نوآوران آنلاین- متخصصان بهداشت ماه‌هاست هشدار می‌دهند شرایط زندگی در مناطق پرجمعیت و فقیر در شهرهای آفریقا به شیوع سریع ویروس کرونا کمک خواهد کرد؛ به دلیل نبود بهداشت و ناممکن بودن رعایت فاصله اجتماعی در محله‌های پرازدحام که خانواده‌های پرجمعیت معمولاً همه در یک اتاق زندگی می‌کنند.
پروفسور “سلیم عبدالکریم” رئیس مشاوران دولت آفریقای‌جنوبی در زمینه کرونا می‌گوید: «تراکم جمعیت یک عامل کلیدی است. اگر قادر به رعایت فاصله اجتماعی نباشید، ویروس شیوع پیدا می‌کند ».
اما اگر عکس این درست باشد چه؟ شاید همین تراکم جمعیت پاسخ این پدیده مرموز باشد که ماه‌هاست کارشناسان در توضیحش درمانده‌اند. نکند همین فقر بهترین دفاع در مقابل کرونا باشد؟
واکاوی یک معما
بگذارید از خود معما شروع کنیم. در اوایل همه‌گیری تمام کارشناسان و تمام مدل‌سازی‌ها یک چیز می‌گفتند، آفریقا وضعیت بدی پیدا خواهد کرد.
پروفسور “شبیر مدحی” ویروس‌شناس ارشد آفریقای‌جنوبی و چهره‌ای سرشناس در ساخت واکسن کرونا می‌گوید: «من فکر می‌کردم ما به سمت فاجعه می‌رویم، اضمحلال کامل. حتی خوش‌بینانه‌ترین پیش‌بینی‌ها نشان می‌داد بیمارستان‌های ما در یکی از بهترین سیستم‌های بهداشتی قاره از پا درمی‌آیند ». اما اکنون آفریقای‌جنوبی موج اول کرونا را تقریباً از سر گذرانده و نرخ مرگ بر اثر کرونا یک هفتم بریتانیا بوده است.
حتی اگر آمار ابتلاء درست گزارش نشده باشد – مثلاً فرض کنیم نیمی از مبتلایان شناسایی نشده باشند – عملکرد آفریقای جنوبی تحسین‌برانگیز بوده است. مانند دیگر کشورهای این قاره، بیمارستان‌ها همچنان خالی از مبتلایان به کرونا هستند و نمودارهای شیوع عفونت، بر خلاف دیگر نقاط دنیا شیب‌های تند و افزایش‌های ناگهانی را نشان نمی‌دهند.
پروفسور عبدالکریم می‌گوید: «بیشتر کشورهای آفریقایی اوج شیوع ندارند، نمی‌فهمم چرا، هیچ ایده‌ای ندارم ».
پروفسور مدحی هم موافق است: «این معماست، واقعا باورنکردنی است ».
کارشناسان تا به حال جوانی جمعیت آفریقا را بهترین توضیح می‌دانستند؛ چرا که میانگین سن جمعیت آفریقا نصف اروپاست و در آفریقا تعداد بسیار کمتری هم به هشتاد سالگی می‌رسند. بنابراین سالمندانی هم که گرفتار کرونا می شوند کمتر است.
تیم “برومفیلد” مدیر منطقه‌ای در "مؤسسه تونی بلر برای تغییر جهانی" می‌گوید: «مهمترین عامل خطرساز، سن است و جوانی آفریقا محافظتش کرده است ».
اما با ادامه همه‌گیری و افزایش شواهد بیماری، کارشناسان هرچه بیشتر اکراه دارند موفقیت قاره آفریقا را فقط مربوط به جوانی جمعیتش بدانند. از جمله پروفسور عبدالکریم که می‌گوید: «سن عامل مهمی نیست ».
اعمال سریع و شدید محدودیت و تعطیلی‌ها در آفریقای‌جنوبی و جاهای دیگر قاره به وضوح نقش مهمی داشته است. اطلاع‌رسانی روشن درباره ماسک و تأمین ذخیره اکسیژن هم مهم بوده است.
نظریه‌های دیگر مثل تأثیر ارتفاع از سطح دریا یا گرمتر بودن هوا کاملاً کنار گذاشته شده‌اند. برخی متخصصان هشدار می‌دهند به دلیل وسعت آفریقا و کم بودن راه‌های ارتباطاتی، شیوع گسترده بیشتر طول می‌کشد و در ماه‌های آینده ویروس ممکن است به شدت همه‌گیر شود.
پروفسور کریم می‌گوید: «من نمی‌گویم که آفریقا بدترین را از سر گذرانده و مطمئن هم نیستم بیماری روزی این جا دیوانهوار شیوع پیدا کند ».
انواع دیگر ویروس کرونا
در روزهای اخیر دانشمندان در واحد تحلیل بیماری‌های عفونی در بیمارستان “باراگاوانا” در “سووتو” در آفریقای جنوبی، به این فکر افتادند که شاید عامل مفقود در پاسخ معما، در فریزری نهفته باشد در آزمایشگاه شان در حومه ژوهانسبورگ.
در این فریزر – در محفظه‌هایی فلزی – نمونه‌های خون پنج ساله با استفاده از نیتروژن مایع در دمای منهای ۱۸۰ درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شوند. به عبارت دقیقتر این نمونه‌ها، گلبول‌های سفید هسته‌دار (لنفوسیت‌ها و مونوسیت‌ها) هستند که پنج سال پیش برای آزمایش یک واکسن آنفلوآنزا در سووتو جمع‌آوری شدند.
ایده این است که شاید با مطالعه این سلول‌ها روشن شود جمعیت زیادی به انواع دیگر کرونا مبتلا شده بودند – همان‌ها که باعث سرماخوردکی معمولی می‌شوند – و به همین دلیل جمعیت درجاتی از مصونیت را به ویروس جدید یعنی سارس – کرونای ۲ – داشته است.
پروفسور مدحی با این توضیح که برخی یافته‌های دانشمندان آمریکایی این را تأیید می‌کنند می‌گوید: «این یک فرضیه است. بعضی درجات ایمنی در مقابل ویروس‌های دیگر شاید توضیح بدهد [چرا در آفریقا همه‌گیری مثل دیگر قاره‌ها رخ نداده] ».
البته سرماخورگی و آنفلوآنزا در تمام دنیا شایع هستند و برخی دانشمندان آفریقای‌جنوبی در این اندیشه هستند که چون این ویروس‌ها در محله‌های پرازدحام راحت‌تر سرایت می‌کنند، مردم فقیر ممکن است بسیار بیشتر در معرض آنها قرار بگیرند و تاحدی در مقابل کووید – ۱۹ مصونیت داشته باشند.
البته این شامل نقط دیگر دنیا هم می شود؛ مثل هند که چالش‌هایی مشابه آفریقا دارد.
پروفسور مدحی می‌گوید: «مصونیت ممکن است در مناطق بسیار پرتراکم در آفریقا قویتر باشد. این شاید توضیح دهد چرا اکثر افراد در این قاره کرونای بدون علامت یا خفیف می‌گیرند. من دلیل دیگری نمی‌بینم که توضیح دهد چرا ما این قدر موارد کاملاً بدون علامت می‌بینیم. این اعداد کاملاً باورنکردنی هستند ».
او به این طنز تلخ اشاره می‌کند که: «شاید یک بار هم که شده فقر نهادینه به نفع مردم قاره شده باشد ».
منتقدان ممکن است به این نکته اشاره کنند که در کشورهایی مثل برزیل جمعیت زیادی در آلونک‌نشین‌ها زندگی می‌کنند اما آمار ابتلاء بسیار بالا بوده است.
متأسفانه هنگامی که دانشمندان آماده می‌شدند نمونه‌های گلبول‌های سفید پنج سال پیش را در آزمایشگاه بررسی کنند، به مشکل خوردند. کنترل کیفیت نشان داد سرمای محفظه‌های انجماد در این مدت نوساناتی داشته که برای چنین آزمایش مهم و حساسی بیش از استاندارد لازم برای دقت بوده است.
دکتر “گوراو کواترا” سرپرست این تحقیق گفت: «خیلی ناراحت شدیم. همه آماده شده بودیم ولی متأسفانه این اتفاق افتاد ». در حال حاضر این پژوهشگران در جستجوی نمونه‌های دیگری هستند، ولی این ممکن است ماه‌ها طول بکشد.
در هر حال جستجوی دانشمندان آفریقای‌جنوبی برای یافتن راز موفقیت نسبی مردم‌شان در مقابله با کرونا ادامه دارد.