تغییرات ناگهانی وزن را جدی بگیرید

چند روز قبل، خانمی ۴۰ ساله به مطب من مراجعه کرد که طبق گفته خودش همیشه وزنش پایدار بوده، اما یکباره طی ۶ ماه بدون تغییر رژیم یا فعالیت ورزشی، ۱۰ کیلوگرم اضافه وزن پیدا می‌کند. او احساس خستگی مفرط، خشکی پوست و یبوست داشت و می گفت حتی لباس‌هایش نیز برایش تنگ شده‌اند. در معاینه، متوجه ورم مختصری در گردنش شدم. آزمایش‌های خون نوشتم و مشخص شد که کم‌کاری تیروئید دارد.
هفته قبل نیز آقای ۳۵ ساله‌ای مراجعه کرد که می گفت طی ۳ ماه بدون دلیل خاصی ۱۲ کیلوگرم وزن کم کرده وهمزمان از تپش قلب، تعریق زیاد، بی‌قراری و لرزش دست شکایت دارد. همسرش می‌گوید او بسیار مضطرب و زود رنج شده است. معاینه و آزمایش‌های تیروئید نشان می‌دهد که سطح هورمون هایش بسیار بالاست که تشخیص پرکاری تیروئید را تایید می‌کند.
باید تاکید کنم که تغییرات ناگهانی و غیرمنتظره وزن، چه به سمت کاهش سریع وزن یا افزایش وزن ناگهانی، یکی از نشانه‌های هشداردهنده در بدن است که باید به آن توجه ویژه‌ای شود. این تغییرات می‌توانند ناشی از عوامل متعددی باشند، اما یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین علل آن، مشکلات مربوط به عملکرد غده تیروئید است. تیروئید، غده‌ای کوچک در جلوی گردن است که نقش حیاتی در تنظیم متابولیسم بدن، تولید انرژی، و عملکرد صحیح بسیاری از اندام‌ها ایفا می‌کند. هر گونه اختلال در تولید هورمون‌های تیروئیدی می‌تواند تأثیر چشمگیری روی وزن، انرژی، خلق‌وخوی و سلامت عمومی بدن داشته باشد.
هورمون‌های تیروئیدی مستقیماً روی سرعت سوخت و ساز بدن تأثیر می‌گذارند. این هورمون‌ها باعث تنظیم سرعت تبدیل کالری به انرژی می‌شوند. وقتی تیروئید به خوبی کار کند، بدن در سطح متعادل و بهینه انرژی مصرف می‌کند و وزن در محدوده نرمال حفظ می‌شود.
اما وقتی این تعادل به هم می‌خورد، یعنی تولید هورمون‌ها کاهش یا افزایش می‌یابد، تغییرات چشمگیری در وزن و سایر عملکردهای بدن ایجاد می‌شود. این تغییرات اغلب ناگهانی و بدون دلیل واضح رخ می‌دهند.
کم‌کاری تیروئید معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که غده تیروئید به دلایلی توان تولید کافی هورمون‌ها را ندارد. این کاهش تولید هورمون باعث می‌شود متابولیسم بدن کند شود، به این معنی که بدن کالری کمتری می‌سوزاند و مصرف انرژی پایین می‌آید. در نتیجه، حتی اگر تغذیه و فعالیت بدنی فرد تغییری نکند، وزن افزایش پیدا می‌کند.
یکی از نکات مهم درباره کم‌کاری تیروئید این است که افزایش وزن معمولاً به صورت تدریجی و در طی چند ماه یا سال اتفاق می‌افتد، ولی گاهی در برخی بیماران به ویژه در مراحل اولیه، ممکن است افزایش وزن نسبتا سریع رخ دهد که نگران‌کننده است.
خستگی و بی‌حالی مداوم حتی بعد از استراحت کافی، افزایش وزن بدون علت و مقاوم به رژیم‌های لاغری، احساس سرما، به خصوص در دست‌ها و پاها، پوست خشک، ضخیم و زبر، ورم صورت، به خصوص در اطراف چشم‌ها، ریزش یا نازک شدن مو، یبوست مزمن، کندی در فکر کردن، فراموشی و افسردگی، صدای خشن یا گرفتگی صدا و اختلال در قاعدگی یا نازایی از جمله علائم شایع کم‌کاری تیروئید هستند که در افراد بروز می یابند.
حالا پرکاری تیروئید هم برعکس کم‌کاری این غده است؛ زمانی که غده تیروئید بیش از حد فعال باشد و هورمون‌های تیروئیدی را با مقدار زیاد تولید کند. این وضعیت باعث افزایش سرعت متابولیسم بدن می‌شود، یعنی بدن کالری بیشتری می‌سوزاند، حتی در حالت استراحت. نتیجه طبیعی این فرآیند، کاهش وزن سریع و غیرقابل توضیح است، حتی اگر فرد اشتهای بیشتری داشته باشد و بیشتر غذا بخورد.
درواقع پرکاری تیروئید یک وضعیت خطرناک است چون باعث تنش و فشار بر قلب و سیستم عصبی می‌شود.
کاهش وزن سریع و چشمگیر بدون دلیل واضح، تپش قلب، افزایش ضربان قلب و گاهی آریتمی قلبی، تعریق زیاد و احساس گرما، اضطراب، تحریک‌پذیری و بی‌قراری، لرزش دست‌ها ، تورم گردن و برجسته شدن چشم‌ها (بیماری گریوز)، ضعف عضلانی و خستگی عضلانی، اختلال در خواب و بی‌خوابی و افزایش حرکات روده و اسهال مزمن از علائم شایع پرکاری تیروئید هستند.
اختلالات تیروئید می‌توانند ناشی از عوامل متعددی باشند. یکی از شایع‌ترین علل کم‌کاری تیروئید بیماری های خودایمنی هستند. در این افراد، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های تیروئید حمله می‌کند و باعث التهاب و کاهش عملکرد تیروئید می‌شود.
ید یک ماده معدنی ضروری برای تولید هورمون‌های تیروئیدی است. کمبود ید، که در مناطق خاصی از جهان شایع است، باعث کم‌کاری تیروئید و گواتر می‌شود. همچنین مصرف بیش از حد ید می‌تواند عملکرد تیروئید را مختل کند.
علاوه بر این، سابقه خانوادگی بیماری‌های تیروئید ریسک ابتلا را افزایش می‌دهد. اگر والدین یا خواهر و برادری مبتلا به مشکلات تیروئید باشند، احتمال بروز این بیماری در فرد بیشتر است.
اگر تغییرات وزن ناگهانی ناشی از بیماری تیروئید بدون تشخیص و درمان رها شود، می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی در سلامت فرد شود. در کم‌کاری تیروئید، ممکن است فشار خون بالا، افزایش کلسترول خون و بیماری‌های قلبی افزایش یابد. در موارد شدید، ممکن است به کما منجر شود. در پرکاری تیروئید، عوارضی مثل آریتمی قلبی، نارسایی قلبی، پوکی استخوان و بحران تیروتوکسیکوز ـ که یک وضعیت اورژانسی است ـ ممکن است رخ دهد.
اگر تغییرات وزن ناگهانی داشتید، حتما به پزشک مراجعه کنید و آزمایش‌های تیروئید انجام دهید.
به علائم همراه وزن توجه کنید؛ خستگی، تعریق، اضطراب، تپش قلب، خشکی پوست و تغییرات خلقی همگی می‌توانند نشانه اختلال تیروئید باشند.
مصرف ید به میزان کافی و متعادل در رژیم غذایی را جدی بگیرید.
در صورت ابتلا به بیماری تیروئید، داروهای تجویزی را منظم مصرف کنید و تحت نظر پزشک باشید.
در پایان این یادداشت باید مجدد تاکید کنم که تغییرات وزن ناگهانی و غیرقابل توجیه می‌تواند زنگ خطری برای وجود مشکلات تیروئیدی باشد. کم‌کاری تیروئید معمولاً باعث افزایش وزن مقاوم به رژیم و کاهش انرژی می‌شود، در حالی که پرکاری تیروئید باعث کاهش وزن سریع همراه با علائم عصبی و قلبی می‌شود. شناخت علائم و مراجعه سریع به پزشک متخصص می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند و کیفیت زندگی را به شکل چشمگیری بهبود بخشد. اگر احساس می‌کنید دچار چنین تغییراتی شده‌اید یا کسی را می‌شناسید که ناگهان وزنش تغییر کرده، این مسئله را دست کم نگیرید و حتما به پزشک مراجعه کنید. تیروئید یک عضو حساس و تأثیرگذار است که سلامت کل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.