کنترل خشم و جامعه ای امن تر؛ چگونه تاب آوری اجتماعی را تقویت کنیم؟
بدون شک عدم مدیریت صحیح خشم می تواند مشکلات بسیار زیادی در جامعه به دنبال داشته باشد. برای نمونه می توان به وقوع قتل هایی که طی سال های اخیر در جامعه و بعضاً در بطن خانواده ها رخ داده است، اشاره کرد که درنتیجه نبود کنترل صحیح احساساتی همچون خشم و همچنین پایین بودن تاب آوری افراد رخ داده است.
آرزو قادری
روزنامه نگار
بر کسی پوشیده نیست که مدیریت خشم در جامعه و افزایش تاب‌آوری اجتماعی دو روی یک سکه هستند.
به طور طبیعی، سطحی از خشونت در همه افراد وجود دارد و یکی از هیجانات همه انسان ها، خشم است، اما نحوه مدیریت این هیجان مهم است.
بدون شک عدم مدیریت صحیح خشم می تواند مشکلات بسیار زیادی در جامعه به دنبال داشته باشد. برای نمونه می توان به وقوع قتل هایی که طی سال های اخیر در جامعه و بعضاً در بطن خانواده ها رخ داده است، اشاره کرد که درنتیجه نبود کنترل صحیح احساساتی همچون خشم و همچنین پایین بودن تاب آوری افراد رخ داده است.
قطعاً پیش و بیش از این که مسائل این چنینی در جامعه به عنوان جرم مورد بررسی قرار گیرند، باید با رویکرد روان‌شناختی به آن پرداخته شود.
ضرورت مدیریت احساساتی همچون خشم به ویژه در شرایط کنونی که در جامعه با مشکلات بسیاری مواجه هستیم، از اهمیت بالایی برخوردار است.
بر همین اساس تاکید می شود روان شناسان اجتماعی و جامعه شناسان در راستای تقویت تاب آوری افراد جامعه تلاش هایی داشته باشند و با ارائه راهکارهای عملی مبتنی بر اصول روان شناسی برای مدیریت خشم در سطح فردی و اجتماعی، شاهد کنترل هیجانات، دستیابی به آرامش فردی و افزایش تاب‌آوری اجتماعی و در نهایت جامعه ای امن و آرام باشیم.
* ضرورت مدیریت خشم و افزایش تاب‌آوری اجتماعی
مشکلات اجتماعی و اقتصادی قابل توجهی طی سال های اخیر، جامعه ایران را تحت تاثیر خود قرار داده است.
این چالش ها متاسفانه موجب شده مردم در شرایط بغرنجی قرار بگیرند و ناکامی های موجود، زمینه ساز استرس و اضطراب و درنهایت بروز خشم در سطحی وسیع گردند.
فشارهای اقتصادی، دسترسی آسان به اطلاعات منفی و خشونت‌آمیز از طریق رسانه‌ها و کاهش ارتباطات سالم بین فردی، همگی می‌توانند در تشدید این وضعیت نقش داشته باشند. خشم، اگرچه یک واکنش طبیعی به تهدید و ناکامی است، اما بروز مکرر و شدید آن می‌تواند روابط بین فردی را تخریب، سلامت روان را به خطر انداخته و امنیت اجتماعی را تهدید کند. از سوی دیگر، تاب‌آوری اجتماعی، به عنوان توانایی یک جامعه در مواجهه با بحران‌ها و تنش‌ها و بازگشت به وضعیت تعادل، نقش حیاتی در حفظ سلامت و پایداری جوامع ایفا می‌کند.
تأمل پیرامون این نکته ضروری است که مدیریت خشم در سطح فردی و جمعی، یکی از مؤلفه‌های اساسی در تقویت تاب‌آوری اجتماعی به شمار می‌رود.
*علل افزایش خشونت از منظر روان‌شناسی
در همین خصوص به گفت و گو با دکتر بهروز دولتشاهی، عضو هیأت علمی دانشگاه و عضو انجمن روان شناسی ایران پرداختیم.
* به نظر شما چه عواملی زمینه ساز بروز خشونت در جامعه هستند؟
برای پاسخ به این سؤال باید ابتدا اشاره ای به مشکلات موجود در جامعه داشته باشیم. طبیعتاً امر مهمی همچون مدیریت خشم و افزایش تاب‌آوری اجتماعی، ارتباط مستقیمی با شرایط اجتماعی دارد.
فشارهای اقتصادی و اجتماعی ناشی از رشد آمار بیکاری، گسترش فقر و رشد تورم طی سال های اخیر موجب شده تا شاهد ایجاد احساس ناامیدی و خشم و بی‌عدالتی در افراد باشیم و همین امر احتمال بروز رفتارهای خشونت‌آمیز را بالا برده است.
از دیگر سو رشد استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی، موجب شده تا افراد جامعه در معرض محتوای خشونت‌آمیز قرار بگیرند و همین امر حساسیت افراد را نسبت به خشونت کاهش داده و الگوهای رفتاری پرخاشگرانه را ترویج کرده است. اخبار منفی و همراه با تنش که در این شبکه های اجتماعی منتشر می شوند، سطح تاب آوری اجتماعی را کاهش داده و به گسترش خشونت در جامعه دامن زده است.
در سایه رشد شبکه های اجتماعی با اتفاق تلخی همچون انزوای اجتماعی و نبود روابط صمیمانه مواجه هستیم که همین امر موجب افزایش رفتارهای پرخاشگرانه در جامعه شده است.
ضعف در مهارت‌های حل مسئله و تنظیم هیجانات نیز از دیگر علل گسترش خشم در جامعه است که در این راستا باید آموزش های لازم توسط روان شناسان به افراد ارائه شود؛ چراکه در نبود مهارت‌های لازم برای مدیریت هیجانات به ویژه خشم، ناامنی در سطح جامعه گسترش می یابد. متاسفانه در جامعه ایران، افراد نسبت به مشاوره های روان درمانی موضع نامناسبی دارند و همین امر موجب عدم درمان اختلالات روانی می شود.
* به نظر شما پایین بودن سطح تاب آوری جامعه، تهدیدی برای مقابله با بحران ها نیست؟
بله. دقیقا همین طوره. جامعه‌ای که شهروندانش تاب آوری کمتری داشته باشند و قادر به عبور از تنش ها نباشند، طبیعتاً در برابر مشکلات کلان تر نیز با مشکل مواجه خواهند شد و در مواجهه با بحران‌ها آسیب‌پذیرتر خواهند بود و نمی توان انسجام و همبستگی اجتماعی قابل توجهی را در چنین اجتماعی شاهد بود.
* عدم مدیریت خشم افسارگسیخته در جامعه چه پیامدهایی به دنبال خواهد داشت؟
خشم کنترل نشده در جامعه می تواند اتفاقات تلخی همچون رفتارهای پرخاشگرانه و نزاع را به دنبال داشته باشد که جامعه را ناامن می کند.
تداوم روند خشونت آمیز در جامعه، پیامدهایی همچون تضعیف روابط اجتماعی و خانوادگی، افزایش اختلافات و کاهش امنیت اجتماعی را به دنبال دارد. افزون بر این، امکان ابتلا به افسردگی، اضطراب، استرس پس از سانحه را افزایش می دهد و عملکرد افراد در محیط کار و تحصیل را دچار مشکل می کند. این نکته را نیز باید در نظر داشته باشیم که گسترش خشونت و افزایش جرایم ناشی از آن می تواند برای دستگاه قضایی و انتظامی کشور نیز مشکلاتی از جهت افزایش پرونده های جرایم به دنبال داشته باشد.
* چه راهکارهایی برای مدیریت خشم در جامعه توصیه می فرمایید؟
به اعتقاد بنده، برای کنترل خشم و مدیریت هیجانات در سطح جامعه نیاز داریم که عوامل فردی و اجتماعی هر دو را موردتوجه قرار دهیم.
در وهله نخست باید در قالب کارگاه های مختلف، اقدام به ارائه آموزش هایی برای آشنایی با مهارت‌های کنترل هیجانات و مدیریت خشم کنیم. باید به شهروندان طریقه صحیح حل مسائل به نحوی مسالمت‌آمیز و برقراری ارتباط مؤثر را بیاموزیم.
همچنین ضروری است که اقداماتی در راستای ارتقای سواد رسانه‌ای افراد جامعه صورت گیرد تا نحوه مواجهه با محتوای تحریک‌آمیز و درک تأثیر رسانه‌ها بر هیجانات و رفتارها آموخته شود و شاهد کاهش تأثیرات منفی رسانه‌ها بر سطح خشم عمومی جامعه باشیم.
جامعه شناسان و روان شناسان باید در سطح جامعه به تقویت ارتباطات بین فردی بپردازند. قطعاً تعاملات سالم و سازنده بین افراد می تواند به ترویج حس تعلق به جامعه کمک کند و در نهایت شاهد کاهش انزوای اجتماعی باشیم.
به اعتقاد بنده باید هزینه جلسات روان درمانی متناسب با سطح اقتصادی خانوارها باشد تا افراد بتوانند با دریافت خدمات مشاوره ای و روان شناسی، مهارت های صحیح فرزندپروری و سبک زندگی و نحوه تاب آوری در برابر مشکلات را بیاموزند تا به این ترتیب با آموزش نحوه مدیریت خشم، از شکل‌گیری الگوهای رفتاری خشونت‌آمیز در آینده جلوگیری کنند.