بحران بازار خودرو؛ وقتی فقدان رقابت همه را بازنده می‌کند
بازار خودرو یکی از پرچالش‌ترین عرصه‌های اقتصادی کشور به شمار می‌آید که طی سال‌های گذشته به‌طور مداوم با مشکلات متعددی روبه‌رو بوده است؛ از کیفیت پایین محصولات گرفته تا عدم تناسب قیمت با ارزش واقعی خودروها. این وضعیت نابسامان نه‌تنها مصرف‌کنندگان، بلکه تولیدکنندگان داخلی را نیز در معرض زیان قرار داده است. سال‌هاست که بازار خودرو بیشتر شبیه یک زمین بازی انحصاری شده که قوانین رقابت را زیر پا گذاشته و نتیجه آن تنها عقب‌افتادگی و نارضایتی از محصولات داخلی بوده است.
زهرا برمکی
روزنامه نگار
بازار خودرو یکی از پرچالش‌ترین عرصه‌های اقتصادی کشور به شمار می‌آید که طی سال‌های گذشته به‌طور مداوم با مشکلات متعددی روبه‌رو بوده است؛ از کیفیت پایین محصولات گرفته تا عدم تناسب قیمت با ارزش واقعی خودروها. این وضعیت نابسامان نه‌تنها مصرف‌کنندگان، بلکه تولیدکنندگان داخلی را نیز در معرض زیان قرار داده است. سال‌هاست که بازار خودرو بیشتر شبیه یک زمین بازی انحصاری شده که قوانین رقابت را زیر پا گذاشته و نتیجه آن تنها عقب‌افتادگی و نارضایتی از محصولات داخلی بوده است.
*انحصار در بازار خودرو؛ اصلی‌ترین مانع کیفیت و قیمت‌گذاری منصفانه
موضوع کیفیت و قیمت خودرو همواره به‌عنوان دو نقطه‌ضعف کلیدی صنعت خودرو ایران مطرح شده‌اند. خودروهایی که از امکانات و استانداردهای لازم برخوردار نیستند، با قیمت‌هایی به مراتب بالاتر از ارزش واقعی‌شان به بازار عرضه می‌شوند. این در حالی است که مصرف‌کنندگان، به دلیل ضعف رقابت در بازار، قدرت انتخاب چندانی ندارند و ناچار به پذیرش شرایط موجود هستند. در چنین شرایطی، کسری کیفیت و قیمت‌های نجومی به بحران‌هایی مانند کاهش قدرت خرید، پایین آمدن سطح رضایت مشتریان و در نهایت عدم توان رقابتی خودروسازان داخلی در سطح جهانی منجر شده است.
یکی از ابعاد این بحران، بسترهای انحصاری حاکم بر بازار خودرو است. عدم ورود خودروهای خارجی در اندازه مناسب و با قیمت‌های قابل رقابت، یکی از دلایل اصلی رکود کیفیت در داخل محسوب می‌شود. هنگامی که خودروسازان احساس کنند مجبور به رقابت نیستند، ارتقاء کیفیت و متوازن کردن قیمت‌ها نیز به اصلی فرعی و کم‌اهمیت تبدیل خواهد شد. این بستر انحصاری نه‌تنها باعث کاهش انگیزه خودروسازان داخلی برای بهبود استانداردها شده بلکه به رشد مشکلات ساختاری در صنعت خودرو دامن زده است.
*واردات هدفمند؛ تنها راه زنده‌کردن رقابت در صنعت خودرو
اما آیا واردات خودرو می‌تواند درمانی برای این بحران باشد؟ پاسخ به این سؤال چندوجهی است. از یک سو، واردات خودروهای باکیفیت و استانداردهای جهانی می‌تواند به نوعی بازار داخلی را تحت فشار قرار دهد تا خودروسازان داخلی کیفیت محصولات خود را ارتقا بخشند و قیمت‌ها را به سطح منطقی نزدیک کنند. رقابت، به‌ویژه رقابت براساس کیفیت و قیمت، اهمیتی حیاتی برای بقای یک صنعت دارد. اما از سوی دیگر، واردات بدون برنامه‌ریزی ممکن است مشکلات دیگری مانند خروج ارز از کشور و وابستگی اقتصادی ایجاد کند. بنابراین، راهکار مناسب، واردات هدفمند و مشارکتی است که نه‌تنها زمینه رقابتی شدن بازار داخلی را فراهم می‌کند، بلکه به انتقال دانش فنی و فناوری‌های روز دنیا به صنعت خودرو ایران نیز کمک خواهد کرد.
در این میان، یکی از نقاط عطف این بحران به موضوع استاندارد بازمی‌گردد. استانداردهای خودرویی که باید به‌عنوان اصلی‌ترین معیار کیفیت مورد توجه قرار گیرد، سال‌هاست که از برنامه‌ریزی‌های جدی خارج شده یا حداقل به‌درستی اجرا نشده است. استانداردهای ۸۵گانه که در تمام کشورهای پیشرفته به‌عنوان یک خط قرمز در صنعت خودرو محسوب می‌شوند، همچنان در نظام تولید داخلی یا به‌صورت ناقص اجرا می‌شوند و یا به‌کلی نادیده گرفته شده‌اند. این در حالی است که اعمال دقیق این استانداردها نه‌تنها به بهبود کیفیت خودروها کمک می‌کند، بلکه به افزایش رضایت مشتریان و ارتقای جایگاه صنعت خودرو در سطح بین‌المللی نیز منجر خواهد شد.
*مشارکت با برندهای بزرگ جهانی؛ مسیری برای انتقال دانش فنی و رفع بحران
در کنار الزامات استاندارد، راهکاری که می‌تواند به تحول جدی در این عرصه منجر شود، مشارکت خودروسازان داخلی با برندهای معتبر خارجی است. شرط انتقال دانش فنی و فناوری‌های پیشرفته در چنین همکاری‌هایی باید به‌صورت جدی مورد توجه قرار گیرد. چرا که صنعت خودرو ایران برای خروج از رکود نمی‌تواند تنها به توان داخلی خود تکیه کند و نیازمند بهره‌گیری از تجربیات جهانی است. این مشارکت‌ها علاوه بر افزایش کیفیت و کاهش مشکلات تولید، می‌تواند جایگاه خودروسازان ایرانی را در زنجیره تأمین جهانی تقویت کند؛ امری که در نهایت به رشد صادرات و درآمدزایی ارزی برای کشور منجر خواهد شد.
از سوی دیگر، تعامل نزدیک‌تر خودروسازان با مراکز علمی و عناصر نخبه کشور از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند تأثیر بسیار مثبتی در صنعت خودرو داشته باشد. این تعامل باید فراتر از ارتباطات سطحی بوده و منجر به ایجاد همکاری‌های بلندمدت شود. ظرفیت‌های بالقوه مرکزهای علمی و دانشگاهی کشور در زمینه طراحی، کاهش مصرف سوخت، استفاده از فناوری‌های نوین و تولید قطعات استاندارد، فرصتی طلایی برای بهبود ساختار تولید خودرو در کشور است. استفاده از این ظرفیت‌ها نه‌تنها در کیفیت محصولات مؤثر خواهد بود، بلکه به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید نیز کمک می‌کند.
با تمام این تفاسیر، رفع مشکلات صنعت خودرو مستلزم نگاه جامع و سیاست‌گذاری دقیق است. راهکارهای تک‌بعدی یا سیاست‌های حمایتی بی‌هدف که تنها به توزیع رانت منجر می‌شوند، نمی‌توانند تحول واقعی در این حوزه ایجاد کنند. سیاست‌گذاری باید به گونه‌ای باشد که علاوه بر مهار تورم و مدیریت قیمت، به ایجاد ثبات اقتصادی و رقابت سالم در بازار منجر شود. بدون وجود محیطی باثبات و فضای اقتصادی شفاف، هرگونه برنامه‌ریزی برای رشد و توسعه صنعت خودرو محکوم به شکست خواهد بود.
بازار خودرو در سال‌های اخیر به وضوح نشان داده که دچار مشکلات اساسی و ساختاری است. اگر سیاست‌گذاری‌ها بر مدار اصلاحات ساختاری و ارتقای کیفی نباشد، اوضاع فعلی نه‌تنها بهبود نخواهد یافت بلکه بحرانی‌تر نیز خواهد شد. آینده صنعت خودرو ایران بدون ایجاد رقابت، ارتقای استانداردها و استفاده از ظرفیت‌های داخلی و خارجی ممکن است به سمت نقطه‌ای برود که دیگر امکان جبران وجود نخواهد داشت. اکنون زمان آن رسیده که با اتخاذ تصمیمات جدی و اثرگذار، تحولی پایدار در این صنعت رقم زده شود تا بتوان از بن‌بست‌های کنونی خارج شد و امید را به این بخش از اقتصاد کشور بازگرداند.
*همکاری با نخبگان و دانشگاه‌ها؛ پلی به سوی بهبود کیفیت و افزایش بهره‌وری
در همین خصوص روح‌الله عباسپور، نماینده بوئین‌زهرا و آوج و عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با نوآوران گفت: برای جلوگیری از تشدید مشکلات بازار خودرو، باید به دو مؤلفه اساسی، یعنی قیمت و کیفیت محصول، توجه ویژه کرد.
عباسپور با اشاره به تلاش‌های مجلس یازدهم برای عملیاتی کردن واردات خودرو، بیان کرد: این اقدام می‌تواند خودروسازان داخلی را به سمت بهبود کیفیت و کاهش قیمت تمام‌شده سوق دهد. به گفته او، واردات خودرو می‌تواند فضای رقابتی لازم را در این بازار ایجاد کند و خودروسازان داخلی را مجبور به ارتقای استانداردها کرده و از افزایش مشکلات موجود جلوگیری کند.
وی تأکید کرد: ایجاد رقابت در بازار خودرو زمینه‌ساز بهبود پایداری کیفیت و کنترل قیمت خواهد بود. عباسپور همچنین خاطرنشان کرد که اگر خودروسازان به دنبال جلب رضایت مردم و افزایش کیفیت هستند، ضروری است چندین مؤلفه حیاتی را در دستور کار قرار دهند. به باور او، یکی از این مؤلفه‌ها، مشارکت با خودروسازان بزرگ خارجی با شرط انتقال دانش فنی است که می‌تواند تحولی بزرگ در صنعت خودرو کشور ایجاد کند.
*استانداردهای خودرویی؛ خط قرمز فراموش‌شده تولید داخلی
عباسپور همچنین بر لزوم اعمال استانداردهای ۸۵ گانه خودرویی تأکید کرد و آن را عاملی کلیدی در ارتقای کیفیت محصولات داخلی دانست. به گفته عباسپور، استانداردسازی در این سطح نه‌تنها کیفیت خودروهای داخلی را تضمین می‌کند، بلکه زمینه کاهش مشکلات مرتبط با بازار و مصرف‌کنندگان خودرو را نیز فراهم می‌کند.
عباسپور در بخش دیگری از اظهاراتش بر اهمیت ارتباط و همکاری خودروسازان با مراکز علمی، دانشگاه‌ها و نخبگان حوزه صنعت خودرو تأکید کرد. او این ارتباط را به‌عنوان راهکاری برای استفاده از دانش و تخصص نخبگان در حل مشکلاتی مانند مصرف سوخت و بهبود شاخص‌های کیفی خودرو مطرح کرد و بهره‌گیری از چنین ظرفیت‌هایی را گامی مؤثر برای توسعه پایدار در صنعت خودرو دانست.