دور پنجم مذاکرات هسته‌ای؛ آمریکا در باتلاق تناقضات و سردرگمی سیاسی
پنجمین دور مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در روز جمعه دوم خرداد ۱۴۰۴ در شهر رم، پایتخت ایتالیا، برگزار شد؛ نشستی که در سایه تداوم چالش‌های پیچیده و مواضع متضاد طرفین، اهمیت راهبردی و سیاسی بالایی دارد. این گفت‌وگوها که از دور اول تا کنون به‌صورت غیرمستقیم و در فضایی دیپلماتیک دنبال شده است، تلاشی برای یافتن راه‌حلی قابل قبول و پایدار برای مسائل کلیدی دو کشور، از جمله موضوع هسته‌ای ایران است.
سرویس سیاسی نوآوران | پنجمین دور مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در روز جمعه دوم خرداد ۱۴۰۴ در شهر رم، پایتخت ایتالیا، برگزار شد؛ نشستی که در سایه تداوم چالش‌های پیچیده و مواضع متضاد طرفین، اهمیت راهبردی و سیاسی بالایی دارد. این گفت‌وگوها که از دور اول تا کنون به‌صورت غیرمستقیم و در فضایی دیپلماتیک دنبال شده است، تلاشی برای یافتن راه‌حلی قابل قبول و پایدار برای مسائل کلیدی دو کشور، از جمله موضوع هسته‌ای ایران است.
با وجود گذشت چند دور مذاکرات و تلاش‌های دیپلماتیک از جمله میانجی‌گری عمان، اما هنوز خطوط قرمز ایران و همچنین زیاده‌خواهی‌های آمریکایی‌ها، فضای مذاکرات را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
هیئت مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی ایران به ریاست «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران در این دوره از مذاکرات حاضر شد. همراهی دیپلمات‌های بلندپایه‌ای مانند «مجید تخت روانچی» معاون سیاسی، «کاظم غریب‌آبادی» معاون حقوقی و «اسماعیل بقائی» سخنگوی وزارت خارجه، نشان از اهمیت و جدیت مواضع ایران در این مذاکرات دارد.
در مقابل، هیئت آمریکایی به ریاست «استیو ویتکاف» به همراه «مایکل آنتون»، مدیر برنامه‌ریزی سیاسی وزارت خارجه آمریکا، که ریاست تیم کارشناسی آمریکا را برعهده دارد، در رم گرد هم آمدند.
*خطوط قرمز ایران و رویکرد اصولی در مذاکرات
یکی از کلیدی‌ترین و البته چالش‌برانگیزترین موضوعات مذاکرات، مسئله غنی‌سازی اورانیوم است. مواضع صریح جمهوری اسلامی ایران بر ادامه فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز بر اساس حقوق قانونی و مندرج در معاهده منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (NPT) استوار است. ایران تصریح کرده است که فناوری هسته‌ای بومی و دستاورد دانشمندان کشور، حق مسلم این ملت برای پیشرفت فناوری و انرژی است و هیچ امکان جمع‌آوری یا توقف این فعالیت‌ها به خواسته طرف آمریکایی وجود ندارد.
این رویکرد قاطع ایران بر مبنای «حق غنی‌سازی» در داخل خاک کشور، بارها توسط مقامات رسمی تکرار شده است و تأکید شده که آمریکا در جایگاهی نیست که درباره حقوق قانونی ایران تصمیم بگیرد.
همچنین، ایران ضمن رد هرگونه برنامه و دکترین ساخت سلاح هسته‌ای، به صراحت اعلام کرده است که فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر حرام بودن سلاح هسته‌ای، خط قرمز ملی و دینی ایران است. این موضع ثابت و غیرقابل تغییر، به خوبی پیامدهای حقوقی، اخلاقی و امنیتی برنامه هسته‌ای ایران را روشن می‌سازد.
*زیاده‌خواهی‌های آمریکا و تناقض‌های آشکار در مواضع واشنگتن
از سوی مقابل، مواضع آمریکایی‌ها همواره دارای ابهام و تناقض‌هایی بوده که خود فرآیند مذاکرات را پیچیده‌تر کرده است. در همین خصوص «مجید تخت روانچی» در گفت‌وگو با نشریه آلمانی «اشپیگل» به تناقض گویی‌های هیئت آمریکایی اشاره می‌کند؛ جایی که در ابتدا موضوع غنی‌سازی اورانیوم تا ۳.۶۷ درصد را مطرح کرده‌اند، اما بعدها از توقف کامل هرگونه غنی‌سازی حتی به میزان یک درصد سخن می‌گویند. چنین تغییرات موضعی، نه تنها نشان‌دهنده عدم ثبات و وحدت نظر طرف آمریکایی است، بلکه عملاً مذاکرات را به سمت بن‌بست پیش می‌برد.
از سوی دیگر، اظهارات ناهماهنگ و تهدیدآمیز مقامات آمریکایی که گاه در تناقض با اظهارات رئیس‌جمهور آمریکا قرار دارد، بر پیچیدگی اوضاع افزوده است. این سردرگمی سیاست خارجی واشنگتن درباره ایران، کار ایران را برای تشخیص اراده واقعی طرف مقابل دشوار ساخته است.
*راهکارهای اعتمادسازی و شرایط پیش‌روی توافق
در این میان، ایران به صراحت اعلام کرده است که اگر آمریکا خواهان دستیابی به توافق است، باید به حقوق قانونی ایران احترام گذاشته و در مقابل، اقدام به رفع تحریم‌ها به طور موثر نماید. ایران حاضر است در راستای اعتمادسازی، بازرسی‌های بیشتری را تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بپذیرد تا نگرانی‌ها درباره ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خود را رفع کند. این رویکرد مبتنی بر اصل «تعادل حقوق و تعهدات» است که در دنیای دیپلماسی هسته‌ای یک راهبرد عقلانی و اصولی محسوب می‌شود.
*اهمیت موضوعات فراتر از مذاکرات
معاون سیاسی وزیر خارجه ایران، «مجید تخت روانچی»، همچنین به این نکته مهم اشاره کرده است که مسائل اقتصادی پس از هرگونه توافق با آمریکا به سرعت حل نمی‌شود و تجربه کشورهای دیگر گواه آن است که تنها رفع اختلافات سیاسی، کلید برطرف شدن مشکلات اقتصادی نیست. از دیدگاه ایران، دستاوردهای علمی و فناوری به خصوص در حوزه انرژی هسته‌ای، با بهایی سنگین چون جان دانشمندان به دست آمده است و این سرمایه‌های ملی، قابل معامله یا فدا شدن به راحتی نیستند. از این رو، ایران به دنبال حفظ استقلال و خودکفایی در زمینه انرژی هسته‌ای است.
* چشم‌انداز مذاکرات و پیامدهای آن
دور پنجم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا که در سایه تلاش‌های میانجی‌گرانه وزیر امور خارجه عمان برگزار شد، گامی مهم در تعیین سرنوشت آینده پرونده هسته‌ای است. ایران تأکید کرده است که پذیرش زیاده‌خواهی‌های طرف آمریکایی در خصوص غنی‌سازی، به معنای نابودی دستاوردهای ملی و پایمال شدن حقوق مشروع کشور است و در صورت پافشاری آمریکا بر این مطالبات غیرقابل قبول، توافقی حاصل نخواهد شد.
از سوی دیگر، ثبات و قاطعیت مواضع ایران، همراه با اعلام آمادگی برای اعتمادسازی و پذیرش نظارت‌های بیشتر، نشان‌دهنده رویکرد منطقی و مسئولانه جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با فشارهای بین‌المللی است.
در نهایت، این مذاکرات به مثابه آزمونی بزرگ برای آمریکا و جهان است تا نشان دهند آیا اراده‌ای واقعی برای احترام به حقوق ملت ایران و ایجاد امنیت پایدار در منطقه وجود دارد یا خیر. ایران با تاکید بر حقوق قانونی خود، پایداری و مقاومت ملی و همچنین منطق دیپلماتیک، در برابر زیاده‌خواهی‌ها ایستاده است و چشم‌انداز مذاکرات آینده را در چارچوبی روشن و هوشمندانه ترسیم می‌کند.
پنجمین دور مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در رم، تبلور رویکردی متعادل، قوی و استوار جمهوری اسلامی ایران در برابر خواسته‌های غیرمنصفانه و متناقض طرف آمریکایی بود. ایران ضمن تأکید بر حقوق قانونی و چارچوب‌های بین‌المللی، با پشتوانه مقاومت ملی و دستاوردهای علمی خود، به دنبال دستیابی به توافقی است که نه تنها عزت و امنیت کشور را حفظ کند، بلکه به اعتمادسازی بین‌المللی نیز منجر شود.
در این مسیر، روشن است که توقف فعالیت‌های غنی‌سازی و حذف برنامه هسته‌ای، خواسته‌ای غیرواقعی و فراتر از خطوط قرمز ایران است که هیچ گاه مورد پذیرش نخواهد بود و این امر نقطه اصلی تمایز رویکرد دو طرف در مذاکرات است.
بدین ترتیب، دور پنجم گفت‌وگوها اگرچه چالش‌ها و ابهامات فراوانی دارد، اما فرصت تاریخی دیگری است تا با حفظ اصول ملی و احترام به حقوق قانونی، مسیر مذاکرات به سمت توافقی پایدار و مبتنی بر منطق پیش رود.
ایران در این مسیر نشان داده که مذاکره را به معنای تسلیم نمی‌داند، بلکه آن را ابزاری برای تحقق حقوق مشروع خود و ارتقای جایگاه بین‌المللی می‌داند.