چرا بیماری‌های تنفسی در ایران در حال گسترش است؟

بیماری‌های تنفسی یکی از مهم‌ترین مشکلات بهداشتی در بسیاری از کشورهای جهان هستند که تأثیرات زیادی بر سلامت عمومی و کیفیت زندگی افراد دارند. در ایران، طی سال‌های اخیر، شیوع بیماری‌های تنفسی روندی افزایشی داشته و این مسئله به‌ویژه در فصول سرد سال شدت بیشتری می‌یابد. آمارهای منتشرشده از سوی وزارت بهداشت نشان‌دهنده نگرانی‌های فزاینده در خصوص این بیماری‌ها، به‌ویژه در میان نوزادان و کودکان، است.
بیماری‌های تنفسی مانند عفونت‌های تنفسی حاد، بیماری‌های مزمن انسدادی ریه ، آسم، و دیگر بیماری‌های مرتبط با دستگاه تنفسی به دلیل عواملی مانند آلودگی هوا، سبک زندگی نادرست، تغییرات اقلیمی و مشکلات بهداشتی روز به روز بیشتر در حال گسترش هستند. در این گزارش، به بررسی علل و عوامل مؤثر در رشد بیماری‌های تنفسی در ایران، به‌ویژه در کودکان تازه متولدشده، پرداخته خواهد شد.

*وضعیت بیماری‌های تنفسی در ایران
طبق گزارش‌های وزارت بهداشت و درمان ایران، بیماری‌های تنفسی یکی از علل اصلی مرگ و میر در کشور محسوب می‌شوند. در سال 1401، بیماری‌های تنفسی به‌ویژه بیماری‌های مزمن انسدادی ریه و عفونت‌های تنفسی حاد در ایران، در رتبه یازدهم علل مرگ و میر قرار داشتند. این آمارها نشان‌دهنده اهمیت و ضرورت توجه به این بیماری‌ها در سیاست‌های بهداشتی کشور هستند.
در میان گروه‌های سنی مختلف، کودکان به‌ویژه نوزادان تازه متولدشده در برابر بیماری‌های تنفسی آسیب‌پذیرتر هستند. شیوع بیماری‌های تنفسی در این گروه سنی نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته است و یکی از دلایل این افزایش، شرایط نامساعد محیطی و بهداشتی است که منجر به ضعف سیستم ایمنی بدن نوزادان می‌شود.

*افزایش شیوع بیماری‌های تنفسی در کودکان
در سال‌های اخیر، میزان بستری کودکان مبتلا به بیماری‌های تنفسی در بیمارستان‌ها به‌ویژه در فصل‌های سرد سال افزایش یافته است. بیماری‌هایی نظیر آنفلوآنزا، برونشیت، ذات‌الریه و آسم به‌طور قابل توجهی در میان کودکان شایع شده‌اند. یکی از عواملی که موجب افزایش بیماری‌های تنفسی در کودکان شده است، آلودگی هوا و قرارگیری در معرض ذرات معلق مضر است. ذرات معلق و آلاینده‌هایی مانند دی‌اکسید نیتروژن، مونواکسید کربن و ذرات معلق 2.5 میکرونی به‌ویژه در شهرهای بزرگ و صنعتی می‌توانند به شدت بر سلامت تنفسی کودکان تأثیر بگذارند.

*عوامل تأثیرگذار در شیوع بیماری‌های تنفسی
آلودگی هوا: یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش بیماری‌های تنفسی در ایران، آلودگی هوا است. در بسیاری از شهرهای بزرگ ایران، به‌ویژه در تهران، اصفهان، اهواز و مشهد، آلودگی هوا در سطحی است که می‌تواند سلامت عمومی را تهدید کند. تحقیقات نشان می‌دهند که ذرات معلق 2.5 میکرونی که عمدتاً ناشی از ترافیک، صنایع و سوخت‌های فسیلی هستند، می‌توانند موجب بروز بیماری‌های تنفسی مزمن، سرطان ریه و بیماری‌های قلبی شوند. این آلاینده‌ها به‌ویژه برای کودکان و افراد مسن خطرناک هستند، چرا که سیستم ایمنی آن‌ها ضعیف‌تر است و قادر به مقابله با این آلاینده‌ها نیستند.
مصرف دخانیات: استفاده از سیگار و دخانیات یکی دیگر از عوامل مهم در بروز بیماری‌های تنفسی است. طبق گزارش‌ها، ۴۰ درصد از جمعیت بزرگسال ایران به نوعی با دود سیگار مواجه هستند که می‌تواند در ابتلا به بیماری‌های تنفسی نقش موثری داشته باشد. سیگار کشیدن یکی از عوامل اصلی در ایجاد بیماری‌های مزمن انسدادی ریه (COPD) و سرطان ریه است. علاوه بر این، قرار گرفتن کودکان در معرض دود سیگار نیز می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی در آن‌ها را افزایش دهد
شرایط فصلی و اقلیمی: در فصول سرد سال، به‌ویژه در ماه‌های آذر و دی، شرایط برای شیوع بیماری‌های تنفسی مانند آنفلوآنزا و برونشیت مساعدتر می‌شود. هوای سرد و خشک و همچنین افزایش استفاده از وسایل گرمایشی، باعث تجمع آلاینده‌ها در فضاهای سربسته و ایجاد شرایط مناسب برای تکثیر ویروس‌ها و باکتری‌ها می‌شود. این امر منجر به شیوع بیشتر بیماری‌های تنفسی در میان کودکان و سالمندان می‌شود.
وضعیت بهداشتی و درمانی: مشکلات مربوط به سیستم بهداشتی و درمانی نیز از عواملی هستند که به شیوع بیماری‌های تنفسی دامن می‌زنند. عدم دسترسی کافی به خدمات بهداشتی مناسب و داروهای مؤثر، به‌ویژه در مناطق محروم، باعث می‌شود که بسیاری از بیماران مبتلا به بیماری‌های تنفسی نتوانند درمان مناسبی دریافت کنند. در بسیاری از مناطق، کمبود پزشک متخصص و امکانات بیمارستانی وجود دارد که بر شدت مشکلات بهداشتی می‌افزاید.

*تاثیر بیماری‌های تنفسی بر نوزادان و کودکان
نوزادان و کودکان تازه متولدشده به دلیل سیستم ایمنی ضعیف‌تر و آناتومی تنفسی خاص خود، نسبت به بزرگسالان آسیب‌پذیرتر هستند. بیماری‌های تنفسی مانند ذات‌الریه، برونشیت و آسم می‌توانند به سرعت در کودکان پیشرفت کرده و به وضعیت بحرانی منجر شوند. به‌ویژه نوزادان زودرس و کودکان مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند نقص ایمنی، به شدت در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی هستند.
این وضعیت باعث شده که آمار بستری کودکان مبتلا به بیماری‌های تنفسی در بیمارستان‌ها افزایش یابد. برای مثال، طبق آمار منتشرشده از سوی وزارت بهداشت، در برخی سال‌ها تعداد موارد بستری کودکان به علت عفونت‌های تنفسی به ۲ برابر افزایش یافته است. این روند نگران‌کننده نیازمند توجه ویژه به بهداشت محیطی و تغذیه‌ای کودکان است.

*راهکارهای مقابله با بیماری‌های تنفسی
رعایت بهداشت فردی و محیطی: رعایت بهداشت فردی مانند شستشوی مکرر دست‌ها، استفاده از ماسک در محیط‌های شلوغ و بیمارستانی، و جلوگیری از تماس با افراد بیمار، یکی از روش‌های مؤثر برای پیشگیری از بیماری‌های تنفسی است. همچنین، تهویه مناسب محیط‌های سربسته و استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا در خانه‌ها می‌تواند به کاهش شیوع این بیماری‌ها کمک کند.
واکسیناسیون: واکسیناسیون در برابر بیماری‌هایی مانند آنفلوآنزا و کرونا به‌ویژه در گروه‌های پرخطر مانند کودکان و سالمندان، می‌تواند از ابتلا به بیماری‌های تنفسی جلوگیری کند. استفاده از واکسن‌های آنفلوآنزا به‌طور ویژه در فصول سرد سال می‌تواند خطر ابتلا به عفونت‌های ویروسی را کاهش دهد.
کاهش آلودگی هوا: بهبود کیفیت هوا از طریق کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی، استفاده از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر، و توسعه حمل‌ونقل عمومی، می‌تواند تأثیر زیادی در کاهش شیوع بیماری‌های تنفسی داشته باشد. اجرای طرح‌هایی مانند ممنوعیت ورود خودروهای آلاینده به مناطق خاص یا کنترل دقیق‌تر صنایع می‌تواند به کاهش آلودگی هوا کمک کند.
مراقبت از سلامت کودکان: برای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی در کودکان، باید مراقبت‌های بهداشتی ویژه‌ای انجام شود. تغذیه مناسب، حفظ ایمنی در برابر دود سیگار و آلودگی هوا، و مراجعه به پزشک به‌طور منظم می‌تواند سلامت کودکان را بهبود بخشد.
آموزش عمومی: آموزش عمومی در مورد رعایت اصول بهداشتی، تغذیه مناسب، ترک سیگار و کاهش آلودگی هوا می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری از بیماری‌های تنفسی داشته باشد.
افزایش شیوع بیماری‌های تنفسی در ایران به‌ویژه در میان کودکان و نوزادان، ناشی از مجموعه‌ای از عوامل محیطی، بهداشتی و سبک زندگی است. آلودگی هوا، مصرف دخانیات، شرایط فصلی، و مشکلات سیستم بهداشتی از جمله عواملی هستند که موجب گسترش این بیماری‌ها شده‌اند. برای مقابله با این وضعیت، انجام اقدامات پیشگیرانه همچون رعایت بهداشت فردی، واکسیناسیون، بهبود کیفیت هوا و آموزش عمومی ضروری است. همچنین، توجه به وضعیت بهداشتی و درمانی در گروه‌های پرخطر، به‌ویژه کودکان، می‌تواند در کاهش شیوع و شدت بیماری‌های تنفسی مؤثر باشد.