارز را کاملا کنترل کنیم.