چگونه “هیچکاک” سینما را به هنر تبدیل کرد؟

زهرا سلطانی

کتاب سینما به روایت هیچکاک (Hitchcock/Truffaut)، یکی از مهم‌ترین آثار در تاریخ نقد و تحلیل سینماست که در سال 1966 به نگارش درآمد. این کتاب گفت و گویی است میان دو غول سینمایی؛ “آلفرد هیچکاک”، کارگردان نامدار سینما و “فرانسوآ تروفو”، کارگردان برجسته فرانسوی و منتقد سینما. این گفت‌وگو از اهمیت بسیاری برخوردار است، چرا که “هیچکاک” یکی از بزرگ‌ترین نوآوران سینمای معاصر است و “تروفو” که خود به عنوان یک فیلمساز تأثیرگذار شناخته می‌شود، به عنوان یک منتقد سینما به دقت به بررسی آثار و فلسفه فیلم‌سازی هیچکاک پرداخته است. این کتاب برای علاقه‌مندان به سینما و به‌ویژه سینمای کلاسیک، منبعی غنی و مرجع است.

*معرفی کتاب

کتاب “سینما به روایت هیچکاک” در قالب یک گفت‌وگو میان “تروفو” و “هیچکاک” است که در طول بیش از 50 ساعت مصاحبه صورت گرفت. این گفت‌وگوها بر اساس سؤال‌ها و تحلیلات عمیق “تروفو” از آثار “هیچکاک” به سرانجام رسید. در این کتاب، “هیچکاک” به ‌طور مفصل درباره فرآیند خلق فیلم‌ها، شیوه‌های کارگردانی، تکنیک‌های سینمایی و فلسفه هنری خود صحبت می‌کند. علاوه بر آن، جزئیات مهمی از فیلم‌های مشهور او چون روانی (Psycho)، پنجره عقبی (Rear Window)، کشتی پرتغال (North by Northwest) و مردی که بیش از حد می‌دانست (The Man Who Knew Too Much) مطرح می‌شود.

*بخش‌های مهم کتاب

سینما به‌عنوان هنر و صنعت در اولین بخش از گفت‌وگوها، “هیچکاک” به نحوه ورود خود به سینما و آغاز همکاری با استودیوها می‌پردازد. او به‌ویژه به چالش‌های ترکیب هنر و صنعت در سینما اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که چگونه تلاش کرده است تا در عین ایجاد آثار هنری در قالب‌های تجاری، سینما را به یک زبان جهانی تبدیل کند.
تقسیم‌بندی و شخصیت‌پردازی “هیچکاک” در این بخش به تکنیک‌های خاص خود در کارگردانی و ایجاد شخصیت‌های خاص می‌پردازد. او به ‌ویژه بر اهمیت ساختار دقیق روایت و چگونگی هدایت احساسات تماشاگر از طریق شخصیت‌ها و رخدادهای فیلم تأکید می‌کند. “تروفو” با پرسش‌هایی دقیق از او، روش‌های او در خلق لحظات تعلیق و تنش در فیلم‌ها را بررسی می‌کند.
هیجان و تعلیق شاید مهم‌ترین دستاورد “هیچکاک” در سینما، استفاده بی‌نظیر او از هیجان و تعلیق باشد. در این بخش، “هیچکاک” توضیح می‌دهد که چگونه با استفاده از زاویه دوربین، نورپردازی و آهنگسازی، می‌تواند تنش‌های درونی شخصیت‌ها را به بیرون منتقل کرده و تماشاگران را در دنیای فیلم غرق کند. همچنین در این بخش به اهمیت انتخاب موسیقی و صدا در خلق حال‌وهوای خاص هر فیلم اشاره می‌شود.
چالش‌های ساخت فیلم‌های روان‌شناختی “هیچکاک” به طور مفصل درباره فیلم‌های روان‌شناختی خود صحبت می‌کند و توضیح می‌دهد که چگونه برای بازنمایی تناقضات ذهنی شخصیت‌ها، از تصویر، کات و مونتاژ استفاده کرده است. او در فیلم روانی (Psycho) با شخصیت “نورمن بیتس”، نمونه‌ای از ابهام و دوگانگی‌های روانی را به‌ طرز مهیبی به تصویر می‌کشد که در تاریخ سینما به یادگار مانده است.

سینما و آزادی خلاقانه در آخرین بخش از گفت‌وگو، “هیچکاک” به موضوع آزادی خلاقانه در سینما می‌پردازد. او درباره تعامل با تهیه‌کنندگان و استودیوها و فشارهای مالی که بر فیلمسازان وارد می‌شود، صحبت می‌کند. این بخش از کتاب اهمیت خلاقیت هنری را در برابر فشارهای اقتصادی و صنعتی سینما برجسته می‌سازد.

*اهمیت و تأثیر کتاب

این کتاب به‌ویژه برای دانش‌پژوهان و علاقه‌مندان به سینما منبعی ارزشمند است. “گفت‌وگو با هیچکاک” به‌عنوان یک کارگردان پیشگام در تاریخ سینما، بینشی منحصر به فرد از دنیای سینما و فرآیند خلاقانه تولید فیلم فراهم می‌آورد. این کتاب نه‌تنها یک بیوگرافی از “هیچکاک” است، بلکه به نوعی یک درسنامه عملی درباره سینما و فیلم‌سازی می‌باشد.
“تروفو” در این کتاب به شیوه‌ای حرفه‌ای و دقیق توانسته است ابعاد مختلف کار “هیچکاک” را تحلیل کند و پاسخ‌های جالبی از او بگیرد که به درک عمیق‌تر سینما کمک می‌کند. از این رو، سینما به روایت “هیچکاک” نه‌تنها یک گفت‌وگو میان دو سینماگر است، بلکه کتابی است که برای هر کسی که به سینما علاقه‌مند است، به یک مطالعه ضروری تبدیل شده است.
این کتاب در ایران ‌توسط “پرویز دوایی” ترجمه و توسط انتشارات “سروش” منتشر شده است. ترجمه “دوایی” در برقراری ارتباط دقیق با متن اصلی موفق بوده و به‌خوبی روح گفت‌وگوهای میان “تروفو” و “هیچکاک” را منتقل کرده است. این کتاب نه‌تنها برای متخصصان سینما بلکه برای علاقه‌مندان عمومی نیز جذاب است، چرا که به‌راحتی می‌تواند گره‌های پیچیده سینما را باز کند و تماشاگران را با دنیای فیلم‌سازی آشنا کند.