سدهای تشنه

سرویس اجتماعی نوآوران | قرار گرفتن ایران در محدوده جغرافیایی خشک و نیمه‌خشک موجب شده تا شرایط سختی از نظر تامین آب شرب ایجاد شود و با چالش های آبی مواجه باشیم.
به ویژه طی یک دهه اخیر با توجه به تغییرات اقلیمی و عدم استفاده صحیح از منابع آبی، بسیاری از سدها خالی شدند.
در سال‌های اخیر، کاهش بارش‌ها، افت ذوب برف و وضعیت نامطلوب سدهای کشور، پدیده کم‌آبی را به یکی از چالش‌های بزرگ ایران تبدیل کرده است.
افزون بر این که شرایط جغرافیایی و اقلیمی کشورمان خشک است، مدیریت ناکارآمد نیز بحران کم آبی را تشدید کرده است.
در حال حاضر سدهای کشور تشنه تر از همیشه با چالش های آبی دست و پنجه نرم می کنند. برخی از سدها تنها درصد کمی از ظرفیت ذخیره‌سازی خود را پر کرده‌اند که این امر تأثیرات قابل توجهی بر تأمین آب شرب، کشاورزی و تولید برق داشته است.

* تغییرات اقلیمی

در همین خصوص به گفت و گو با دکتر حسین آخانی، استاد سابق دانشگاه تهران، کارشناس برجسته و فعال محیط زیست
پرداختیم.
او می گوید: طی سال های اخیر تا حد قابل توجهی شاهد کاهش بارش‌ها در مناطق مختلف ایران بوده ایم و این موضوع تأثیر مستقیمی بر منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی داشته است و تغییرات اقلیمی نیز با افزایش دما و تغییر الگوی بارش‌ها، شرایط را بیش از پیش سخت کرده است.
این فعال محیط زیست افزود: طی سال های اخیر با بارش های ناگهانی مواجه شدیم که نهایتا تبدیل به سیلاب شد. این در حالی است که باید شاهد بارش های مستمر باشیم.

* اُفت ذوب برف

دکتر آخانی، با اشاره به افت ذوب برف و کاهش ذخایر آبی گفت: یکی از مهم ترین منابع تامین آب، ذوب برف در مناطق کوهستانی بوده است که اخیراً کاهش داشته و بخش قابل توجهی از کم آبی در نتیجه همین امر اتفاق افتاده و این موضوع نه تنها بر جریان رودخانه‌ها و پر شدن سدها تأثیر گذاشته، بلکه چرخه طبیعی تأمین آب را نیز مختل کرده است.

* سدهای خالی

وی با انتقاد از عدم توانایی ذخیره‌سازی مناسب آب در سال‌های پربارش و کاهش ورودی آب به سدها، ابراز داشت: یکی از دلایل اصلی چالش های آبی کنونی، نبود مدیریت صحیح و کارآمد بوده که این موضوع تأثیر مستقیمی بر کشاورزی، صنعت و زندگی روزمره مردم داشته است.

* پیامدهای بحران کم‌آبی

این فعال محیط زیست با اشاره به مشکلات ناشی از کم آبی اظهار داشت: طی سال های اخیر در تامین آب موردنیاز شهروندان دچار مشکل شده ایم. در برخی مناطق جنوبی، این اتفاق تلخ بیشتر به چشم می خورد.
آخانی همچنین به خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها اشاره کرد و گفت: خشک شدن دریاچه ارومیه و تالاب‌های دیگر، تأثیرات زیست‌محیطی قابل توجهی بر اکوسیستم‌ها داشته است.
وی، آسیب به کشاورزی را از دیگر مشکلات ناشی از کمبود آب دانست و افزود: این اتفاق تلخ موجب شده تا کشاورزان با مشکلات بسیاری مواجه شوند و در نتیجه چنین اتفاقی با کاهش میزان تولیدات کشاورزی و همچنین افزایش مهاجرت مواجه شدیم. درواقع کمبود آب در برخی مناطق، موجب شده تا مردم چاره ای جز مهاجرت نداشته باشند و مشکلات روز به روز بیشتر شوند.
این فعال محیط زیست، از بین رفتن تالاب‌ها، رودخانه‌ها و زیستگاه‌های طبیعی گونه‌های جانوری را از جمله تأثیرات زیست‌محیطی ناشی از کم آبی عنوان کرد.

*راهکارها و توصیه‌ها

آخانی در تشریح راهکارها برای رفع مشکلات آبی به مدیریت هوشمند منابع آب اشاره و مطرح کرد: در وهله نخست باید از فناوری‌های نوین برای پایش و مدیریت منابع آبی استفاده کرد. همچنین باید مصرف بهینه را نیز از طریق رسانه ها و آموزش در مدارس، ترویج کرد.
وی با اشاره به اهمیت بسیار بالای آگاه سازی مردم گفت: آموزش عمومی و افزایش آگاهی مردم نسبت به اهمیت صرفه‌جویی در مصرف آب، یکی از مؤثرترین راهکارهاست.
این استاد سابق دانشگاه تهران همچین بر ضرورت حمایت از کشاورزی پایدار تاکید کرد و افزود: باید اقداماتی در زمینه تغییر الگوی کشت صورت گیرد. محصولات کم‌آب‌بر و استفاده از روش‌های آبیاری مدرن، راهکاری برای کاهش مصرف آب در کشاورزی است.
آخانی در ادامه عنوان کرد: دولت و نهادهای مسئول باید برنامه‌های قابل اجرا و کارآمدی برای مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش اثرات آن تدوین کنند.
وی با بیان این که تغییرات اقلیمی به ویژه طی سال های اخیر، روند کاهش بارندگی و افزایش دما و تبخیر منابع آبی را سرعت بخشیده است، ادامه داد: تداوم این رویه در بلندمدت قطعا مشکلات غیرقابل جبرانی به دنبال خواهد داشت.

تغییر فرهنگ مصرف آب
این استاد دانشگاه در پایان بر ضرورت تغییر فرهنگ مصرف آب تاکید کرد و گفت: این یکم فرآیند بلندمدتی است که نیازمند آگاهی‌رسانی، آموزش، تشویق و مشارکت مردم در تمامی سطوح جامعه می باشد و در این راستا بهتر است با برگزاری برنامه‌های آموزشی در مدارس، دانشگاه‌ها و محیط‌های کاری اقدام به افزایش آگاهی عمومی در مورد بحران کم آبی کرد و در این خصوص هشدار داد.
وی ادامه داد: در این راستا باید از رسانه‌ها کمک گرفت و با انتشار محتواهای آموزشی در تلویزیون، رادیو، شبکه‌های اجتماعی، روزنامه و اینترنت، تأثیرگذاری بیشتری بر مردم داشت.
تأمل پیرامون این نکته ضروری است که بحران کم‌آبی در ایران، نه‌تنها یک چالش اقلیمی بلکه یک مسأله اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی است که نیاز به همکاری همه‌جانبه مردم و مسئولان دارد. همه باید در حفظ آب بکوشیم و این امر مستلزم همکاری همه افراد، از خانوارها گرفته تا مسئولان است. با اجرای این اقدامات، می‌توان به کاهش بحران کم‌آبی کمک کرد و از منابع موجود به بهترین نحو بهره‌مند شد.