نوآوران آنلاین- نمایندگی‌های اطلاع‌رسانی گردشگری ایران با هدف اطلاع‌رسانی، تبلیغات، بازاریابی و جذب سرمایه‌گذار از سال ۱۳۹۴ در خارج از ایران فعالیت خود را آغاز کردند. در آن سال سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با هماهنگی و همکاری کانون جهانگردی و اتومبیلرانی به ۹ ایرانی مقیم خارج از کشور مجوز داد تا در اسپانیا، ایتالیا، ژاپن، سوئیس، سنگاپور، چین، مالزی و عمان دفتر اطلاع‌رسانی گردشگری راه‌اندازی کنند.
با این وجود یک سال بعد، بدون هیچ توضیحی نمایندگان اطلاع‌رسانی گردشگری ایران در کشورهای سوئیس، مالزی، سنگاپور و ایتالیا خلع مسؤولیت شدند.
شرایط احراز هویت این نمایندگی‌ها از سوی کانون جهانگردی و اتومبیلرانی این‌گونه اعلام شده بود: «احراز صلاحیت‌های عمومی لازم و استعلام عدم سوء پیشینه از مراجع ذیصلاح، اقامت در کشور هدف، دارا بودن یا ثبت شرکت، مؤسسه یا نمایندگی با مجوز رسمی فعالیت در حوزه گردشگری از مراجع رسمی کشور هدف، برخورداری از توانایی مکالمه و مکاتبه به زبان فارسی یا زبان کشور هدف و یا در استخدام داشتن فردی مسلط به مکالمه، مکاتبه و مذاکره به زبان فارسی در محل نمایندگی و سابقه حداقل ۵ سال تجربه و فعالیت در حوزه گردشگری کشور هدف. »
بودجه و منابع مالی حمایتی از دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری در خارج از کشور مشخص نبود و به طور معمول این نمایندگی‌ها با سرمایه‌های شخصی وارد عمل شدند. بیشتر آن‌ها افرادی بودند که در کشور هدف فعالیت‌های گردشگری داشتند، در نتیجه اعتبار دولت ایران به فعالیت‌های آن‌ها سطحی کلان و وجهه‌ای رسمی می‌بخشید. برخی از این دفاتر در مقطعی حتی خود را سفیر و نماینده گردشگری ایران معرفی می‌کردند.
دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری، ایده‌ای بود که در دوره‌ی ریاست اسفندیار رحیم‌مشایی در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و زمانی که محمدشریف ملک‌زاده معاون گردشگری بود، مطرح شد. ایدئولوژی اولیه ملک‌زاده راه‌اندازی این دفاتر در ۲۰ کشور بود. او در مقطعی از راه‌اندازی این نمایندگی‌ها در کشورهای عمان، کویت، سوئد، ایتالیا، لیبی و ترکیه خبر داد. ابهام‌هایی درباره فعالیت این نمایندگی‌ها در خارج از کشور مطرح بود، اما هرگز به آن‌ها پاسخی داده نشد.
در سال ۱۳۹۲ این پروژه بار دیگر از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مطرح شد. محمدکاظم خلدی‌نسب - مدیر وقت بازاریابی و توسعه گردشگری این سازمان ـ درحالی‌که از وضعیت دفاتر موجود اطلاع‌رسانی گردشگری ایران در خارج از کشور بی‌اطلاع بود، گفت که «دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری ایران با اولویت در کشورهای همجوار، همسایه، اسلامی، حاشیه خلیج فارس، حوزه اروپا، آسیا و اقیانوسیه و حتی قاره آمریکا با مشارکت بخش خصوصی و با هماهنگی سازمان و کانون جهانگردی و اتومبیلرانی به‌منظور اجرای بند ۳ ماده ۵ اساسنامه این کانون راه‌اندازی خواهد شد. »
قرار شد دستورالعمل اجرایی دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری را کانون جهانگردی و اتومبیلرانی با هماهنگی معاونت گردشگری تهیه کند که تا سال ۱۳۹۴ طول کشید.
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌خواست تعداد نمایندگان اطلاع‌رسانی را در طول یک سال و تا پایان سال ۱۳۹۴ به ۲۰ دفتر برساند اما نه تنها این اتفاق رخ نداد که بعد از گذشت چهار سال، معاون گردشگری، دستور توقف این پروژه را صادر کرد.
ولی تیموری که از عملکرد دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری در خارج از کشور ناراضی بود، گفت که «این افراد معمولاً آژانس دارند پس طبیعی است هر کاری که می‌کنند به سمت منافع خودشان باشد. ممکن است در برخی از موارد با نام نمایندگی اطلاع‌رسانی گردشگری بازار انحصاری ایجاد کنند. نمایندگی‌ها عموماً به این سمت رفته‌اند که به جای اطلاع‌رسانی گردشگری ایران در خارج از کشور درباره فعالیت‌های گردشگری خودشان اطلاع‌رسانی می‌کنند! ما به دنبال این موضوع نبودیم. حتی اگر به آن‌ها پولی و یا حقوقی نمی‌دهیم باز هم نباید اجازه دهیم آن‌ها از برند کشورمان استفاده کنند و به عنوان نماینده رسمی، ملاقات برگزار کنند یا در برنامه‌های رسمی شرکت کنند. »
علی‌اصغر مونسان ـ رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ـ یک سال پیش از این‌که معاون گردشگری اعتبار مجوز این نمایندگی‌ها را تمدید نکند، هشدار داده بود: «اگر فعالیت و خروجی نداشته باشند، نمایندگی‌شان را ابطال می‌کنیم. »
او گفته بود: «این دفاتر قبلاً هیچ مأموریتی نداشتند. کاری هم انجام نمی‌دادند. فقط عنوان را برای خودشان گرفته بودند. با عنوان نماینده معاون رییس‌جمهوری کسب و کار می‌کردند. در برخی مواقع حتی این بیزنس‌ها خارج از حوزه گردشگری هم بود.»
البته او از برخی از این دفاتر دفاع کرده و گفته بود که «اگر همکاری آن‌ها نبود با توجه به تفاوت نرخ ارز امکان حضور در خیلی از نمایشگاه‌های خارجی را نداشتیم. »
مونسان حتی اشاره کرد که کانون جهانگردی و اتومبیلرانی روی فعالیت دفاتر نمایندگی اطلاع‌رسانی گردشگری در کشورهای بازار هدف نظارت دارد.
اینک عبادرضا اسلامی ـ مدیر گردشگری و صنایع دستی کانون جهانگردی و اتومبیلرانی ـ به ایسنا می‌گوید: باید نظارت روی این دفاتر را گسترده‌تر می‌کردیم.
آن‌چنان که در وب‌سایت وابسته به کانون جهانگردی و اتومبیلرانی اطلاع‌رسانی شده است: ایران در کشورهای ژاپن (توکیو)، اسپانیا (مادرید)، ایتالیا (میلان)، چین (شانگهای)، چین (گوانجو)، آذربایجان (باکو)، عراق (سلیمانیه)، کره جنوبی (سئول)، هلند (لاهه)، عمان (مسقط)، آلمان (برلین)، آلمان (مونیخ)، فرانسه (پاریس)، چین (هنگ کنگ)، انگلستان (بیرمنگهام) و چین (پکن) نمایندگی اطلاع‌رسانی گردشگری داشته است که طبق اظهارات مدیر گردشگری و صنایع دستی کانون جهانگردی و اتومبیلرانی، مجوز و گواهی‌نامه آن‌ها تا ۳۰ فروردین‌ماه سال ۱۳۹۸ معتبر بوده است و معاون گردشگری آن احکام را تمدید نکرده، در نتیجه ایران دیگر نماینده رسمی با این عنوان در خارج از کشور ندارد.
هرچند عبادرضا اسلامی در گفت‌وگو با ایسنا مطرح کرد: از بین این نمایندگی‌ها فقط مجوز دفتر اطلاع‌رسانی گردشگری ایران در شهر پکن چین به نام آقای فرهاد باقرزاده تا ۲۳ دی‌ماه سال ۱۳۹۸ اعتبار دارد که مجوز آن در سال ۱۳۹۶ با تاخیر صادر شد و هنوز منقضی نشده است.
او درباره نقش کانون جهانگردی و اتومبیلرانی در موضوع دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری توضیح داد: احکام این نمایندگی‌ها براساس سیاست‌های معاونت گردشگری ابلاغ شد و طی تفاهم‌نامه‌ای، این کانون مسؤولیت دبیرخانه و پیگیری امور اجرایی آن را پذیرفت.
او اضافه کرد: در سال ۱۳۹۲ هنگام تنظیم شیوه‌نامه و احکام دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری، وظایفی از جذب گردشگر تا اطلاع‌رسانی برای این دفاتر در نظر گرفته شد. معاونت گردشگری نیز این اهداف را قبول داشت اما اکنون عقیده بر این است که باید ساز و کار بهتری تنظیم شود تا به اهداف عالی‌تر برسیم. شیوه‌نامه اولیه اهداف کلان را دربر نمی‌گیرد. ما نیز به نقطه ضعف‌های آن آگاهیم اما تغییرات مدیریتی و کلامی در کانون جهانگردی و اتومبیلراتی باعث شد براساس شیوه‌نامه اولیه پیش برویم و دیگر آن را اصلاح نکنیم.
مدیر گردشگری و صنایع دستی کانون جهانگردی و اتومبیلرانی گفت: قراردادهای دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری معمولا دوساله تنظیم می‌شد، بعد از انقضای اعتبار این احکام درخواست کردیم اگر معاونت گردشگری همچنان شیوه‌نامه اولیه و این روش را قبول دارد، برای ادامه مسیر دستور لازم را بدهند تا با این نمایندگی‌ها توافق‌نامه‌های جدید امضا کنیم، اما این اتفاق نیافتاد و معاون گردشگری گفتند ساز و کار و شیوه‌های دیگری را باید در پیش بگیریم تا نمایندگی‌های واقعی گردشگری ایجاد شود.
اسلامی درباره سرانجام نمایندگی‌هایی که در سال نخست اجرای احکام کنار گذاشته شدند، توضیح داد: در دور نخست برای ۱۶ نمایندگی حکم صادر شد اما مدتی بعد مشخص شد نمایندگی‌های اطلاع‌رسانی گردشگری در مالزی، سوئیس و ایتالیا با سیاست‌ها و شیوه‌نامه منطبق نیستند و در همان مرحله، شورای راهبردی که مسؤولیت آن با معاونت گردشگری است، مجوز آن‌ها را لغو کرد و از ادامه همکاری کنار گذاشت. برخی دفاتر اطلاع‌رسانی مثل سنگاپور هم چون فعالیتی نداشتند، به دلیل نبود جدیت در کار کنار گذاشته شدند و البته افراد جدیدی به این نمایندگی‌ها اضافه شدند.
او در پاسخ به این سوال که چه دلایلی مطرح بود که این نمایندگی‌ها پس از احراز صلاحیت و دریافت حکم، بعد از آغاز یک دوره کوتاه همکاری، خلع مسؤولیت شوند، اظهار کرد: معاونت گردشگری اسبق در آن دوران چهار هدف برای این دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری مشخص کرد و بر آن اساس، قابلیت ایجاد ۲۵ دفتر نمایندگی اطلاع‌رسانی گردشگری در شورای راهبردی (مستقر در معاونت گردشگری) بررسی شد که وقتی کتبا همه موارد را تایید کردند کانون جهانگردی و اتومبیلرانی با نماینده‌های مشخص‌شده توافق‌نامه امضا کرد.
اسلامی گفت: آسیب جدی این بود که از روش خوبی استفاده نکردیم. باید الگوهای مشابه را در دیگر کشورها بررسی می‌کردیم و یا اگر تصمیم داشتیم از بخش خصوصی استفاده کنیم باید منابع مالی را برای حمایت آن‌ها مشخص می‌کردیم. از جایگاه دبیرخانه دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری اعتراف می‌کنم حمایت جدی از این دفاتر نداشتیم.
او اضافه کرد: سال‌های ۹۴ و ۹۵ یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان بودجه برای حمایت مالی از دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری در خارج از کشور پیش‌بینی شده بود که قرار بود مشارکتی از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و کانون جهانگردی و اتومبیلرانی تامین شود، اما چنین بودجه‌ای هرگز تامین نشد.
مدیر گردشگری و صنایع دستی کانون جهانگردی و اتومبیلرانی موافقت خود را با اظهارات معاون گردشگری درباره موفق نبودن عملکرد نمایندگی‌های اطلاع‌رسانی گردشگری در خارج از کشور بیان کرد و گفت: ما به اهداف و خواسته‌هایمان در سطح کلان نرسیدیم اما در سطح خرد نمایندگی‌هایی داشتیم که کار جدی انجام می‌دادند؛ مثلا نماینده اطلاع‌رسانی گردشگری ایران در کره جنوبی تلاش‌های زیادی برای بازسازی ایران در دهکده سئول انجام داد. گزارش‌هایی نیز موجود است که نشان می‌دهد یکی از عناصر اثرگذار در افزایش توجه گردشگران فرانسوی به ایران، فعالیت‌های نماینده اطلاع‌رسانی گردشگری در آن کشور بوده است.
مدیر گردشگری و صنایع دستی کانون جهانگردی و اتومبیلرانی درباره بخش دیگری از اظهارات معاون گردشگری مبنی بر سوءاستفاده‌های برخی از این نمایندگی‌ها توضیح داد: برخی از نمایندگی‌ها توفیق‌هایی را به دست آورده بودند که بعضی وقت‌ها در جریان آن از لوگو جمهوری اسلامی ایران استفاده شده بود اما پروژه کاملا منافع شخصی داشت.
او تاکید کرد: شورای راهبردی (معاونت گردشگری) و دبیرخانه دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری (کانون جهانگردی و اتومبیلرانی) باید نظارت گسترده‌تری روی این دفاتر می‌داشتند و اگر شیوه‌نامه اصطلاح و روابط دبیرخانه با این دفاتر تعریف می‌شد شاید حالا وضعیت بهتری داشتیم.
او درباره اثر نبود حمایت مالی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در چرخش فعالیت‌ها و عملکرد این نمایندگی‌ها که با هزینه و سرمایه شخصی برای ایران تبلیغ می‌کردند، اظهار کرد: حمایت مالی همیشه مساله حیاتی بوده است. قطعا نبود آن در موفق نبودن این دفاتر نقش داشته است. ما باید به فکر منابع حمایتی برای اطلاع‌رسانی و تبلیغات باشیم.
اسلامی درباره اعتراض برخی از این نمایندگان به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و کانون جهانگردی و اتومبیلرانی مبنی بر این‌که حتی اقلام تبلیغاتی آن‌ها را تامین نمی‌کرده‌اند، گفت: ما برای برخی کشورها اقلام تبلیغاتی خوبی تهیه کرده‌ایم و از این نظر مشکلی نداشتیم. کیفیت این اقلام در برخی زبان‌ها مثل چینی، انگلیسی، اسپانیایی، فرانسه و ایتالیایی فوق‌العاده بود. هرچند که به زبان ژاپنی نتوانستیم اقلام تبلیغاتی خوبی تهیه کنیم. همزمان با نمایشگاه گردشگری اسپانیا نیز ویژه‌نامه مشترکی تهیه شد که از معاونت گردشگری کاتالوگ‌هایی را دریافت کردیم که نقطه قوت نمایشگاه اسپانیا ۲۰۱۸ همین اقلام اطلاع‌رسانی بود. حجم محصولات تبلیغاتی برای برخی کشورها به قدری زیاد بود که به بعضی از سفرا پیشنهاد می‌کردیم آن‌هار ا در محل نمایندگی ایران نگه دارند اما آن‌ها تمایلی نشان نمی‌دادند.
مدیر گردشگری و صنایع دستی کانون جهانگردی و اتومبیلرانی بیان کرد: در حوزه تبلیغات و اطلاع‌رسانی قطعا بهترین نبوده‌ایم، حتی از کشورهای همسایه سطح پایین‌تری داشتیم، اما معتقدم با تمام ظرفیت و توانی که داشتیم، موثر عمل کردیم.
اسلامی درباره ایده مطرح‌شده برای جایگزینی رایزن‌های فرهنگی به عنوان دفتر اطلاع‌رسانی و نماینده گردشگری ایران در خارج از کشور، گفت: از مقام یک کارشناس معتقدم نمایندگان فرهنگی، اقتصادی و سیاسی دولت در کشورهای مختلف اگرچه زحمت زیادی می‌کشند اما به خاطر ماموریت‌های گسترده، گردشگری سیاست و اولویت نخست‌شان نبوده و نیست، کما این‌که در برخی کشورها (به واسطه حضور مستقیم در برخی نمایشگاه‌های گردشگری بین‌المللی) متوجه شدم سفرا و کنسول‌هایی هستند که به واسطه علاقه و تجربه شخصی بیشتر به حوزه گردشگری وارد می‌شوند، در نمایشگاه‌های بین‌المللی برای غرفه ایران اقدام می‌کردند و با فعالان گردشگری جلسه می‌گذاشتند. در برخی نقاط هم این همکاری‌ها حداقل بود.
او اضافه کرد: پیشنهاد این جایگزینی در سطح کلان در حال بررسی است و اگر طرفین (سازمان‌های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و فرهنگ و ارتباطات) بپذیرند، اجرا خواهد شد.
اسلامی افزود: هرچند نظر کارشناسی‌ام پس از چهار سال تجربه این است که می‌توانیم نقطه ضعف نمایندگی‌های اطلاع‌رسانی گردشگری را اصلاح و نقاط قدرتشان را تقویت کنیم و اگر معاونت گردشگری با اصلاح شیوه‌نامه موافقت کند همچنان از بخش خصوصی توانمند و کارآمد که مورد تایید است می‌توانیم بهتر استفاده کنیم. تجربه نشان داده است ایرانیان مقیم خارج از کشور و نمایندگان پیشین اطلاع‌رسانی گردشگری ظرفیت خوبی در ارتباط با کشورهای هدف داشته‌اند.