کارکرد ارتباطی و رسانه ای شبکه های اجتماعی در ایران

واقعیت این است که شبکه های اجتماعی ، بزرگ ترین دغدغه دیجیتالی عصر ما هستند نه تنها در ایران که در تمام دنیا شبکه های اجتماعی تبدیل به یک مساله شده است حتی در خود آمریکا .
کارکرد اصلی شبکه های اجتماعی متصل کردن آدم ها به یکدیگر است . این شبکه ها خود محتوایی تولید نمی کنند و آن چه در این شبکه ها جریان دارد داده ها و اطلاعات و محتواهایی است که توسط کاربران تولید و منتشر شده است به همین دلیل برخی ها در ایران نام این شبکه ها را سایت های کاربر محور گذاشته اند . انسان ها اساسا نیاز به ارتباط با یکدیگر دارند . در فرآیند ارتباط است که سایر فعالیت ها معنا پیدا می کند . علاوه بر آن انسان موجودی اجتماعی است و با حضور در اجتماع اقناع و ارضا می شود . شبکه های اجتماعی از قدیم هم وجود داشته اند . گروه های دوستان ؛ احزاب ، تشکل های مدنی ؛ هیات های مذهبی ، نهادهای صنفی ، گروه های دانشجویی و دانش آموزی نوعی از شبکه های اجتماعی واقعی هستند . دنیای سایبر نوع جدیدی از شبکه های اجتماعی را به وجود آورده که شبکه های اجتماعی مجازی نام دارد. شبکه های اجتماعی واقعی در درون شبکه های اجتماعی مجازی بازسازی و بازپروری شده اند . گروه دوستان شما در تلگرام یا واتس اپ یا توییتر در واقع نمادی از گروه دوستان شما در فضای واقعی است . به همین دلیل برخی از صاحب نظران مانند دکتر باقر ساروخانی استاد علوم اجتماعی دانشگاه تهران از ظهور پدیده جدیدی تحت عنوان واقعیت مجازی نام می برند که در حقیقت واقعیتی عینی است که در فضای مجازی بروز و ظهور پیدا کرده است و در عین حال که دیده نمی شود وجود دارد.
اعتقاد به همین واقعیت مجازی است که باعث می شود در برخی از موارد این گروه های دوستان یا کندوهای ارتباطی در فضای مجازی ، در صحنه های واقعی نیز خود را نشان دهند . مثلا جرقه های اولین اعتراض هایی که منجر به انقلاب های شمال آفریقا شد در فضای همین شبکه های اجتماعی مجازی زده شد . ترس برخی کشورها از شبکه های اجتماعی مجازی نیز ، حضور و سرایت این اجتماع های مجازی به فضای واقعی جامعه است و گرنه کیست که از فعالیت یک عده در پشت رایانه هایشان ترس و وحشت داشته باشد .
پس باید پذیرفت که شبکه های اجتماعی مجازی بازنمود یا آواتار شبکه های اجتماعی واقعی جامعه هستند و کنش ها و واکنش های شکل گرفته در این محیط مجازی به سرعت به محیط واقعی جامعه نیز انتقال می یابد . آدم های مجازی فعال در این شبکه ها نیز حتی اگر با هویت واقعی شان حضور نداشته باشند آدم های واقعی همین جامعه هستند . اگر خوب هستند یا اگر بد اگر خوب می نویسند یا بد همین آدم ها یا بهتر بگویم همین مردم هستند . اتفاقا شبکه های مذکور آیینه اجتماع ما به شمار می روند این آدم ها از مریخ نیامده اند .
شبکه های اجتماعی مجازی بازتابنده دیدگاه ها ، تفکرات ، نگرش ها ، جهان بینی ، فرهنگ و ارزش ها و هنجارهای یک جامعه هستند . در هیچ دوره دیگری از تاریخ بشر ، به اندازه امروز ، ابزار و فضای لازم برای تحقیق و بررسی ویژگی های جامعه شناختی و روان شناختی مردم در دسترس جامعه شناسان و متخصصان علوم اجتماعی و روان شناسی اجتماعی نبوده است . شبکه های اجتماعی مجازی دماسنج تحولات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی جوامع نیز هستند. با رصد و پایش این شبکه ها می تان فهمید در درون لایه های مختلف اجتماعی چه چیزی در جریان است . با اتکا به واکنش ها و افکار منعکس شده مردم در این شبکه ها می توان حتی تحولات آینده را پیش بینی کرد .برای مثال امروز در غرب برای اطلاع از میزان فروش یک فیلم در آینده ، ابتدا واکنش اعضای شبکه های اجتماعی را نسبت به آن می سنجند و بر اساس آن پیش بینی می کنند که فیلم با شکست مواجه خواهد شد یا با موفقیت و درخشش بی سابقه .
شبکه های اجتماعی مجازی به طور مطلق نه تهدید هستند و نه فرصت اما همزمان هم تهدید به شمار می روند هم فرصت . بستگی دارد به اینکه از چه زاویه ای به آن نگاه می شود . این شبکه ها از نظر فناوری ، نقطه اوج بلوغ فناوری اطلاعات به شمار می روند شبکه های اجتماعی مجازی بر قله فناوری اطلاعات و فضای سایبر ایستاده اند و دست کم تا دو دهه آینده بدیلی برای آنها از نظرفناوری نباید قایل بود . ممکن است سایتهای شبکه های اجتماعی یا انواع آنها تغییر کند اما کارکرد و فرآیند و مکانیزم عمل آنها همچنان ثابت باقی خواهد ماند .
اگر نگاه سلبی به این شبکه ها در جامعه ای حاکم شود نتیجه اش فیلترینگ و بگیر و ببند خواهد بود و البته به دلیل وجود و زایش فناوری های مبارزه با فیلترینگ این تدبیر یا سیاست در عرصه عمل با شکست مواجه خواهد شد و ماحصل آن نادیده انگاشتن فرصت های ایجاد شده توسط آن ها می باشد . اما اگر نگاه ایجابی به این شبکه ها در جامعه حاکم شود نتیجه اش تدابیر ایجابی و فرصت تلقی کردن آن ها و استفاده از ظرفیت های این شبکه ها در امور مختلف علمی و آموزشی و اقتصادی و تجاری خواهد بود .