جنوب سوریه در آستانه بحران تازه

استان السویدا در جنوب سوریه این روزها به صحنه بحرانی از درگیری‌های قومی و طایفه‌ای تبدیل شده که به سرعت در حال گسترش است. این تحولات، فضای امنیتی و اجتماعی منطقه را به شدت متشنج کرده و حتی دامنه اثرات آن به دیگر مناطق کشور، از جمله دانشگاه‌ها در شمال سوریه نیز کشیده شده است.
درگیری‌هایی که عمدتاً میان نیروهای مسلح وابسته به طایفه دروزی و گروه‌های عشایری رخ داده، به‌ویژه در مناطق روستایی و شهرک‌های حومه غربی استان السویدا شدت یافته است. گزارش‌ها حاکی از آن است که این نزاع‌ها تنها در قالب برخوردهای محلی باقی نمانده و به یک بحران گسترده منطقه‌ای تبدیل شده که می‌تواند پیامدهای ناگواری برای ثبات نسبی جنوب سوریه به‌همراه داشته باشد.

*اعلام آماده‌باش در درعا؛ گسترش جغرافیای درگیری‌ها
در واکنش به تحولات پرتنش السویدا، عشایر استان درعا ـ که همسایه غربی السویدا محسوب می‌شود ـ با اعلام بسیج عمومی، آمادگی خود را برای ورود به درگیری‌ها و حمایت از عشایر هم‌قبیله‌ای در السویدا اعلام کرده‌اند. این تحرکات که از سوی ناظران منطقه‌ای به‌عنوان زنگ خطری برای تعمیق بحران تلقی می‌شود، نشان می‌دهد که احتمال سرایت درگیری‌ها به دیگر بخش‌های جنوب سوریه بسیار بالا رفته است.
کارشناسان معتقدند چنین تنش‌هایی در بافت اجتماعی متنوع و حساس جنوب سوریه، ممکن است به سرعت به یک نزاع گسترده میان طوایف مختلف تبدیل شود؛ مسئله‌ای که نه‌تنها امنیت محلی را تهدید می‌کند، بلکه توان بازسازی دولت مرکزی در مناطق خارج از کنترل خود را نیز تضعیف خواهد کرد.

*اثر مستقیم بحران بر محیط‌های دانشگاهی
در پی بالا گرفتن این تنش‌ها، دانشگاه‌ها نیز از پیامدهای بحران در امان نمانده‌اند. منابع محلی از دانشگاه حلب خبر داده‌اند که شماری از دانشجویان دروزی ساکن خوابگاه‌های دانشجویی، هدف تهدیدها و حملاتی قرار گرفته‌اند. همین امر موجب شده که برخی از آنان برای حفظ جان خود به محله‌های الاشرفیه و شیخ مقصود که تحت سیطره نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) هستند، منتقل شوند.

تحلیل‌گران اجتماعی هشدار می‌دهند که چنین حملاتی به محیط‌های آموزشی، نشانه‌ای نگران‌کننده از تعمیق شکاف‌های طایفه‌ای در جامعه سوریه است؛ شکافی که حتی جوانان و دانشجویان را نیز به سوی نوعی قطبی‌سازی ناخواسته سوق داده و روند عادی‌سازی فضای آموزشی و علمی را مختل می‌کند.

*بسترهای تنش؛ دلایل عمیق‌تر از یک اختلاف محلی
اگرچه در نگاه اول، برخوردهای جاری در السویدا به‌عنوان نزاعی میان دو گروه قومی یا طایفه‌ای تعبیر می‌شود، اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که ریشه‌های این بحران در مجموعه‌ای از عوامل پیچیده‌تر نهفته است. نبود ساختار حکومتی مؤثر، ضعف نهادهای امنیتی، افزایش قاچاق سلاح و رقابت‌های دیرینه بر سر منابع محلی از جمله زمین و آب، همگی به تشدید این شرایط دامن زده‌اند.
در سوی دیگر، طایفه دروزی که در گذشته نقشی کلیدی در برخی تحولات سوریه ایفا کرده، اکنون با چالش‌هایی داخلی نیز روبه‌روست. شکاف میان جریان‌های سنتی و نسل جدید، همچنین تفاوت دیدگاه نسبت به نحوه تعامل با دولت مرکزی، فضا را برای بروز درگیری‌های داخلی و اختلافات بیشتر مهیا کرده است.

*هشدارها درباره آینده امنیتی منطقه
با توجه به شرایط فعلی، بسیاری از تحلیل‌گران هشدار می‌دهند که اگر راهکاری سیاسی یا امنیتی برای توقف درگیری‌ها و کاهش تنش‌ها تدوین نشود، جنوب سوریه ممکن است بار دیگر به عرصه یک بحران مزمن و فراگیر تبدیل شود. بازگشت درگیری‌های مسلحانه در این منطقه، می‌تواند موج جدیدی از آوارگی، تخریب زیرساخت‌ها و گسترش ناامنی را به دنبال داشته باشد.
همچنین مداخله بازیگران منطقه‌ای یا گروه‌های مسلح غیردولتی می‌تواند به پیچیده‌تر شدن وضعیت منجر شود؛ به‌ویژه اگر هر یک از طرفین برای تقویت موقعیت خود، دست به جلب حمایت خارجی بزند.

*لزوم ورود جامعه بین‌المللی و میانجی‌گری محلی
در چنین شرایطی، ضرورت دارد که جامعه بین‌المللی، نهادهای حقوق بشری و سازمان‌های میانجی‌گر برای کاهش بحران و آغاز گفت‌وگوهای میان‌طایفه‌ای وارد عمل شوند. هم‌چنین نقش ریش‌سفیدان و رهبران محلی در ایجاد پل‌های ارتباطی و جلوگیری از تشدید درگیری‌ها بسیار کلیدی است.
در پایان، روشن است که بحران السویدا صرفاً محدود به مرزهای این استان نیست؛ بلکه به نمادی از شکنندگی وضعیت اجتماعی، سیاسی و امنیتی سوریه در مرحله پساجنگ تبدیل شده است. حل این بحران نیازمند رویکردی چندجانبه، فراگیر و مبتنی بر اعتمادسازی میان گروه‌های محلی است؛ اقدامی که در صورت تحقق، می‌تواند الگویی برای حل دیگر منازعات طایفه‌ای در کشور باشد.