سفر اقتصادی / سیاسی ترامپ به خاورمیانه؛ رقابت راهبردی با چین

سفر اخیر دونالد ترامپ، رئیس ‌جمهور پیشین ایالات متحده آمریکا به منطقه خاورمیانه که شامل سه کشور مهم عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی بود و هم چنین گمانه‌ زنی‌ها درباره ادامه این سفر به ترکیه به‌ منظور شرکت در گفت‌ و گوهایی مرتبط با بحران روسیه و اوکراین، در کنار احتمال نهایی توقف وی در سرزمین‌های اشغالی، توجه محافل سیاسی و اقتصادی بین‌المللی را به خود جلب کرد.
این سفر، بر خلاف بسیاری از سفرهای پیشین مقامات آمریکایی که اغلب با اولویت‌های سیاسی و امنیتی همراه بود، به‌ روشنی دارای رویکردی عمدتاً اقتصادی بود. به نظر می‌رسد ترامپ در چارچوب رقابت فزاینده با چین – که طی سال‌های اخیر به‌ عنوان مهم‌ترین رقیب اقتصادی و ژئوپلیتیکی ایالات متحده مطرح شده است – در صدد ایفای نقش پر رنگ‌تری در بازآرایی اقتصادی منطقه خاورمیانه است.
چنان‌که می‌دانیم، چین طی سال‌های گذشته با دقت و وسواس خاصی کوشیده است روابط پر تنش میان برخی کشورهای منطقه، از جمله ایران و عربستان را کاهش داده و از این مسیر، بستری امن و باثبات برای حضور و سرمایه‌گذاری اقتصادی خود فراهم آورد. ایالات متحده نیز اکنون به نظر می‌رسد راهبردی مشابه را دنبال می‌کند، با این تفاوت که این بار تمرکز بر عقد قراردادهای مستقیم و ایجاد پیوندهای پایدار اقتصادی میان بخش خصوصی آمریکا و دولت‌های منطقه‌ای است.
نکته حائز اهمیت در این سفر، حضور هیأتی استثنایی و بی‌سابقه صد تن از سرشناس‌ترین و با نفوذترین فعالان اقتصادی ایالات متحده در کنار ترامپ بود. در میان این چهره‌ها، نام‌هایی چون ایلان ماسک – مدیرعامل شرکت‌هایی نظیر تسلا و اسپیس‌ایکس – نیز به چشم می‌خورد. ارزش مجموع دارایی‌های این صد نفر، با تولید ناخالص داخلی بیش از ۳۰ کشور جهان برابری می‌کند. این مسأله، به‌ خوبی نشان‌ دهنده اهداف بلند پروازانه اقتصادی این سفر است که می‌تواند به عقد قراردادهای چند جانبه و سرمایه‌گذاری‌های کلان در کشورهای میزبان منجر شود.
ابعاد این سفر محدود به سه کشور یاد‌ شده نبود و ترامپ در ادامه، دیدارهایی با برخی چهره‌های سیاسی تأثیرگذار منطقه از جمله با احمد جولانی داشت. حتی احتمال دیدار با محمود عباس نیز مطرح شده بود. در این میان، یکی از تحولات مهم و بحث ‌برانگیز، صدور فرمان رفع برخی تحریم‌های اعمال‌ شده علیه سوریه توسط ترامپ بوده که گفته می‌شود بنا به درخواست مقامات ترکیه و به‌ ویژه شخص رجب طیب اردوغان انجام گرفته است.
در کنار این تحرکات، نمی‌توان از فضای شکل‌ گرفته در نشست اقتصادی اخیر آمریکا و عربستان چشم پوشید؛ نشستی که در آن، ترامپ ضمن سخنرانی برای جمعی از فعالان اقتصادی جهان، اشاراتی نیز به جمهوری اسلامی ایران داشت که از منظر یک ناظر وطن‌ دوست، بی‌تردید تلخ و قابل تأمل بود.
در این میان، کشور ما با وجود برخورداری از منابع غنی، موقعیت ژئوپلیتیکی استراتژیک و سابقه تمدنی دیرپا، در شرایط کنونی بیش از هر زمان دیگری نیازمند نقش‌آفرینی مؤثر در مناسبات اقتصادی و دیپلماتیک منطقه‌ای و بین‌المللی است.
با این حال، امید آن می‌رود که روند مذاکراتی که طی ماه‌های اخیر از سوی جمهوری اسلامی ایران با رویکردی مسئولانه و ابتکارات سازنده دنبال شده است، بتواند به نتایجی ملموس و پایدار منجر شود؛ نتایجی که نه‌ تنها از دامنه اختلافات کاسته، بلکه مسیرهای جدیدی برای همکاری، توافق و توسعه گشوده و امکان پیوستن شتابان‌تر ایران به کاروان پیشرفت جهانی را فراهم آورد.