بحران تولید در ایران؛ چرا سرمایه‌گذاران از تولید فراری‌اند؟

زهرا برمکی
روزنامه نگار

در هر جامعه‌ای، تولید، موتور محرکه اصلی اقتصاد و سنگ بنای توسعه به شمار می‌رود. رشد اقتصادی پایدار، افزایش اشتغال و بهبود رفاه اجتماعی، همه در گرو رونق بخش‌های تولید و خدمات است. بدون شک، تولید به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل پیشرفت اقتصادی، نقشی بی‌بدیل در تقویت پایه‌های اقتصاد ملی دارد و توجه به آن می‌تواند مشکلات عدیده‌ای همچون بیکاری، رکود و کمبود منابع را کاهش دهد. از این رو، سیاست‌گذاری هدفمند برای حمایت از تولید و ایجاد بستری مناسب برای فعالیت تولیدکنندگان، نه تنها ضرورتی اجتناب‌ناپذیر، بلکه یک استراتژی حیاتی برای هر کشور در مسیر توسعه است.
اقتصاد ایران، همانند بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه، برای حرکت به سمت رشد و شکوفایی، نیازمند توجه ویژه به تولید داخلی است. با این حال، شواهد نشان می‌دهد که به‌رغم اهمیت غیرقابل‌انکار تولید در ارتقای شاخص‌های توسعه، شرایط موجود در کشور چندان مساعد نیست. تولیدکنندگان داخلی با مشکلات متعددی در مسیر فعالیت خود روبه‌رو هستند که مانعی بزرگ در برابر بهره‌وری، نوآوری و گسترش ظرفیت‌های تولید به شمار می‌رود. این مشکلات، نه تنها انگیزه ورود سرمایه‌گذاران جدید به حوزه تولید را کاهش می‌دهد، بلکه استمرار فعالیت تولیدکنندگان فعلی را نیز با چالش‌های جدی همراه می‌کند.

*آیا بازارهای موازی تیر خلاص را به تولید داخلی زده‌اند؟

یکی از مهم‌ترین چالش‌های حوزه تولید، رقابت نابرابر با بازارهای موازی مانند ارز، طلا و سکه است. این بازارها، به‌دلیل سودآوری سریع‌تر و کمتر بودن ریسک‌های اداری و عملیاتی، توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران را به خود جلب کرده‌اند. از سوی دیگر، فعالیت در بخش تولید اغلب با موانع متعددی نظیر هزینه‌های بالای تولید، پیچیدگی‌های اداری و تأخیر در دسترسی به تسهیلات بانکی همراه است که انگیزه سرمایه‌گذاری در این حوزه را کاهش می‌دهد. بدین ترتیب، یک چرخه معیوب به وجود آمده است که نتیجه آن، کاهش تمایل جامعه به سرمایه‌گذاری در تولید، کاهش اشتغال و در نهایت رکود بیشتر در اقتصاد خواهد بود.

*دستورالعمل نجات اقتصاد ایران: تولید است، نه سرمایه گذاری در طلا و ارز
علاوه بر این، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های اقتصادی نیز فشار مضاعفی را بر بخش تولید وارد کرده است. در چنین شرایطی، یکی از راهکارهای مؤثر برای مقابله با اثرات منفی تحریم‌ها، خنثی‌سازی آن‌ها از طریق حمایت جدی از تولید داخلی است. این تحریم‌ها اغلب در حوزه‌هایی مانند تأمین مواد اولیه، نقل‌وانتقال مالی و دسترسی به بازارهای بین‌المللی مشکلاتی ایجاد می‌کنند که در صورت نبود سیاست‌گذاری صحیح، می‌تواند آسیب‌های جدی به تولید وارد کند. کاهش وابستگی به واردات، افزایش صادرات غیرنفتی و رونق‌بخشیدن به تولید می‌تواند کلیدی برای برون‌رفت از این وضعیت باشد.
از سوی دیگر، سیاست‌های اقتصادی کشور نیز نقش مهمی در ترغیب یا تضعیف تولیدکنندگان دارد. تصمیمات اقتصادی نهادهایی نظیر بانک مرکزی و وزارت اقتصاد می‌تواند تأثیرات عمیقی بر فضای تولید داشته باشد. به‌طور مثال، دسترسی به تسهیلات بانکی یکی از مهم‌ترین ابزارهای حمایتی برای تولیدکنندگان است. با این حال، در حال حاضر بسیاری از تولیدکنندگان برای دریافت تسهیلات موردنیاز خود با مشکلاتی نظیر صف‌های طولانی، زمان‌بر بودن فرآیند دریافت و عدم تناسب تسهیلات با نیازهای جاری کسب‌وکار مواجه هستند. این شرایط، امکان برنامه‌ریزی برای تولید و گسترش آن را دشوار می‌کند و نوعی نااطمینانی در فضای اقتصادی به وجود می‌آورد.
همچنین، سیاست‌های مالیاتی و گمرکی نیز می‌تواند عامل مهمی در تقویت یا تضعیف بنگاه‌های تولیدی باشد. در صورتی که مالیات، بیمه و تعرفه‌های گمرکی با سیاست‌های تشویقی همراه شوند، می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی در بهبود شرایط تولید و افزایش رقابت‌پذیری تولیدکنندگان داخلی داشته باشند. از سوی دیگر، فشارهای مالیاتی و سخت‌گیری‌های اداری نه تنها مانعی بر سر راه رشد تولید است، بلکه موجب کاهش تمایل افراد به فعالیت در این بخش نیز خواهد شد.

*چرا سیاست‌های حمایتی کمرنگ هستند؟

علاوه بر سیاست‌های کلان اقتصادی، حمایت‌های معنوی و فرهنگی از تولیدکنندگان نیز اهمیت قابل‌توجهی دارد. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، تولیدکنندگان و کارآفرینان به‌عنوان افراد ارزشمند و تأثیرگذار در پیشرفت اقتصادی جامعه شناخته می‌شوند. اما در برخی جوامع از جمله ایران، این جایگاه هنوز به‌اندازه کافی درک نشده است. کارآفرینان و تولیدکنندگان کسانی هستند که علی‌رغم تمامی مشکلات، به سرمایه‌گذاری در تولید می‌پردازند، اشتغال ایجاد می‌کنند و نقش کلیدی در رشد اقتصادی ایفا می‌کنند. این افراد شایسته تقدیر و احترام بیشتری از سوی جامعه و مسئولان هستند، چراکه فعالیت‌های آنان در نهایت رفاه و پیشرفت عمومی را به دنبال خواهد داشت.

*تولید درگیر کمبود زیرساخت هاست

مشکلات تولید داخلی تنها به موارد ذکرشده محدود نمی‌شود و عوامل دیگری نظیر نبود زیرساخت‌هایی همچون فناوری مدرن، نبود مراکز تخصصی تحقیق و توسعه، و عدم وجود برنامه‌ریزی بلندمدت نیز از دیگر موانع موجود است. با این حال، تمام این چالش‌ها با ایجاد تغییراتی در سیاست‌گذاری و مدیریت منابع قابل‌رفع است. برای عبور از این شرایط، نخستین گام برنامه‌ریزی جامع برای تقویت عوامل تولید و ارائه تسهیلات و مشوق‌های موثر است.
رونق تولید نیازمند بستری مناسب برای فعالیت، اعمال سیاست‌های تشویقی و کاهش موانع اجرایی و اداری است. در صورتی که تولیدکنندگان از چنین حمایتی برخوردار شوند، می‌توان انتظار داشت که ظرفیت‌های اقتصادی به حداکثر برسد، اشتغال افزایش یابد، و کشور در مسیر رشد پایدار حرکت کند. بنابراین، ضروری است که سیاست‌گذاران با درک اهمیت تولید، آن را اولویتی اساسی در تصمیم‌گیری‌های خود قرار داده و برای حل مشکلات تولیدکنندگان برنامه‌های جامع و اثربخشی را به اجرا درآورند.
رشد اقتصادی، بهبود شرایط زندگی مردم و ارتقای جایگاه کشور در رقابت جهانی، همه به تولید وابسته است. از این رو، هرگونه سرمایه‌گذاری در این بخش، نه‌تنها یک ضرورت اقتصادی، بلکه گامی به سوی ساختن آینده‌ای روشن‌تر برای نسل‌های آتی است.

*تحریم‌ها و تولید؛ یک بازی دو طرفه با بازنده نهایی اقتصاد ملی

در همین خصوص سعید اشتیاقی، کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با نوآوران با تأکید بر لزوم توجه سیاست‌های دولت و بانک مرکزی به حمایت از تولید و تولیدکنندگان، بر این باور است که رشد اقتصادی تنها از مسیر رونق بخش‌های تولید و خدمات امکان‌پذیر است. او معتقد است تا زمانی که تولیدکنندگان مورد حمایت قرار نگیرند و ظرفیت‌های تولیدی افزایش نیابد، رشد اقتصادی نیز تحقق پیدا نخواهد کرد. به گفته او، هرگونه حمایتی از واحدهای تولیدی به افزایش تولید، ایجاد اشتغال و در نهایت عملیاتی شدن رشد اقتصادی منجر خواهد شد.
وی با اشاره به فضای فعلی اقتصاد در کشور، تصریح کرد: شرایط موجود باعث شده افراد تمایل چندانی به ورود به حوزه تولید نداشته باشند. او این مسئله را نتیجه وجود رقابت‌های پرچالش در بخش تولید و جذابیت بیشتر بازارهای موازی همچون ارز، طلا و سکه دانست؛ بازارهایی که به دلیل بازدهی کوتاه‌مدت خود، جایگزین جذاب‌تری برای سرمایه‌گذاران هستند. اشتیاقی تأکید کرد: این وضعیت، مسیر تحقق رشد اقتصادی را دشوار و کم‌تحرک کرده و افزود تنها از طریق خنثی‌سازی اثرات تحریمی می‌توان به رشد تولید و خروج از شرایط فعلی دست یافت.
اشتیاقی همچنین بر اهمیت نقش سیاست‌های تشویقی از سوی نهادهای اقتصادی مانند وزارت اقتصاد و بانک مرکزی در رشد تولید تأکید کرد و گفت: این رویکرد حمایتی در شرایط فعلی کمرنگ است. او با انتقاد از وضعیت موجود، به مسئله صف طولانی تخصیص ارز برای بازرگانان و تولیدکنندگان اشاره کرد و با بیان اینکه برای بازرگانان این صف ۹۰ روز و برای تولیدکنندگان ۸۰ روز طول می‌کشد، اعلام کرد که چنین شرایطی نشان‌دهنده عدم توجه عملیاتی به حمایت از تولیدکنندگان است.
این کارشناس اقتصادی به ضرورت اعمال سیاست‌های تشویقی و رفع دغدغه‌های تولیدکنندگان تأکید کرد. او گفت: با ارائه تسهیلات و مشوق‌های مالی و اقتصادی می‌توان مردم را به فعالیت در حوزه تولید ترغیب و سرمایه‌گذاران را برای ورود به این عرصه تشویق کرد.

*تولیدکنندگان؛ قربانی سیاست‌های ناقص بیمه، مالیات و گمرک

اشتیاقی، همچنین بر لزوم ارائه تسهیلات در بخش‌هایی نظیر بیمه، مالیات و گمرک به تولیدکنندگان اشاره کرد و متذکر شد: در بسیاری از جوامع پیشرفته، تولیدکنندگان و کارآفرینان به‌عنوان ارکان اصلی اقتصاد مورد تقدیر و احترام قرار می‌گیرند. با این حال، در کشور ما این نگاه کمتر وجود دارد. او در پایان گفت: کارآفرینان و تولیدکنندگان، افرادی هستند که اشتغال ایجاد می‌کنند، مالیات پرداخت می‌کنند و در نهایت به رشد اقتصادی کشور شتاب می‌دهند؛ بنابراین باید مسیر را برای آنان هموار کرد و سیاست‌های حمایتی مؤثری برای حمایت از آن‌ها طراحی و اجرا کرد.