در سال‌های اخیر، مصرف داروهای بدون نسخه در سراسر جهان روندی صعودی داشته است. این داروها که برای درمان مشکلات معمول و شایع مانند سردرد، سرماخوردگی، دردهای عضلانی، آلرژی و مشکلات گوارشی استفاده می‌شوند، به دلیل سهولت دسترسی و هزینه کمتر، محبوبیت زیادی یافته‌اند. با این حال، افزایش استفاده ناآگاهانه و بی‌رویه از این داروها می‌تواند عوارض جانبی متعددی به همراه داشته باشد که سلامت فرد و حتی جامعه را تهدید می‌کند.
سارا امیری
در سال‌های اخیر، مصرف داروهای بدون نسخه در سراسر جهان روندی صعودی داشته است. این داروها که برای درمان مشکلات معمول و شایع مانند سردرد، سرماخوردگی، دردهای عضلانی، آلرژی و مشکلات گوارشی استفاده می‌شوند، به دلیل سهولت دسترسی و هزینه کمتر، محبوبیت زیادی یافته‌اند. با این حال، افزایش استفاده ناآگاهانه و بی‌رویه از این داروها می‌تواند عوارض جانبی متعددی به همراه داشته باشد که سلامت فرد و حتی جامعه را تهدید می‌کند.
*سهولت دسترسی و کاهش هزینه‌ها
یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش مصرف داروهای بدون نسخه، سهولت دسترسی به آنها است. برخلاف داروهای تجویزی، این داروها را می‌توان بدون نسخه پزشک از داروخانه‌ها، سوپرمارکت‌ها و حتی فروشگاه‌های آنلاین خریداری کرد. این دسترسی آسان، مخصوصاً در کشورهای با سیستم درمانی ناکارآمد یا گران، انگیزه‌ای قوی برای مردم است که به جای مراجعه به پزشک، خودسرانه درمان کنند. علاوه بر این، هزینه‌های مربوط به ویزیت پزشک و داروهای تجویزی بالا است، در حالی که داروهای بدون نسخه معمولاً ارزان‌تر هستند.
*آگاهی نادرست و تبلیغات گسترده
با وجود اینکه داروهای بدون نسخه برای درمان علائم ساده طراحی شده‌اند، تبلیغات گسترده و اطلاعات نادرست باعث شده بسیاری این داروها را بی‌خطر بدانند. تبلیغات تجاری و توصیه‌های غیرعلمی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی موجب شده افراد بدون شناخت دقیق از دارو، آن را مصرف کنند. این امر باعث افزایش خوددرمانی و مصرف بی‌رویه داروهای بدون نسخه شده است.
* کمبود وقت و دسترسی محدود به پزشک
زندگی مدرن و پرمشغله امروزی، بسیاری از افراد را از مراجعه به پزشک منصرف می‌کند. در شهرهای بزرگ، نوبت‌های پزشکی طولانی و هزینه بالای درمان باعث شده مردم به دنبال راه‌حل‌های سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر باشند. داروهای بدون نسخه پاسخ سریع و در دسترسی برای رفع مشکلات فوری محسوب می‌شوند.
* کم‌توجهی به خطرات و عوارض
اغلب افراد تصور می‌کنند داروهای بدون نسخه عوارض جانبی ندارند یا حداقل بسیار کم‌خطر هستند. این دیدگاه باعث می‌شود افراد با خیال راحت این داروها را بدون مشورت پزشکی مصرف کنند. همچنین، ناآگاهی در مورد دوز صحیح و تداخلات دارویی نیز از عوامل مهم افزایش مصرف بی‌رویه داروهای بدون نسخه است.
* تغییر نگرش عمومی نسبت به خوددرمانی
در دهه‌های اخیر، فرهنگ خوددرمانی گسترش یافته و مردم بیشتر به دنبال درمان‌های خانگی و سریع هستند. به ویژه در دوران پاندمی کرونا، بسیاری از افراد ترجیح دادند بدون مراجعه به مراکز درمانی و فقط با مصرف داروهای بدون نسخه علائم بیماری را کنترل کنند.
*مسمومیت و اوردوز دارویی
یکی از خطرات مهم مصرف نادرست داروهای بدون نسخه، مسمومیت و اوردوز است. برای مثال، مصرف زیاد استامینوفن (پاراستامول) می‌تواند باعث آسیب شدید کبدی شود که در برخی موارد به نارسایی کبد و مرگ منجر می‌شود. همچنین، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن در صورت مصرف بیش از حد، می‌توانند موجب خونریزی گوارشی و مشکلات کلیوی گردند.
*تداخلات دارویی خطرناک
بسیاری از افراد بدون اطلاع از تداخلات دارویی، چند دارو را همزمان مصرف می‌کنند. ترکیب داروهای بدون نسخه با داروهای تجویزی یا حتی مکمل‌های غذایی ممکن است موجب افزایش یا کاهش اثر داروها و ایجاد عوارض جانبی ناخواسته شود. این موضوع به ویژه در سالمندان که چندین دارو مصرف می‌کنند اهمیت بیشتری دارد.
* پنهان‌کردن علائم بیماری‌های جدی
مصرف داروهای بدون نسخه برای تسکین علائم می‌تواند باعث شود فرد بیماری اصلی را نادیده بگیرد و به موقع به پزشک مراجعه نکند. این پنهان‌کردن علائم، تشخیص به موقع بیماری‌های جدی مانند عفونت‌های شدید، بیماری‌های قلبی و سرطان‌ها را به تأخیر می‌اندازد و باعث وخامت وضعیت بیمار می‌شود.
*عوارض پوستی و آلرژیک
برخی داروهای بدون نسخه مانند کرم‌ها و قطره‌های موضعی می‌توانند باعث حساسیت‌های پوستی و واکنش‌های آلرژیک شدید شوند. مصرف نادرست این داروها ممکن است باعث التهاب، خارش و حتی ایجاد زخم‌های پوستی شود.
*وابستگی و سوء مصرف دارو
برخی داروهای بدون نسخه مانند داروهای ضد سرفه حاوی کدئین یا داروهای آرام‌بخش می‌توانند باعث وابستگی جسمی و روانی شوند. سوء مصرف این داروها به دلیل دسترسی آسان، در برخی جوامع به یک مشکل بهداشتی جدی تبدیل شده است.
* افزایش آموزش و اطلاع‌رسانی عمومی
آگاهی‌بخشی به جامعه در مورد خطرات مصرف خودسرانه داروهای بدون نسخه و عوارض جانبی آنها باید در اولویت باشد. وزارت بهداشت و سازمان‌های مرتبط باید با استفاده از رسانه‌ها، تبلیغات و کمپین‌های آموزشی، مردم را نسبت به مصرف صحیح داروها هشدار دهند.
* تنظیم و نظارت دقیق‌تر بر فروش داروهای بدون نسخه
یکی از راه‌های کنترل مصرف نادرست، ایجاد محدودیت‌های قانونی و نظارت بر فروش داروهای بدون نسخه است. داروخانه‌ها باید موظف باشند در فروش داروها به مشتریان مشاوره داده و از فروش بی‌رویه جلوگیری کنند.
*ارتقای دسترسی به خدمات پزشکی و مراقبتی
بهبود سیستم بهداشت و درمان و کاهش هزینه‌های ویزیت پزشک باعث می‌شود افراد کمتر به مصرف خودسرانه دارو روی بیاورند. ارائه خدمات مشاوره پزشکی آنلاین و تلفنی نیز می‌تواند راهکاری مناسب برای پاسخ به سوالات و نگرانی‌های بیماران باشد.
* ترویج فرهنگ مراجعه به پزشک و خوددرمانی مسئولانه
باید فرهنگ مراجعه به پزشک و استفاده منطقی از داروها در جامعه تقویت شود. آموزش مهارت‌های خوددرمانی مسئولانه و آشنایی با علائم هشداردهنده بیماری‌های جدی اهمیت فراوانی دارد.
* توسعه فناوری و استفاده از اپلیکیشن‌های پزشکی
استفاده از اپلیکیشن‌های هوشمند که اطلاعات دقیق و علمی درباره داروها و تداخلات آنها ارائه می‌دهند، می‌تواند به مصرف‌کنندگان کمک کند تا انتخاب بهتری داشته باشند و از عوارض جلوگیری شود.
افزایش مصرف داروهای بدون نسخه پدیده‌ای است که ریشه در سهولت دسترسی، کمبود آگاهی، تبلیغات نادرست، و فشارهای اقتصادی و اجتماعی دارد. این روند اگرچه به نظر می‌رسد راهی سریع و ارزان برای درمان مشکلات ساده است، اما عوارض جانبی متعددی را به دنبال دارد که سلامت فردی و عمومی را تهدید می‌کند. بنابراین، لازم است هم مردم و هم نهادهای مسئول با همکاری هم، آموزش و اطلاع‌رسانی مناسبی را در این زمینه گسترش دهند و راهکارهای قانونی و فرهنگی مناسبی برای کنترل مصرف این داروها اتخاذ کنند تا از پیامدهای خطرناک آن جلوگیری شود.
