«زن و بچه»؛ روایتی از مقاومت زنانه در قلب خانواده و جامعه

ساره زندیه

سعید روستایی، کارگردان سینمای ایران که پیش از این با آثارش همچون «ابد و یک روز» و «متری شیش و نیم» در میان مخاطبان داخلی و جشنواره‌های بین‌المللی به شهرت رسیده بود، این بار با فیلم تازه‌اش «زن و بچه» به جشنواره فیلم کن فرانسه بازگشته است. حضور روستایی در بخش رقابتی کن نه‌تنها بار دیگر نام سینمای ایران را بر سر زبان‌ها انداخته، بلکه توجه رسانه‌ها و منتقدان برجسته جهان را نیز به خود جلب کرده است. فیلمی که با روایت دقیق و حساس به زندگی روزمره زنان ایرانی، نقبی می‌زند به زوایای کمتر دیده‌شده‌ی جامعه و خانواده و تلاش می‌کند صدای سکوت‌زده و سرکوب‌شده زنان را به تصویر بکشد.
در «زن و بچه» پریناز ایزدیار نقش مهناز را ایفا می‌کند؛ زنی ۴۵ ساله، پرستاری که پس از مرگ همسرش بار سنگین سرپرستی خانواده را به دوش می‌کشد. مهناز در میانه مشکلات فراوانی که زندگی برایش رقم زده، در آستانه ازدواج با حمید (با بازی پیمان معادی) قرار دارد؛ مردی که راننده آمبولانس است و ظاهری آرام و همراه دارد، اما کم‌کم چهره‌ی پنهان و پرتنش او آشکار می‌شود. حمید نماینده‌ای است از تبعیض‌ها و فشارهای نهادینه‌شده در ساختار خانواده و جامعه‌ای که روابط انسانی در آن پیچیده و آکنده از تناقض است.
این تصویرگری دقیق از مهناز، زنی که در عین مقاومت و تلاش برای حفظ خانواده و هویت مادری‌اش، با بحران‌های عاطفی و اجتماعی متعددی دست و پنجه نرم می‌کند، نقطه قوت بزرگ «زن و بچه» است. مهناز نمادی از بسیاری زنان ایرانی است که در دل سختی‌ها، سکوت اختیار می‌کنند اما در عمق وجودشان فریادهای خاموشی برای عدالت، هویت و احترام می‌کشند.

*فرم روایی؛ واقع‌گرایی در هم‌نشینی با ملودرام
سعید روستایی در این اثر از فرم روایی‌ای بهره می‌گیرد که تلفیقی از واقع‌گرایی اجتماعی و عناصر ملودراماتیک است. این تلفیق در روایت فیلم موجب می‌شود بحران‌ها و تنش‌های روانی و اجتماعی شخصیت‌ها به شکلی ملموس و در عین حال عاطفی به مخاطب منتقل شود. در «زن و بچه» با مسائلی از قبیل اخراج نوجوان خانواده از مدرسه، پنهان‌کاری برای حفظ ظاهر اجتماعی، خیانت‌های عاطفی و روابط پیچیده و پرتنش میان شخصیت‌ها روبه‌رو هستیم که همگی در قالب اپیزودهایی به هم پیوسته، ساختار فیلم را شکل می‌دهند.
این ساختار چندلایه که گاه منتقدان آن را دارای ضعف‌های اپیزودیک و بعضاً افراطی دانسته‌اند، در عین حال امکان پرداخت دقیق‌تر به هر بحران و تنش را فراهم می‌آورد. واقع‌گرایی روایی، با چاشنی ملودرام، حس درگیری و همذات‌پنداری مخاطب با مهناز و دیگر شخصیت‌ها را افزایش می‌دهد و به فیلم انسجامی روانی و اجتماعی می‌بخشد.

*بازتاب فشارهای اجتماعی و نقش نهاد خانواده
فیلم «زن و بچه» را می‌توان مطالعه‌ای عمیق درباره مناسبات قدرت و تبعیض‌های پنهان در خانواده و اجتماع دانست. حمید، با نقش‌آفرینی پیمان معادی، نماینده نهاد مردانه‌ای است که در ظاهر دلسوز و همراه به نظر می‌رسد، اما در باطن حامل بار سنگین فشارها و تبعیض‌هایی است که زنان و کودکان را در خانواده محدود و سرکوب می‌کند. این کاراکتر نمادی از مناسبات کلی‌تر اجتماعی است که از طریق خانواده به شکل پیچیده و اغلب غیرمستقیم بر زندگی افراد تأثیر می‌گذارد.
در این میان مهناز، با تمام تلاش‌ها و مقاومتش، نشان می‌دهد که چگونه زن معترض و مبارزی است که در خشم فروخورده‌اش، مناسبات قدرت را به چالش می‌کشد. او نه تنها برای حفظ خانواده و سرپرستی فرزندانش می‌جنگد، بلکه برای بازپس‌گیری هویت حقیقی و عدالت فردی و اجتماعی‌اش تلاش می‌کند. این تصویر زنانه، صدا و رویکردی متفاوت در سینمای معاصر ایران به شمار می‌رود که به صورت دقیق‌تر و انسانی‌تر به مشکلات زنان می‌پردازد.

*واکنش منتقدان و رسانه‌های جهانی
حضور فیلم در جشنواره کن، فرصتی بی‌نظیر برای سینمای ایران بود تا توجه جهانیان را به دغدغه‌های انسانی و اجتماعی‌اش جلب کند. رسانه‌هایی مانند اسکرین دیلی و گاردین با تحسین نقش‌آفرینی پریناز ایزدیار، بر توانایی او در انتقال عمق درد و امید یک زن تنها تأکید کرده‌اند. در عین حال، نقدهایی نیز نسبت به روایت اپیزودیک و گاه پراکنده فیلم مطرح شده است؛ اما این موضوع نتوانسته از تأثیرگذاری کلی فیلم بکاهد.
از سوی دیگر، فضای اجتماعی ایجاد شده در فیلم، که به نحوی ترکیبی از تنش‌های روانی، دغدغه‌های خانوادگی و فشارهای جامعه است، مورد توجه بسیاری از منتقدان فرانسوی قرار گرفته است. این واکنش‌ها نشان از اهمیت پرداخت روستایی به موضوعات بومی اما جهانی دارد که مخاطبان فراتر از مرزهای ایران را نیز درگیر خود می‌کند.

*”زن و بچه”؛ صدای خاموش زنان در برابر مناسبات ناعادلانه
فیلم «زن و بچه» در نهایت، تجلی‌گر فریادی است که از دل سکوت زنان برخاسته است؛ فریادی خاموش و در عین حال عمیق و تأمل‌برانگیز. مهناز نه تنها در مواجهه با بحران‌های خانوادگی، بلکه در برابر فشارهای اجتماعی گسترده‌تر، به نماینده‌ای از زنان سرکوب شده تبدیل می‌شود. این فیلم از منظری زنانه به بررسی نابرابری‌ها، تبعیض‌ها و روابط ناعادلانه‌ای می‌پردازد که همچنان در بسیاری از جوامع به ویژه در خانواده‌ها وجود دارد.
روستایی با هنرمندی تمام توانسته است این صدای خاموش را به تصویر بکشد و مخاطب را به دنیایی وارد کند که از ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های زندگی زنان ایرانی پرده برمی‌دارد. «زن و بچه» تنها یک فیلم درباره خانواده نیست، بلکه یک اثر اجتماعی ـ انسانی است که هر بیننده‌ای را به تفکر درباره عدالت، جنسیت و هویت وامی‌دارد.
در مجموع باید گفت «زن و بچه» نمایشی سینمایی است که با ظرافت و حساسیت، مسائلی اجتماعی، خانوادگی و روان‌شناختی را بررسی می‌کند. فیلمی که برخلاف برخی نقدها، به واسطه بازی‌های درخشان و فضاسازی دقیق اجتماعی‌اش، از قوت قابل توجهی برخوردار است و توانسته است در یکی از معتبرترین جشنواره‌های سینمای جهان، جایگاهی شایسته پیدا کند.
سعید روستایی در این اثر، علاوه بر بهره‌گیری از فرم واقع‌گرایانه و ملودراماتیک، توانسته است صدای زنی را به گوش جهانیان برساند که سال‌ها در سکوت و فشار زندگی کرده است؛ زنی که با وجود همه دشواری‌ها، در تلاش برای حفظ کرامت و عدالت، نه تنها نماینده جامعه ایران، بلکه سمبل مقاومت زنانه در برابر بی‌عدالتی‌های جهانی است.