پیامدهای روانی استفاده افراطی از فضای مجازی

در دهه‌های اخیر، استفاده از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی میان کودکان به موضوعی فراگیر و زیربنایی تبدیل شده است. مطالعه‌ها نشان می‌دهند که اگرچه این ابزارها مزایایی مانند دسترسی به اطلاعات و شیوه جدید آموزش فراهم می‌کنند، اما استفاده بی‌رویه و بدون ساختار می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت روانی و جسمی کودکان باشد.

* افزایش اختلالات روانی؛ افسردگی و اضطراب
مطالعه‌ای طولی در دانشگاه UCSF نشان داد که مصرف روزانه رسانه‌های اجتماعی در کودکان ۹ تا ۱۳ ساله افزایش ۳۵ درصد در علائم افسردگی را موجب می‌شود؛ در حالی که افسردگی اولیه، نقش علت را برای استفاده بیشتر ندارد. با افزایش فعالیت سایبری، میزان اختلالات روانی نیز افزایش می‌یابد.
همچنین گزارش مؤسسه HEALTH (JAMA) نشان می‌دهد نوجوانانی با رفتار استفاده اعتیادگونه از موبایل و بازی‌ها، دو تا سه برابر بیشتر در معرض افکار خودکشی قرار دارند . این مسئله نشان‌دهندۀ بحران جدی در سلامت روان نسل جدید است.

* عزت نفس پایین و نگرانی نسبت به تصویر بدن
طبق مطالعات بنیاد Stem4 در بریتانیا، حدود ۷۵ درصد نوجوانان بالای ۱۲ سال با تصویر بدن خود مشکل دارند، مطالعه‌ای که نشان داد نزدیک به نیمی از این افراد به دلیل استهجان و قضاوت‌های آنلاین از شبکه‌های اجتماعی، دچار اضطراب یا استرس شدند .
پدیده‌ای به نام “Snapchat dysmorphia” توصیف‌گر اثر فیلترهای زیبایی مجازی است. افزون بر اضطراب و کاهش اعتماد به نفس، این پدیده می‌تواند راه را برای اختلالات خوردن و افسردگی باز کند.

* اختلال خواب و افت عملکرد تحصیلی
استفاده بی‌رویه از تلفن در شب، به ویژه قبل از خواب، موجب اختلال در ریتم خواب کودکان و نوجوانان می‌شود. پلی‌باز (WHO اروپا) گزارش کرده که ۳۶ درصد نوجوانان دست‌کم یک بار در روز با دوستان شان آنلاین‌اند و مشکلات بی‌خوابی و افت تحصیلی در میان آن‌ها شایع است .

* فضای ناامن و تهدیدات خارجی
در نیوزلند و چهار کشور دیگر، حدود ۱۲ درصد نوجوانان گرفتار «بازی‌های مشکل‌آفرین» شده‌اند: گیمینگ بیش‌ازحد و آسیب به عملکرد اجتماعی و تحصیلی .
پیامد دیگر، «ربایش هویت دیجیتال» یا sharenting است: اشتراک بی‌حدومرز اطلاعات خصوصی کودکان (نام، محل زندگی، عکس) توسط والدین، که خطراتی چون سرقت هویت و سوءاستفاده را افزایش می‌دهد.

* پذیرش مصرف‌کننده مواد و رفتارهای مخاطره‌آمیز
براساس مطالعات در Reddit، نوجوانانی که مرتباً در معرض تبلیغات مواد دخانی یا اروتزها در فضای مجازی هستند، تا ۷۹ درصد بیشتر به استعمال سیگار و ۸۴ درصد بیشتر به قمار روی می‌آورند .
علاوه بر این، پدیده‌هایی مانند مصرف THC, CBD یا مواد سنتی و ترکیبی (synthetic) که در شبکه‌های مجازی ترویج می‌شوند، تعامل نوجوانان با مخاطرات جدی بهداشتی را افزایش داده‌اند.

* خودآگاهی و تنظیم شخصی
در ۱۸ کشور، نظرسنجی GWI نشان داد که ۴۰ درصد نوجوانان بین ۱۲ تا ۱۵ سال خودآگاهانه استفاده‌شان را کنترل می‌کنند؛ آن‌ها اعلان‌ها را خاموش، برنامه‌ها را حذف و زمان استفاده را محدود می‌کنند .

*مقررات سخت‌گیرانه‌تر
در استرالیا بحث بر سر ممنوعیت دسترسی زیر ۱۶ سال به رسانه‌ها و گنجاندن YouTube در این محدودیت است؛ پیشنهادهایی که حمایت زیادی از سوی ناظرین ایمنی کودکان دریافت کرده است .

* هشدارهای رسمی به والدین
ادارات بهداشت هند نیز درباره ارتباط بین مصرف بی‌اندازه موبایل و اضطراب کودکان هشدار داده‌ و توصیه‌هایی برای کاهش زمان نمایشگر و افزایش فعالیت فیزیکی داده‌اند.

* واکنش نظام پزشکی
در ایالات متحده، مشاور ارشد سلامت اجتماعی، دعوت به طرح «رایگانِ گوشی در شب» و ایجاد «برنامه رسانه‌ای خانوادگی» کرده است؛ پیشنهادهایی با هدف کاهش اختلالات خواب و افزایش تعامل واقعی .
استفاده از فضای مجازی برای کودکان دو وجه دارد؛ فوائدی آموزشی با خطرات روانی، جسمی و اجتماعی. بر پایه منابع متعددی که بررسی شد، موارد زیر توصیه می‌شود:
نظارت والدین: تعیین محدوده ساعتی و تدارک فعالیت‌های جایگزین.
آموزش مهارت خودکنترلی: خود‌کنترلی دیجیتال باید از کودکی آموزش داده شود.
محدودیت مقرراتی: تعیین حد سنی، کنترل محتوایی از حساب‌های کاربری بدون اطلاع والد.
پشتیبانی مشورتی: در صورت مشاهده علائم افسردگی، اضطراب یا رفتار نامتعادل، مراجعه به روان‌شناس ضروری است.
همه‌جانبه‌نگری: شبکه‌ها، مدارس، والدین و نهادهای قانونی باید هم‌آهنگ برای محیط مجازی امن‌تر فعالیت کنند.