سکته قلبی چگونه بی‌صدا از راه می‌رسد؟
سکته قلبی یا همان انفارکتوس میوکارد زمانی رخ می‌دهد که یکی از رگ‌های تغذیه‌کننده عضله قلب (عروق کرونر) به‌طور ناگهانی بسته می‌شود و خون‌رسانی به بخشی از قلب متوقف می‌گردد. این توقف، اگر زود شناسایی نشود، منجر به مرگ سلول‌های عضله قلب و در نهایت نارسایی، آریتمی یا حتی مرگ بیمار خواهد شد.
سارا امیری
صبح یک روز بهاری، مردی حدوداً پنجاه‌ساله با چهره‌ای رنگ‌پریده و دستانی عرق‌کرده وارد اورژانس شد. صدای نفس‌هایش سنگین بود و دست چپش را روی قفسه سینه‌اش فشار می‌داد. هنوز روی صندلی ننشسته بود که آرام گفت: «انگار چیزی سنگین روی سینه‌ام نشسته، از دیشب درد خفیف داشتم، گفتم شاید از معده‌امه… اما الان دیگه نمی‌تونم نفس بکشم.»
این جمله را بارها و بارها شنیده‌ایم. سکته قلبی، برخلاف تصور خیلی‌ها، همیشه با زمین خوردن ناگهانی یا درد شدید و قابل‌تشخیص آغاز نمی‌شود. گاهی صدای آمدنش آن‌قدر آهسته است که وقتی متوجه می‌شویم، بخشی از قلب از کار افتاده.
*وقتی قلب فریاد نمی‌زند، بلکه زمزمه می‌کند
سکته قلبی یا همان انفارکتوس میوکارد زمانی رخ می‌دهد که یکی از رگ‌های تغذیه‌کننده عضله قلب (عروق کرونر) به‌طور ناگهانی بسته می‌شود و خون‌رسانی به بخشی از قلب متوقف می‌گردد. این توقف، اگر زود شناسایی نشود، منجر به مرگ سلول‌های عضله قلب و در نهایت نارسایی، آریتمی یا حتی مرگ بیمار خواهد شد.
مهم‌ترین علائم هشداردهنده سکته قلبی که نباید نادیده گرفت:
درد قفسه سینه (آنژین): این درد ممکن است فشارنده، سنگین، سوزشی یا خفه‌کننده باشد. اغلب در ناحیه وسط سینه احساس می‌شود و ممکن است به گردن، فک، شانه یا دست چپ انتشار یابد.
درد دست چپ: بسیاری از بیماران به‌ویژه مردان، درد تیرکشنده‌ای در بازوی چپ حس می‌کنند که ممکن است با فعالیت تشدید شود.
درد دست؛ پیامی پنهان از قلب
بارها دیده‌ام که برخی افراد با نگرانی می‌گویند: «چند روزه دست چپم تیر می‌کشه… ممکنه از قلب باشه؟»
پاسخ همیشه ساده نیست، اما واقعیت این است که درد دست، به‌ویژه دست چپ، یکی از نشانه‌های مهم و کلاسیک سکته قلبی است. این درد، گاهی تیرکشنده، گاهی مبهم و سنگین است. ممکن است از شانه شروع شود و تا انگشتان ادامه یابد، یا حتی فقط در ناحیه آرنج یا ساعد حس شود.
*اما چرا قلب، دردی را به دست می‌فرستد؟
پاسخ در ساختار عصبی بدن نهفته است. عصب‌هایی که از قلب و دست منشأ می‌گیرند، در ستون فقرات مسیرهای مشترکی دارند. به همین دلیل، مغز گاهی نمی‌تواند تفاوت این دردها را تشخیص دهد. وقتی رگ‌های کرونر قلب بسته می‌شوند، پیام درد از طریق اعصاب به مغز می‌رسد، و مغز آن را در ناحیه‌ای مانند دست چپ یا حتی گردن و فک «تفسیر» می‌کند. به این پدیده “درد ارجاعی” (Referred Pain) می‌گویند.
نکته مهم اینجاست؛ هر درد دست چپ، نشانه سکته نیست، اما در افراد پرخطر (مثل دیابتی‌ها، سیگاری‌ها، کسانی با سابقه فشار بالا یا چربی خون)، باید این علامت را جدی گرفت. اگر این درد با علائمی مثل تنگی نفس، تهوع، عرق سرد یا احساس اضطراب همراه باشد، هر لحظه می‌تواند تفاوت بین زندگی و مرگ باشد.
پس اگر دست چپ تان ناگهان بی‌دلیل درد گرفت و حس خوبی نسبت به آن نداشتید، قلبتان را دست کم نگیرید. گاهی سکوتش، پرصداترین فریاد است.
تنگی نفس: نفس‌تنگی حتی در حالت استراحت می‌تواند نشانه‌ای از اختلال در پمپاژ قلب و پیش‌درآمدی برای سکته باشد.
تعریق سرد و بی‌دلیل: تعریق شدید بدون علت مشخص و در حالت سکون، به‌ویژه همراه با درد سینه، هشداردهنده است.
تهوع، استفراغ یا سوءهاضمه: به‌خصوص در زنان، این علائم ممکن است جایگزین درد سینه باشند.
ضعف یا سبکی سر: احساس غش کردن یا بی‌هوشی می‌تواند ناشی از کاهش ناگهانی خون‌رسانی مغز باشد.
*اما چرا سکته قلبی رخ می‌دهد؟
دلایل اصلی سکته قلبی اغلب به سبک زندگی ما برمی‌گردد. قلب، عضوی نیست که ناگهان تصمیم بگیرد دست از کار بکشد. معمولاً سال‌ها پیش از وقوع سکته، بدن ما هشدارهایی می‌فرستد که اگر شنیده شوند، می‌توان از حادثه جلوگیری کرد.
دلایل عمده:
تصلب شرایین (آترواسکلروز): تجمع چربی و کلسترول در دیواره رگ‌ها باعث تنگ شدن و سخت شدن آن‌ها می‌شود.
فشار خون بالا: افزایش مزمن فشار، به عروق آسیب می‌زند و احتمال پارگی یا انسداد را بالا می‌برد.
دیابت: قند بالا باعث آسیب به رگ‌ها و اعصاب می‌شود و احتمال انسداد کرونر را افزایش می‌دهد.
چربی خون بالا (کلسترول و تری‌گلیسرید): این عامل نقش مستقیم در ایجاد پلاک‌های آترواسکلروتیک دارد.
استرس مزمن: افزایش کورتیزول و آدرنالین در بدن باعث افزایش فشار و ضربان قلب و التهاب در رگ‌ها می‌شود.
تغذیه ناسالم: مصرف غذاهای چرب، سرخ‌شده، نمک زیاد و نوشیدنی‌های قندی.
کم‌تحرکی: عضلات قلب نیاز به ورزش منظم دارند. نبود تحرک، ریسک عوامل بالا را چند برابر می‌کند.
مصرف سیگار و الکل: این مواد مستقیماً به دیواره عروق آسیب می‌زنند.
*سکته قلبی چهره‌های متفاوتی دارد
سکته قلبی، مانند انسان‌ها، همیشه یک شکل ندارد. در برخی افراد، به‌ویژه زنان، افراد مسن و بیماران دیابتی، ممکن است علائم غیراختصاصی و نامشخصی بروز کند. مثل:
ـ درد شکم
ـ خستگی مفرط و ناگهانی
ـ تهوع بدون دلیل
ـ اضطراب یا احساس قریب‌الوقوع بودن مرگ
گاهی این علائم آن‌قدر مبهم‌اند که حتی خود پزشک هم به شک می‌افتد. اما تجربه به من آموخته که در مواجهه با علائم مبهم در افراد پرریسک، بهتر است همیشه به قلب مشکوک باشیم، حتی اگر آزمایش اولیه چیز خاصی نشان ندهد.
*گام‌هایی برای نجات یک زندگی
در مواجهه با علائم سکته قلبی، زمان حکم طلا را دارد. هر دقیقه‌ای که از شروع علائم بگذرد، بافت بیشتری از قلب از بین می‌رود. اگر فردی دچار درد سینه شده که بیش از ۵ دقیقه طول کشیده یا با تنگی نفس و تعریق همراه است، فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
تا رسیدن اورژانس:
بیمار را در حالت نیمه‌نشسته قرار دهید.
اگر آسپرین در دسترس دارید و بیمار آلرژی ندارد، یک عدد (۳۲۵ میلی‌گرم) را بخوراند.
از تحریک و جابجایی بیمار خودداری کنید.
*راهکارهایی برای پیشگیری از سکته قلبی
جلوگیری از سکته قلبی نه معجزه می‌خواهد و نه داروی خاص، بلکه یک سبک زندگی آگاهانه و پرمراقبت کافی‌ست:
ورزش منظم: حداقل ۳۰ دقیقه پیاده‌روی سریع در روز.
رژیم غذایی سالم: کاهش چربی‌های اشباع، مصرف میوه، سبزیجات، غلات کامل و مغزها.
کنترل وزن: چاقی، به‌ویژه چاقی شکمی، یکی از عوامل پرخطر است.
ترک سیگار و الکل: ترک این دو عادت، ریسک سکته را به‌طور چشم‌گیری کاهش می‌دهد.
مدیریت استرس: یوگا، مدیتیشن، هنر و موسیقی می‌توانند تسکین‌بخش باشند.
چکاپ منظم: کنترل فشار، قند و چربی خون، هر ۶ ماه یک‌بار.