نخبگان می‌روند، امیدها می‌میرند

آرزو قادری
روزنامه نگار

یکی از مهم ترین چالش هایی که سال هاست در کشور با آن مواجه هستیم، قصه پرغصه مهاجرت نخبگان است؛ نخبگانی که عرصه را برای فعالیت در ایران مهیا نمی بینند و نهایتاً چاره ای جز مهاجرت نمی یابند و وطن را ترک می کنند و کشور از دانش و تخصص شان محروم می ماند.
شاید با نگاهی ساده این طور به نظر برسد که افراد به کشور دیگری مهاجرت می کنند، اما این فقط ظاهر ماجراست و در حقیقت با رفتن نخبگان از کشور، سرمایه های علمی کشور می روند؛ چراکه آن ها نقش کلیدی و سرنوشت سازی در روند توسعه ملی، علمی و صنعتی ایفا می کنند.
افزایش مهاجرت نخبگان طی سال های اخیر از جمله مسائل نگران کننده بوده است.
این روند نه تنها باعث خروج سرمایه انسانی از کشور می شود، بلکه نشان دهنده بحران های عمیق تری در ساختارهای اقتصادی، علمی و اجتماعی ایران است.
عوامل مختلف اقتصادی، علمی، اجتماعی و حتی روان شناختی موجب مهاجرت نخبگان می شوند که باید مسئولان آن ها را به حداقل ممکن برسانند و مانع از خروج سرمایه های فکری و انسانی از کشور شوند.
در همین خصوص به گفت و گو با دکتر امان الله قرایی مقدم، جامعه شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه پرداختیم.
وی در گفت و گو با نوآوران اظهار داشت: مهاجرت نخبگان از جمله تلخ ترین اتفاقات سال های اخیر و به ویژه طی یک دهه اخیر بوده است.
قرایی مقدم افزود: وقتی نخبگان احساس کنند که در داخل کشور درک نمی شوند و زمینه برای فعالیت های مفیدشان فراهم نیست، طبیعتاً اقدام به مهاجرت به سرزمینی می کنند که دانش و تخصص شان را بتوانند به کار گیرند.
وی تصریح کرد: کشور با مشکلات بسیاری مواجه است و در برهه زمانی حساسی به سر می برد که نیاز به کمک و همیاری همه اقشار داریم. به کمک نخبگان می توانیم از بحران هایی که اکنون با آن ها مواجه هستیم، عبور کنیم.
قرایی مقدم تاکید کرد: مسئولان باید عواملی که موجب دلسردی و مهاجرت جوانان و نخبگان می شوند را شناسایی و هر چه سریع تر اقداماتی در راستای جلوگیری از این اتفاق تلخ بیندیشند.
وی یکی از دلایل اصلی خروج نخبگان از کشور را وضعیت اقتصادی ایران طی دهه گذشته دانست و گفت: با چالش های بسیاری در حوزه اقتصادی مواجه هستیم. تورم به میزان قابل توجهی افزایش یافته و قدرت خرید مردم به موازات این اتفاق کاهش یافته است. بیکاری نیز که همواره در ایران بوده و اکنون آمار نگران کننده ای به خود اختصاص داده است. در نتیجه نبود شرایط اقتصادی مناسب موجب شده تا بسیاری از نخبگان، انگیزه ای برای ادامه زندگی و فعالیت در ایران نداشته باشند.
این عضو هیات علمی دانشگاه ابراز تاسف کرد که شرایط خوبی برای نخبگان در ایران فراهم نیست.
دکتر قرایی مقدم ابراز داشت: با رفتن هر فرد نخبه از ایران، امیدهای بسیاری از بین می روند. چرا که هر یک از این جوانان می توانند گام مهمی در راستای رشد و توسعه کشور بردارند و نبودشان در ایران می تواند کشور را از دستیابی به اهداف مهم توسعه ای دور کند و کشوری که مقصد این نخبگان است، از تمامی مزایای حضور این افراد برخوردار می شوند. این در حالی است که سرمایه های کشور باید در داخل، زمینه برای رشد و توسعه را فراهم کنند.
وی ادامه داد: مایه تاسف است که در ایران، زیرساخت های مناسبی برای فعالیت های نوآورانه وجود ندارد و با محدودیت های بسیاری در نظام آموزشی و پژوهشی مواجه هستیم. در زمینه پژوهشی نیز با موانع و مشکلات بسیار زیادی مواجه هستیم که موجب شده نخبگان علمی احساس کنند که نمی توانند در داخل کشور به پتانسیل کامل خود دست یابند و نهایتاً ایران را ترک می کنند.
دکتر قرایی مقدم همچنین به نبود آزادی های اجتماعی در کشور اشاره کرد و گفت: جامعه ایران در حوزه مشارکت های مدنی و فرهنگی از آزادی های کافی برخوردار نیست که این امر موجب ایجاد حس سرخوردگی در نخبگان جوان می شود. درنهایت آن ها دیگر احساس تعلق به کشور نخواهند داشت.
وی همچنین یکی از مهم ترین اتفاقات تلخ طی یک دهه اخیر را بی ثباتی عنوان کرد و گفت: ناپایداری در عرصه های مختلف منجر به ایجاد حس بی اعتمادی شده است. جوانان نخبه ما هیچ اعتمادی به وضعیت موجود ندارند و بحران های مدیریتی و نبود ساختار صحیح در حوزه های اجتماعی و اقتصادی موجب شده تا آن ها ماندن در ایران را به معنای اتلاف انرژی و زمان خود بدانند که استعدادهای شان در این کشور تلف می شود. در مقابل، کشورهای دیگر نیز به خوبی از این نخبگان ایرانی استقبال می کنند و به منافع شان دست می یابند.
این جامعه شناس در تشریح زیان های خروج نخبگان از کشور مطرح کرد: مهاجرت نخبگان از کشور پیامدها و البته خسارت های قابل توجهی در حوزه های مختلف دارد. نخبگان ایرانی می توانند مسیر رشد و توسعه و نوآوری های صنعتی را طی و با توسعه فناوری های نوین، زمینه مناسبی برای پیشبرد امور ایجاد کنند، به همین دلیل مهاجرت شان می تواند برای کشور زیان بار باشد.
دکتر قرایی مقدم ادامه داد: جامعه ای که بهترین هایش را از دست بدهد، به تدریج شاهد تضعیف سرمایه اجتماعی و فرهنگی اش خواهد بود و گسست اجتماعی ایجاد شده می تواند حس تعلق ملی را خدشه دار کند و ناامیدی را در کشور گسترش دهد.
وی در پایان گفت: مهاجرت نخبگان از ایران، زنگ خطری جدی برای آینده کشور است. از این رو توصیه می شود دولت زمینه های حضور و فعالیت نخبگان را در کشور فراهم کند و موانع فعالیت آن ها را از میان بردارد.