نوآوران آنلاین- مطالعه روند بار بیماری‌ها در کشور در بازه زمانی سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۴ نشان داده که فشارخون بالا از جمله مهم‌ترین عوامل خطر تهدیدکننده سلامت مردم و اصلی‌ترین عامل مرگ‌ومیر در جهان و ایران محسوب می‌شود. همچنین مرگ زودرس ناشی از سکته‌های قلبی و مغزی، به دلیل بیماری پرفشاری خون بوده و بالغ بر نیمی از کل موارد مرگ در کشور را به خود اختصاص داده است.
چقدر از ایرانی‌ها پرفشاری خون دارند؟
طبق آمارها در سال ۱۳۹۵ به طور متوسط ۲۲ درصد زنان و ۲۱ درصد مردان ایرانی مبتلا به فشارخون بالا بوده‌اند. همچنین بیش از ۵۰ درصد گروه سنی ۵۵ تا ۶۹ سال دچار عارضه فشار خون بالا هستند. متاسفانه برآوردها حاکی از آن است که حدود ۶۰ درصد مبتلایان به فشارخون بالا، از این مساله آگاهی ندارند.
کلید اصلی مبارزه با پرفشاری خون
باید توجه کرد که شرایط تاریخی در دهه‌های اخیر و بروز تغییرات گسترده در شیوه زندگی مردم مانند رشد شهرنشینی، آلودگی هوا، مصرف غذاهای پرنمک به عنوان بزرگترین عامل ایجاد پرفشاری خون که در ایران دو تا سه برابر بیش از حداکثر میزان مجاز مصرف می‌شود، کم‌تحرکی و اضافه وزن، اختلالات خواب، استرس‌های فردی و اجتماعی و ...از عوامل اصلی خطر بروز فشارخون بالا به شمار می‌آیند. البته و خوشبختانه باید توجه کرد که کلید اصلی مبارزه با فشار خون نیز در مدیریت همین عوامل خطر نهفته است؛ به طوری که رعایت صحیح و کنترل این عوامل از سوی آحاد جامعه بیشترین کمک را درکاهش موارد ابتلاء به این بیماری مهلک فراهم می‌کند.
بر همین اساس وزارت بهداشت همزمان با روز جهانی فشارخون، «بسیج ملی کنترل فشارخون بالا» را در اولویت برنامه‌های بهداشتی سال ۱۳۹۸ قرار داده است که این بسیج ملی چند هدف را دنبال می‌کند. اهداف ایجاد این بسیج ملی افزایش آگاهی و سواد سلامت جامعه درباره فشار خون بالا، ترغیب مردم برای مراجعه به مراکز تعیین شده جهت اندازه‌گیری فشارخون و شناسایی و پیگیری افراد دارای فشارخون، کاهش مصرف نمک روزانه مردم به حداقل ۵۰ درصد با اطلاع‌رسانی به جوامع مردمی، کنترل صنایع و ساختارهای مرتبط، افزایش مصرف غلات، حبوبات، سبزیجات و میوه‌جات به میزان ۲۵ درصد بیشتر از وضعیت کنونی، کنترل و درمان مبتلایان به فشارخون بالا، رعایت و کنترل دقیق عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اثرگذار بر این موضوع اعلام شده است.
اندازه‌گیری فشارخون افراد ۳۰ سال به بالا
این برنامه از ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۸ مصادف با روز جهانی فشارخون آغاز شده و تا ۱۵ تیرماه ۱۳۹۸ ادامه خواهد داشت. در قالب این برنامه تمام ارکان مدیریتی، پشتیبانی و فنی وزارت بهداشت و تمامی دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور و نیز سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی مرتبط با سلامت، بسیج می‌شوند تا با اندازه‌گیری فشارخون افراد ۳۰ سال به بالا و نیز زنان باردار ایرانی و جمع آوری و ثبت داده های مورد نیاز، مرحله اول را برای طراحی و اجرای برنامه های پیشگیری و کنترل فشارخون ایرانیان طی کنند.
می‌توان امیدوار بود که با طراحی و اجرای بسیج ملی کنترل فشارخون بالا، گروه‌های هدف مورد نظر درباره فشارخون بالا حساس شوند و با مراجعه به مراکز تعیین شده از وضعیت فشارخون خود اطلاع پیدا کنند. به این ترتیب، با شناسایی موارد فشارخون بالا و شروع مراقبت‌های استاندارد و مبتنی بر دستورالعمل‌های کشوری، گامی موثر برای کنترل این تهدید سلامت برداشته خواهد شد.
فشار خون چیست؟
خون در بدن ساکن نیست و در گردش است. خون در گردش موجب رساندن مواد غذایی انرژی‌زا و اکسیژن به بافت‌های بدن و حمل مواد زاید به ارگان‌های دفعی شده و به طور کلی فعالیت سیستم دفاعی و بازسازی بافت‌ها نیز از این طریق میسر می‌شود. باید توجه کرد که مهم‌ترین بخش دستگاه گردش خون در بدن، قلب است. رگ‌هایی که خون را به قلب وارد می‌کنند، سیاهرگ و رگ‌هایی که خون را از قلب خارج می کنند، سرخرگ نام دارند. قلب با هر بار ضربان، خون را به درون سرخرگ‌ها می‌فرستد و در نتیجه نیرویی به سرخرگ‌ها وارد می‌کند که باعث می‌شود فشاری به دیواره سرخرگ‌ها وارد شود که به آن فشارخون می‌گویند.
چرا فشار خون بالا می‌رود؟
مقدار فشارخون به دو عامل بستگی دارد؛ یکی مقدار خونی که در هر دقیقه از قلب خارج می‌شود و دوم مقاومتی که بر سر راه خروج خون از قلب در سرخرگ وجود دارد. فشارخون وقتی بالا می رود که یا خون با قدرت بیشتر از قلب پمپاژ شود و یا مجرای سرخرگ تنگ شود. مهم‌ترین عامل در ایجاد تنگی بر سر راه جریان خون، رسوب چربی است. با بالا رفتن سن به تدریج چربی بیشتری در جدار سرخرگ‌ها رسوب می‌کند و فرد بیشتر در معرض فشارخون بالا قرار می‌گیرد. علاوه بر افزایش سن، برخی رفتارها مانند فعالیت بدنی کم، تغذیه ناسالم و مصرف سیگار یا قلیان هم در ایجاد و تشدید فشارخون تاثیر دارند.
مقدار فشارخون طبیعی و غیرطبیعی
در زمان انقباض عضله قلب خون وارد سرخرگ‌ها می‌شود و فشارخون به حداکثر مقدار خود می‌رسد و در زمان استراحت قلب خون به تدریج از سرخرگ‌ها خارج شده و فشارخون به حداقل مقدار خود می‌رسد. واحد اندازه‌گیری فشارخون میلی‌متر جیوه است.
علائم فشار خون بالا را بشناسید
فشارخون بالا معمولا علامت ندارد. البته ممکن است افراد دارای فشارخون بالا دچار سردرد در ناحیه پشت سر، سرگیجه، تاری دید، خستگی زودرس و تپش قلب، تنگی نفس شبانه یا هنگام فعالیت و درد در قفسه سینه شوند. تنها راه تشخیص فشار خون بالا، اندازه‌گیری فشارخون با دستگاه فشارسنج است. برای مقابله و کنترل فشارخون بالا در جامعه باید فشارخون افراد در معرض خطر به ویژه افراد ۳۰ ساله و بالاتر و زنان باردار اندازه گیری شود تا بتوان آن را به موقع تشخیص داد و درمان کرد. برای اطلاع از وضعیت فشارخون خود می توانیم به خانه های بهداشت، پایگاه‌های سلامت، مراکز خدمات جامع سلامت، مطب پزشکان، درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها مراجعه کنیم و بخواهیم تا فشارخون ما را اندازه بگیرند.
عوارض فشارخون بالاچیست؟
در افرادی که فشارخون بالا دارند، به علت فشار وارد بر قلب به تدریج عضله قلب آنها ضخیم می‌شود و این موضوع می‌تواند فشار بر قلب را افزایش دهد و در طولانی مدت، عمر فرد را کم کند. همچنین فشارخون بالا باعث می‌شود تا چربی در دیواره سرخرگ‌ها سریع‌تر رسوب کند. رگ‌های قلب در این افراد زودتر تنگ می‌شوند و خون کمتری به عضله قلب می‌رسد. اگر رگ‌های قلب بسته شوند و خون اصلا به عضله قلب نرسد، سکته قلبی رخ می‌دهد. رسوب چربی در دیواره سرخرگ‌های مغزی نیز از دیگر عوارض فشار خون است که باعث کم شدن جریان خون به مغز می‌شود. اگر تنگی بسیار شدید شود و یا رگ‌های مغز کاملا بسته شود، سکته مغزی رخ می‌دهد.
در عین حال فشارخون بالا می‌تواند باعث پارگی رگ‌های مغز شود و خونریزی مغزی ایجاد کند که ممکن است باعث اختلال در حرکت اندام‌ها، بینایی و قدرت تکلم و مرگ شود. فشارخون بالا می‌تواند باعث نارسایی کلیه‌ها نیز شود.
در فشارخون بالا چشم هم می‌تواند مشکل پیدا کرده و خونریزی کند و حتی منجر به تاری دید و حتی کوری شود. بنابراین لازم است هر بار که به پزشک و یا دیگر ارائه کنندگان خدمات سلامت مراجعه می‌کنیم، از آنها بخواهیم که فشارخون ما را اندازه گیری کنند. اگر فشارخون از حد طبیعی بالاتر باشد، مراجعه به پزشک ضروری است. در عین حال بدانید که حداقل نیم ساعت قبل از اندازه‌گیری فشارخون خود، غذا نخورید، قهوه و چای ننوشید، فعالیت بدنی انجام ندهید، سیگار یا قلیان نکشید، ادرار خود را کاملا تخلیه کنید و عصبانی نباشید.