دائرة المعارف “خوار”!؟

طی سال های اخیر واژه های بسیار جالبی به ادبیات ما اضافه شده است. در این میان آقای حداد عادل به عنوان رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی بسیار کم لطفی کرده اند و به رغم حضور پر رنگ و معنی دار این واژه ها، از سوی این مؤسسه هیچ مصوبه ای در این باب بیرون نیامده است، لذا تصمیم گرفتم خود قدم به این میدان پر برکت گذاشته و برای این واژه ها “طوماری” در چند بخش ارئه نمایم. امید است علاقه مندان به این حوزه که از گذر این واژه ها به ثروت های باد آورده و نامحدودی رسیده اند، ما را یاری کنند تا چنان چه قصوری در کار بوده باشد ،جبران مافات شده و این سیاهه ان شاءالله به کمال و بلوغ خود نزدیک شود.

۱) آب خواری
آب خواری یک اصطلاح ترکیبی از آب و خواری ( از مصدر بلعیدن) است که در مفهوم زیست محیطی به تصرف غیر قانونی و بی رویه منابع آب مانند چاه های غیر مجاز، انحراف چشمه ها و رودخانه ها، مصرف بی رویه آب های زیر زمینی و …‌ اشاره دارد که نهایتاً منجر به خشکیدن قنات‌ها و فرو نشست زمین می‌شود.
مثال:
آب خواری شرکت های کشاورزی، عاشقان سد سازی و ارسال آب یک استان به استان نور چشمی دیگر و….

۲) پول خواری
پول ‌خواری یک اصطلاح غیر رسمی و عامیانه در فارسی است که معمولاً به فساد مالی، اختلاس، یا هرگونه سوء استفاده از پول و منابع مالی اشاره دارد. این واژه بار معنایی بسیار منفی دارد و برای کسانی به کار می‌رود که از موقعیت خود برای جمع‌ آوری ثروت نامشروع استفاده می‌کنند.
مثال:
الف) طی سال های گذشته بعضی از مسئولان به جای خدمت به سیستم دولتی، اعتماد مردم را نابود کرده اند.
ب) اختلاس و دزدی از بیت‌المال و… (مثال لازم ندارد، اظهر من الشمس است!

۳) تالاب خواری
تالاب خواری به فرآیند تخریب یا کاهش کیفیت تالاب‌ها اشاره دارد که می‌تواند ناشی از عوامل طبیعی یا فعالیت‌های انسانی باشد. از علل مهم این پدیده می توان به معجزه تغییر کاربری این اراضی اشاره نمود. در این حالت، تالاب ها در کسری از ثانیه تبدیل به زمین های صنعتی و مسکونی و کشاورزی می شوند.
مثال:
تالاب میانکاله و.…

۴) ساحل خواری
ساحل‌ خواری به تصرف غیر قانونی و تخریب نواحی ساحلی توسط افراد یا سازمان‌ها اشاره دارد که معمولاً با هدف ساخت‌ و ساز، تغییر کاربری اراضی یا بهره‌برداری اقتصادی انجام می‌شود. این پدیده در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، به یک معضل زیست‌محیطی و حقوقی تبدیل شده است.
علل ساحل‌خواری:
احداث ویلا، هتل، رستوران و سایر سازه‌ها در حریم سواحل خلیج فارس، دریای خزر و دریای عمان و….
مثال:
الف) سواحل شمال: ساخت ویلاهای غیر مجاز در حریم دریای خزر
ب) سواحل جنوب: تصرف اراضی ساحلی برای پروژه‌های تجاری و هتل‌سازی و….

۵) جناب خواری
جناب‌ خواری اصطلاحی است که معمولاً در فضای سیاسی و اجتماعی هر کشوری به کار می‌رود و اشاره به سوء استفاده از القاب و عناوین رسمی مانند “مهندس”، “دکتر” و… دارد. به ‌گونه‌ای که فرد بدون داشتن صلاحیت واقعی، از این عناوین برای کسب موقعیت‌های بالاتر، امتیازات مادی یا اعتبار اجتماعی استفاده می‌کند.
علل جناب‌ خواری:
الف) کسب اعتبار اجتماعی: در برخی جوامع، القاب نشان‌ دهنده جایگاه بالاتر هستند و افراد از این روش برای پیشرفت استفاده می‌کنند.
ب) دستیابی به موقعیت‌های شغلی و سیاسی: برخی برای گرفتن پست‌های مدیریتی یا کرسی‌های دانشگاهی، خود را با عناوین غیرواقعی معرفی می‌کنند.
پ) حق‌ خواری (گرفتن پول غیر قانونی در ازای خدمات اداری).

۶) جنگل‌ خواری
معمولاً در جنگل خواری به تخریب غیر قانونی و تصرف اراضی جنگلی برای اهداف شخصی یا تجاری اشاره می شود. این پدیده معمولاً شامل قطع درختان، تغییر کاربری اراضی جنگلی به زمین‌های کشاورزی، ویلاها، جاده‌ها یا پروژه‌های عمرانی بدون مجوزهای لازم می‌شود.
علل جنگل‌خواری:
الف) سودجویی اقتصادی: برخی افراد یا شرکت‌ها برای ساخت ‌و سازهای غیر مجاز مانند ویلا، هتل و… به حریم جنگل‌ها تجاوز می‌کنند.
ب) فقدان نظارت کافی: ضعف در اجرای قوانین و نیز نظارت بر اراضی جنگلی باعث گسترش این پدیده می‌شود.
پ) فقر و نیاز محلی: در برخی موارد، مردم محلی برای تأمین معاش به قطع درختان یا تصرف زمین‌ های جنگلی روی می‌آورند.
ت) فساد اداری: ارتباط برخی مسئولان با زمین‌خواران باعث تسهیل این پدیده می‌شود.
پیامدهای جنگل‌خواری:
نابودی زیست ‌گاه‌های طبیعی و انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری،
افزایش گرمایش زمین و کاهش جذب دی‌اکسید کربن، تشدید سیل‌ها و فرسایش خاک به دلیل از بین رفتن پوشش گیاهی، اختلال در چرخه آب و کاهش منابع آب زیرزمینی و….

۷) جزیره خواری
جزیره‌ خواری به تصرف غیر مجاز و تغییر کاربری جزایر و اراضی ساحلی توسط افراد یا گروه‌های خاص اشاره دارد.
این پدیده در سال‌های اخیر در ایران – به‌ ویژه در خلیج‌ فارس و دریای خزر – مورد توجه قرار گرفته است.
آمار و موارد گزارش‌ شده جزیره‌ خواری:
در سال ۱۴۰۱، سازمان بنادر و دریانوردی اعلام کرد بیش از ۲۰۰ پرونده تخلف در سواحل و جزایر خلیج‌فارس تشکیل شده است.
مثال:
در جنوب: جزیره‌های لاوان، هندورابی و شتور.

۸) خاک خواری
خاک یک منبع تجدید ناپذیر است، به طوری که برای تشکیل هر سانتیمتر آن صدها سال زمان لازم است. به این لحاظ مقابله با خاک‌ خواری نیازمند عزم ملی، قوانین سختگیرانه و مشارکت عمومی است.
خاک‌ خواری به تصرف غیر قانونی و بهره‌ برداری غیر مجاز از اراضی ملی، مراتع، جنگل‌ها و زمین‌های کشاورزی گفته می‌شود که معمولاً با تغییر کاربری، ساخت‌ و ساز غیر مجاز، حفاری و برداشت غیر اصولی خاک یا تبدیل زمین‌های طبیعی به مناطق مسکونی و تجاری همراه است. این پدیده یکی از عوامل اصلی تخریب محیط زیست، کاهش حاصل خیزی خاک و بروز مشکلات اقتصادی / اجتماعی است.
علل خاک‌خواری:
الف) سود جویی افراد و شرکت‌ها برای ساخت‌ و‌ ساز، ویلا سازی، معدن‌کاوی و.…
ب) ضعف قوانین و نظارت ناکافی دولت‌ها و سازمان‌های محیط زیستی.
پ) فساد اداری و همکاری برخی مسئولان با زمین‌خواران‌ و….
مثال:
تبدیل زمین های کشاورزی به آپارتمان ها، برج های رنگارنگ در قلب جنگل ها و مراتع با هدف گسترش شهر سازی و آبادی، فروش غیر قانونی خاک از جنوب مملکت به کشور های عربی، هم چنین برداشت های کسیه ای، بطری ای و… به عنوان سوغاتی (!) از جزایر جنوب توسط ایرانگردان و….

۹) رانت خواری
رانت‌ خواری یا رانت ‌جویی به معنی سوء استفاده از امتیازات ویژه‌ اقتصادی، سیاسی یا اداری برای کسب منافع شخصی یا گروهی است.
انواع رانت‌خواری:
رانت در اقتصاد به درآمدی گفته می‌شود که بدون تلاش یا ارزش‌ آفرینی عادلانه، از طریق ارتباطات ویژه، انحصار طلبی یا فساد اداری به‌دست می‌آید.
رانت‌ خوار کسی است که با نفوذ در نهادهای قدرت (دولتی، بانکی، تجاری) امتیازات ویژه مانند وام ارزان، مجوزهای انحصاری، معافیت‌های مالیاتی یا اختصاص منابع ملی را به نفع خود یا اطرافیانش تصاحب می‌کند.
مثال:
متأسفانه تعداد مثال ها خارج از ظرفیت این مقال است.

۱۰) رشوه خواری
رشوه‌ خواری به هر گونه عمل دادن یا گرفتن پول، امتیاز یا مزایای ناعادلانه در ازای انجام یا عدم انجام وظایف قانونی و اداری گفته می‌شود. این عمل یکی از مصادیق فساد مالی و تخلف اداری محسوب می‌شود و در قوانین اکثر کشورها جرم انگاری شده است.
انواع رشوه‌ خواری:
الف) رشوه مالی: دریافت پول یا هدیه برای تسریع یا انجام کاری خارج از نوبت، اخاذی غیر مستقیم (تحت فشار قرار دادن ارباب رجوع برای پرداخت غیر قانونی)، پورسانت‌های غیر رسمی (دریافت درصدی از معاملات دولتی یا خصوصی)، استفاده از منابع دولتی برای منافع شخصی (مثل خودرو، امکانات اداری، یا بودجه عمومی).
ب) رشوه غیر‌ مالی: شرط استخدام اقوام، رابطه جنسی و….

۱۱) زمین خواری
زمین‌ خواری به هر گونه تصرف، خرید و فروش یا تغییر کاربری غیر مجاز زمین‌های دولتی، ملی یا عمومی توسط افراد یا نهادهای خاص گفته می‌شود. این عمل یکی از مصادیق فساد اقتصادی و تخلف حقوق عمومی محسوب می‌شود و در قوانین ایران جرم انگاری شده است.
گفتنی ست بنا بر گزارش سازمان بازرسی کل کشور که در سال 1402 منتشر شد، تنها در سال 1401، ده هزار پرونده در رابطه با زمین خواری در دستگاه های قضایی مطرح شد که این میزان تخلف، منجر به تجاوز و تصرف غیر قانونی به 4000 هزار هکتار اراضی ملی شده است.
انواع زمین‌خواری:
الف) تصرف اراضی ملی و دولتی اراضی ملی.
ب) تبانی مسئولان برای واگذاری زمین به افراد خاص.
ت) جعل اسناد برای مالکیت زمین‌های وقفی یا عمومی.
پ) تقلب در سند سازی و ثبت اراضی: مانند صدور سند مالکیت برای 92 هکتار اراضی ملی در میانکاله.

۱۲) ساحل خواری
ساحل خواری به تصرف غیر قانونی و ساخت و ساز در حریم ساحل دریاها و رودخانه ها اشاره دارد. این پدیده معمولاً توسط افراد یا شرکت های سودجو انجام می شود و پیامدهای زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی شدیدی دارد.
پیامدهای ساحل خواری:
تخریب محیط زیست و اکو سیستم های ساحلی، محدود شدن دسترسی عمومی به سواحل، افزایش خطر سیل و فرسایش ساحلی، آسیب به صنعت گردشگری و ماهیگیری و….
مثال:
سواحل ایران در دریای خزر در سه استان شمالی حدود 740 کیلومتر است. پیدا کنید چند متر از این سواحل آزاد هستند و به یک ارگان یا شرکت و سازمان دولتی تعلق ندارند!

۱۳) کوه خواری
کوه‌ خواری – که دره خواری را نیز می توان در این عنوان جای داد – به تصرف غیر قانونی، تخریب یا تغییر کاربری اراضی کوهستانی و مناطق تحت حفاظت اشاره دارد که معمولاً برای ساخت‌ و سازهای غیر مجاز، معدنکاوی بی‌ ضابطه یا تغییر کاربری به اراضی زراعی و مسکونی انجام می‌شود.
این پدیده (مشابه ساحل‌خواری) تهدیدی جدی برای محیط‌ زیست، منابع طبیعی و اکو سیستم‌های کوهستانی محسوب می‌شود.
طبق گزارش سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری سالیانه حدود ۵۰ هزار هکتار از اراضی ملی و کوهستانی ایران مورد تعرض و تصرف غیر قانونی قرار گرفته است.
هم چنین رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست در سال ۱۴۰۱ اظهار داشت سالانه حدود ۳۰۰۰ پرونده تخریب محیط زیست (شامل کوه‌ خواری، جنگل‌ خواری و زمین‌ خواری) در دادگاه‌های محیط زیستی مطرح می‌شود که ۵۰ درصد از این پرونده‌ها مربوط به مناطق کوهستانی و جنگلی است.
قابل ذکر است تنها در مناطق شمالی استان تهران بیش از ۲۰۰۰ هکتار از اراضی کوهپایه‌ای شمیرانات و لواسان در سال‌های اخیر تخریب شده است. هم چنین در استان البرز نیز حدود ۱۰۰۰ هکتار از اراضی کوهستانی کرج به ویلاها و مجتمع‌های مسکونی تبدیل شده اند.
پپامدهای کوه‌ خواری:
تخریب محیط‌ زیست: فرسایش خاک، نابودی پوشش گیاهی و حیات وحش، تشدید سیلاب‌ها، کاهش ظرفیت جذب آب در اراضی کوهستانی و….

۱۵) ماسه خواری
ماسه‌ خواری (یا شن‌ خواری) به عمل غیر قانونی برداشت، حمل و فروش ماسه، شن و سایر مصالح ساختمانی از رودخانه‌ها، سواحل یا اراضی طبیعی بدون مجوز رسمی اشاره دارد. این عمل باعث تخریب محیط زیست می‌شود و در بسیاری از کشورها جرم محسوب شده و مجازات دارد.
پیامدهای ماسه خواری:
تخریب بستر رودخانه‌ها و افزایش خطر سیل، آسیب به اکو سیستم آبی و از بین رفتن زیستگاه ماهی‌ها، فرسایش خاک و کاهش حاصلخیزی زمین‌های کشاورزی و .…

۱۶) میز خواری
میز خواری یعنی پرداخت پول های کلان به دلالان و واسطه ها جهت برخورداری از پست ها و مقام هایی که شخص به هیچ وجه شایسته آن ها نیست. برخی نیز با داشتن پارتی و توصیه نامه به میزهای مورد نظر خود دست می یازند. این پست ها می تواند از سطوح بسیار عالی تا بسیار نازل را شامل شود. هر چه پرداخت ها کلان تر یا پارتی طرف اصطلاحاً کت و کلفت تر باشد، پست ها مهم تر و البته درآمد زاتر (!) خواهند بود، به طوری که فرد میز خوار می تواند ظرف چند سال یا حتی چند ماه، هم مبلغ داده شده جهت تصدی پست و مقام را حاصل و جبران کند، و هم کلی کاسبی کرده و به جیب بزند.